Ubumi Bwafumba, Ubwa Kulambula mu Mulimo wa kwa Yehova

NGA FINTU CASHIMIKWA NA LEO KALLIO

Cali ni mu mwaka wa 1914, kabili akasuba kayemba aka ku mpela ya lusuba kalewa mu mushi wesu wabela mu mbali ya Turku, umusumba wa mu Finland. Mu kupumikisha, icibote calipashilwe ku lukumo lwa nkondo nkalamba iyapuukile. Mu kwangufyanya imisebo yaiswilemo abo abalelanguluka pa lwa bupilibulo bwa fya kuponako. Ifinso fya bulanda ifya bakalamba fyalengele ifwe fwe bana ukutwishika icali no kucitika. Nali ne myaka ya bukulu pabula, kabili ndeibukisha ukuti ukwangala kwa mutende ukwa bana kwayalukile ku kuba ifyangalo fya nkondo.

NANGU ca kuti Finland tayaingile mu Nkondo ya Calo iya I (1914-18), icalo calipumpuntilwe ku nkondo ya bana calo mu 1918. Balupwa na bali kale pali bucibusa baimishe ifyanso fya nkondo ku kulwishanya pa mulandu fye wa kupusana kwa mimwene ya bupolitiki. Ulupwa lwesu ulwa bantu cinelubali lwapitile muli ulu lupato. Tata, uushalepita mu mbali pa kulumbulula imimwene yakwe, aliketwe no kupingwilwa imyaka cinelubali mu cifungo. Pa numa alilekelweko, lelo ninshi ubutuntulu bwakwe ubwa bumi bwali nabonaulwa kale.

Ulupwa lwesu lwaculile ukufuma ku nsala no kulwala mu kati ka ici ciputulwa ca nshita icatapata. Batatu aba nkashi shandi ishinono balifwile. Batata mukalamba, abaleikala mu musumba wa Tampere, baumfwile pa lwa kumanama kwesu kabili balaalike tata na mayo na ifwe fwe bana abashelepo babili ukuyaikala na bo.

Imyaka imo pa numa, ilintu twali tucili tuleikala mu Tampere, nakumenye umukashana wayemba uwe shina lya Sylvi. Akwete icikulilo capalana ne candi. Wishi aipaiwe mu nkondo ya bana calo, kabili pa numa cibusa wapalamisha ku lupwa lwakwe, Kaarlo (Kalle) Vesanto ukufuma kwi tauni lya Pori, asendele wene, nkashi inankwe umukalamba, na nyina mu mwakwe. Atantikile nyina kwa Sylvi ukuti asange ncito no kutuma aba bakashana ku sukulu. Mu kupita kwa nshita Sylvi akuukile ku Tampere ku kufwaya incito, kabili uko e ko twakumene.

Icungulo Bushiku Icayalwile Ubumi Bwandi

Mu 1928, Sylvi abele nkobekela wandi, kabili kasuba kamo twapangile ubulendo bwa kuya ku Pori ku kutandalila Kalle Vesanto no lupwa lwakwe. Takwaba ica kucitika cimbi icayambukila ubumi bwandi mu kukosa nga cilya. Kalle alikwete bakabalwe bacincinta kabili aleyakanamo mu kucimfyanya lelo alilekele bulya bukwebo. Wene no mukashi wakwe babele bakasabankanya bapimpa aba mbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa. Muli 1990 Yearbook of Jehovah’s Witnesses mwalondololwa ifyo aipwishe ababomfi ba cilambu ukulenga amashiwi ya kuti “Amamilioni Abali Aba Mweo Nomba Tabakabale Abafwa” pa cibumba ca ku nse ya ŋanda yakwe iya ntunti shibili. Ifilembo fyali ifikalamba ica kuti abali mu mashitima yalepita mu kwangufyanya kuti bafibelenga.

Ilya nshita ya bushiku ine na Kalle twalandile ukufikila amaawala ya ku maca. “Mulandu nshi? Mulandu nshi? Mulandu nshi?” e fyo naleipusha, kabili Kalle alilondolwele. Nasambilile icine ca Baibolo ica kutendekelako mu bushiku fye bumo. Nalembele amalembo ayo yalondolwele ifisambilisho fyalekanalekana. Pa numa, lintu nabwelele ku ŋanda, nashitile akatabo ka kulembamo no kukopolwelamo amalembo yonse mu kulungatika. Apantu nshali uwabeleshanya na Baibolo, nabomfeshe aka katabo ku kucitilo bunte kuli abo bali pa bukuule apo nalebomba. Ilyo nalesansalika ifisambilisho fya butotelo bwa bufi, ilingi line naleisanga ne mwine ndebwekeshapo amashiwi ya kwa Kalle aya kuti: “Ala bane mwalikopekwa icine cine!”

Kalle ampeele adresi wa kayanda akanono mu Tampere umo Abasambi ba Baibolo mupepi na 30 balekwatila ukulongana. Mulya naali no kubandama mu cifutu mupepi no mwinshi mupepi na Munyina Andersson, umwine wa aka kayanda. Ukusangwako kwandi kwali kwa kucilaukila, lelo ipepo lyashininkishe ukuba ilya kwaafwa. Lintu nakwete impika shabipisha ku ncito, inshita imo napepele nati: “Napaapaata, mwe Lesa, nga ca kuti mwanjafwa ukucimfya aya mafya, nalapa ukuti nkalasangwa ku kulongana ukuli konse.” Lelo ifintu fyalibipileko. Lyene nailwike ukuti nalepeela Yehova ifipangano, e co nayalwile ipepo lyandi ku kuba ilya kuti: “Nangu cibe shani, nalapa ukulasangwa ku kulongana ukuli konse.” Lyene amacushi yalicepene, kabili nabele uusangwa mu kulongana uwa lyonse.—1 Yohane 5:14.

Ubutumikishi Bwesu mu Myaka ya Kubangilila

Mu 1929, ine na Sylvi twalyupene, kabili mu 1934 bonse babili twalangishe ukuipeela kwesu kuli Yehova ukupitila mu lubatisho lwa mu menshi. Muli shilya nshiku ubutumikishi bwesu bwasanshishemo ukusenda ifilimba na maseleti ku mayanda ya bantu no kubepusha mu cikuuku nga kuti pambi twapeela ilyashi lya Baibolo apa fye. Abantu ilingi line baletulaalika ukwingila ukwabula ukushingashinga, kabili pa numa bakutika ku lyashi lyakopwa, baleyakana mu kulanshanya no kupokako impapulo shesu.

Mu kuba no kusuminisha kwa balashi, twalelisha aya malyashi ya Baibolo yamo yene ukupitila mu fisoselo mu maparka. Kabili mu mayanda ya ku nse ye tauni twali no kukobeka ifisoselo ku mutenge nelyo ku muulu wa ncelo sha fyushi. Pa nshita shimbi twalishishe yene pa lulamba lwa bemba munono uko abantu ba mwi tauni balelongana mu mabumba. Twalesenda fye ifisoselo mu bwato no kooba panono panono ukukonka ululamba. Pa nshiku sha pa Mulungu twaleya kuli kampeini wa ku ncende ya mu mushi na basi, abaipangasha mu kuba ne fisoselo fyesu ifyaumo mutengo ne fitabo ifingi.

Ukwaluka Ukwaeseshe Icitetekelo Cesu

Mu 1938, naingile mu butumikishi bwa nshita yonse nga painiya, lelo na kabili natwalilile umulimo wandi uwa bukakuula wa njelwa. Muli shinde wakonkelepo napokelele ubwite ukufuma kwi ofesi lya musambo wa Sosaite ku kuba umutumikishi wenda, nomba uwitwa kangalila wa muputule. Ukupingulapo kwa kupokelela takwali ukwayanguka pantu naliipakishe ukubomba ne cilonganino cesu ica Tampere. Pa mbali ya ico, twalikwete iŋanda yesu; twalikwete umwana mwaume wa myaka ya bukulu mutanda, Arto, uwali no kutampa isukulu mu kwangufyanya; kabili Sylvi aleipakisha umulimo wakwe nga kashitisha mwi tuuka. Nalyo line, pa numa ya kulanshanya capamo, nalipokelele ili shuko lyalundwapo ilya mulimo wa Bufumu.—Mateo 6:33.

Lyene iciputulwa ca nshita cimbi icayafya calitendeke. Inkondo yalibuukile pa November 30, 1939, lintu ifita fya Soviet fyaingilile Finland. Inkondo, iyaitilwe Inkondo ya pa Mpepo, yakokwele mpaka mu March 1940, lintu Finland asumine ukusaina icipangano ca mutende. Calemoneka kwati ifilengwa na Lesa na fyo fine fyalelwako inkondo, pantu ukufika pantu ningebukisha ilya nshita ya mpepo e yacililepo ukutalalisha. Naendele ne ncinga ukufuma ku cilonganino cimo ukuya ku cibiye ilyo ica kupiminako ukukaba no kutalala calelangisha -30 digri Celsius!

Mu 1940 umulimo wa Nte sha kwa Yehova walibindilwe mu Finland. Pa numa ya ico Inte shacaice ishingi ishina Finland shabikilwe mu cifungo no kupatikishiwo kucululuka mulya pe samba lya mibele yabipisha. Ku ca kutasha, nali na maka ya kubombela ifilonganino ukupulinkana inkondo ya calo iya cibili yonse, ukufuma mu 1939 ukufika mu 1945. Ici ilingi line cafwaile ukuti nshe Sylvi na Arto pa myeshi iyafulilako pa nshita imo. Mu kulundapo, kwali icintiinya ca lyonse ica kwikatwa pa mulandu wa kutwalilila umulimo ushili wa mwi funde.

Mfwile nalemoneka umweni, ukucofa incinga iisendele imbokoshi ya fya kufwala, icola ca fitabo, ne cilimba na maseleti. Umulandu umo nalesendela amaseleti ya cilimba wali wa bushinino, nga ca kuti banjikata, ubwa kulangisha ukuti nshali inengu ya kubalilapo iyaikila mu mwamfuli wa kutolokelako ukufuma mu ndeke (parachute) ku kulengwilako abena Russia. Nawishiba, kuti napaasha ifyo nga ca kuti nacitoloka mu mwamfuli, amaseleti nga yacitobeka pa kutoloka.

Nangu ni fyo, inshita imo ilintu naletandalila ubwina mupalamano abo abasokelwe pa lwa nengu, ulupwa lwa Nte lwatontonkenye ukuti nali inengu. Nakunkunshishe ku ciibi cabo mu nshita ya bushiku iya mu mpepo, kabili baali abatiinishiwa ica kuti tabaiswileko. E co nasendeme mu butala, ukuishiika mu mpimbili pa kwesha ukuisungilila uwakangabuka. Ulucelo lwakonkelepo icilubo calipikulwilwe, kabili ndekomaila pa kuti, mu kutandala kwandi ukwashala, ifilundwa fya ici cinshingwa-ŋanda fyalangishe icileela caibela kuli ine!

Mu myaka ya nkondo, nine fye na Munyina Johannes Koskinen fwe balebombela ifilonganino pa kati na ku kapinda ka ku kuso aka Finland. Umo umo uwa ifwe akwete incende yakulisha iya kusakamana, iyalepa mupepi na bakilomita 600. Twakwete ifilonganino ifingi nga nshi ifya kutandalila ica kuti twali fye na maka ya kwikala pa cilonganino cimo na cimo inshiku fye shibili nelyo shitatu. Amashitima te lingi yalekonke nshita, kabili amabasi yali ayanono nga nshi kabili yaleisulamo abantu ica kuti twalepapa ne fyo twalefika uko twaleya.

Ukupusuka Kwempe

Inshita imo, mu kubangilila kwa Nkondo ya mu Mpepo, naile kwi ofesi lya musambo mu Helsinki no kusenda ifibokoshi fyafina fine ifya fitabo fyabindwa ifya kutwala ku filonganino ukubomfya ishitima. Ilintu twali pa citesheni ce shitima ica Riihimäki, indibu ya kusoka ukuti kuli ukusansa kwa mu muulu yalililile. Abashilika mwi shitima bafwele ifya kufwala fya mu mpepo, kabili abayendo baebelwe ukufuma mwi shitima ilyo line no kubutukila ku cibansa cabulwapo akantu icalolenkene ne citesheni.

Naipwishe abashilika ukunsendelako ifibokoshi, ukubeba ulwa kukatama kwa fiko. Bane aba bene umo umo asendele icibokoshi, kabili twabutwike amamita mupepi na 200 pa cibansa cakupwa ku mfula yabuuta. Twaifubwile pa nshi, kabili umo abilikishe kuli ine ati: “Iwe, we mwikala mushi, wisakana nangu panono! Nga ca kuti abaleponya amabomba bamona ukusakana ukuli konse, balatuponesha amabomba.” Nalefwaisha ukwishiba ica kuti napilibwile icinso mu kusakamanisha ku kulolesha mu muulu, umo napendele indeke 28!

Mu kupumikisha umushili walitentele ukufuma ku kupuulika kwa mabomba. Nangu ca kuti icitesheni tacasanshilwe, ishitima ilyo twafikilemo lyalipaminwe ku mabomba. Mwandi kumoneka kwabipisha ishitima lyaonaulwa ne nyanji shanyongana fyapangile! Ulucelo lwakonkelepo nali na maka ya kutwalilila ubulendo bwandi ne fibokoshi, kabili abashilika bakonkenyepo no lwendo lwabo mwi shitima limbi. Umo uwa bene asangwike Inte pa numa ya nkondo, kabili anjebele ukuti abashilika pa numa balilandile pa lwa mwikala mushi walemoneka uushili wa lyonse ne fibokoshi fyakwe.

Mu kupita kwa nshita pa numa, Munyina Koskinen, lintu ali pa bulendo ku kuyabombela icilonganino cinono mu Rovaniemi ku kapinda ka ku kuso aka Finland, alikeetwe ilyo ashilafuma mwi shitima. Alitwelwe ku cifungo, uko asungilwe buluku buluku. Lintu inshita yafikile kuli ine ukubombela cilya cilonganino, nacitile ukutantika kwa kwikilila pa citesheni cinono ica Koivu. Palya Nkashi Helmi Pallari antantikile ukutwalilila ulwendo mu cikocikala ca mukaka. Ukutandala kwandi ku Cilonganino ca Rovaniemi kwalitungulwike. Nangu cibe fyo, ilintu nalefumako naingile mu bwafya.

Mu nshila pa kuya ku citesheni ce shitima, ine no munandi twafikile pa bashilika babili abalebebeta ifipepala fya bapita nshila bonse. “Wibalolesha. Lolesha fye ku ntanshi,” e fintu nasosele. Twapitile pa kati kabo kwati tabalipo no kubapo. Lyene batendeke ukutusupila. Mu kupelako, pa citesheni ce shitima, nali na maka ya kubasengauka ukupita mwi bumba no kutolokela mwi shitima lyaleenda. Takwali ukubulwa ukucincimuka mu mulimo wa kwenda shilya nshiku!

Inshita imo naliketwe no kutwalwa ku basala abantu ukuya ku mulimo wa mu fita. Ubufwayo bwali bwa kuntuma ku nkondo. Lelo lamya alililile, kabili umukalamba wa bashilika uwali mupepi no kunjipusha alyaswike. Naleumfwa ishiwi ukufuma muli lamya lilebilikisha ukuti: “Mulandu nshi lyonse utumina abantu abalwele, abashikwete ncito kuno? Ico tulecita kubabwesha. Tulekabila abaume abafikapo ku mulimo!” Ku ca kutasha, nasendele setifiketi wa ku cipatala apalembelwe impika yandi iya butuntulu bwa bumi. Lintu natambike wene, nalisuminishiwe ukuya kabili natwalilile umulimo ukwabula ukupumfyanishiwa pa kati ka filonganino!

Ukwaafwa pa Kulubulula

Umunsokwe wa nkondo walitwalilile ukupuma abengi, kabili cibusa wandi Ahti Laeste aliketwe. Umukashi wakwe alintumine lamya. Lintu naile ku myabo, pa kati ka fipepala fyabo nasangilepo icipepala icafumine kuli bakapokola icapeele Ahti ulusa lwa kulisha amalyashi yakopwa mu maparka ya musumba. Twafikile mu cilye mu kuba ne ci cipepala. Pa numa bapwishishe ukubelenga ukupeelwa kwa mulandu, natambike icipepala kuli Munyina Laeste. Umupingushi aebele umushilika ukuleta icilimba na malyashi ya Baibolo ayakopwa ayengi ukuti icilye cikutikeko. Pa numa ya kukutika ku lyashi limo na limo, umupingushi atile tamwene icili conse icishalinga mu fyasoselwe.

Lyene Ahti, umukashi wakwe, na ine twatuminwe mu lukungu ku kulolela ukupingulapo kwa cilye. Twaiminine mulya ukwabula ukwishiba icali no kucitika. Mu kupelako twaumfwile ishiwi aliti: “Shimilandu, engile mu cilye mukwai.” Munyina Laeste alilekelweko! Imitima yesu mu cine cine yaiswilemo ukutasha kuli Yehova ilyo twatwalilile no mulimo wesu, Munyina na Nkashi Laeste no mulimo wabo mu cilonganino ca cikaya, kabili ine ne mibombele yandi mu mulimo wa kwenda.

Inkondo Yapwa—Umulimo Wesu Watwalilila

Icibindo pa mulimo wesu uwa kushimikila califumishiwepo lintu inkondo yapwile, kabili bamunyina balikakwilwe ukufuma mu cifungo. Mu kati ka myaka yandi iingi iya mulimo, nalyebekeshiwa mu kushika pa lubali bankashi ba Bwina Kristu babomba mu mulimo wa Bufumu na mu kutungilila abalume babo. Nalyebekeshiwa maka maka pali bulilambo bwa kwa Sylvi no kwafwilisha. Nge ca kufumamo, nali na maka ya kutwalilila mu mulimo wa kwenda pa myaka 33 ukwabula ukupumfyanishiwa kabili pa numa ukubomba nga painiya waibela.

Bonse babili ine na Sylvi twakoseleshe Arto ukutendeka ukucita bupainiya lintu apwishishe isukulu, ukusambilila iciNgeleshi, ukusangwa ku Watchtower Bible School of Gilead mu United States. Apwishishe isukulu lya Gileadi mu 1953. Pa numa aupile Eeva, kabili capamo balyakana mu misango yalekanalekana iya mulimo wa nshita yonse, ukusanshako umulimo wa muputule, umulimo wa pa Bethel, na bupainiya bwaibela. Mu 1988 bakuukile ku Tampere, umusumba umo twaikala, ku kwaafwa ine na Sylvi ilintu baletwalilila ukubomba nga bapainiya baibela.

Ine na Sylvi twaliipakisha ubumi bwafumba kabili ubwapaalwa mu kuba ne fibukisho ifingi ifya kutukoselesha, nangu ca kuti amaka yesu nomba nayacepa apakalamba. Caliba ca kulambula nga nshi ukutontonkanya pa lwa kukula uko twamona. Lintu natampile ukutandalila ifilonganino mu 1939, kwali bakasabankanya ba Bufumu 865 mu Finland, lelo nomba mwaba ukucila pali 18,000!

Nshaishibe nangu panono lintu natendeke ubutumikishi bwa nshita yonse ku numa mu 1938 ukuti imyaka 55 pa numa nali no kutwalilila ukulaipakisha ukwakana muli bwene. Ukwabula ukusakamana imyaka ilepitingana, tulatwalilila mu maka ya kwa Yehova, ukulolesha ku ntanshi ku cilambu cesu icalaiwa. Twacetekela mu mashiwi ya kwa kemba wa malumbo aya kuti: “Yehova musuma; lwa muyayaya uluse lwakwe, ne cishinka cakwe ku nkulo ne nkulo.”—Ilumbo 100:5.

[Icikope pe bula 21]

Leo na Sylvi Kallio balangishe ukuipeela kwabo kuli Yehova mu 1934

[Icikope pe bula 23]

Icikope ca nomba line ica kwa Leo na Sylvi ilyo balepalamina ku myaka 60 iya mulimo waipeela