Icebo ca kwa Yehova ca Mweo
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya Kubalilapo Ilya kwa Samwele
CILI ni mu mwaka wa 1117 B.C.E. Imyaka nalimo 300 naipita ukutula apo Yoshua acimfishe Icalo ca Bulayo. Abakalamba ba mu Israele baisa kuli kasesema wa kwa Yehova kabili bamwipusha ukucita icintu icaibela. Kasesema apepelapo pali uyu mulandu, kabili Yehova abasuminisha ukucita ico balefwaya. Apa pene e papwila inshita ya Bapingushi kabili inshita ya shamfumu yatendeka. Ibuuku lya Kubalilapo ilya kwa Samwele lilanda pa malyashi yasuma ayalecitika pa nshita ya uku kwaluka kwacindama ukwacitike mu Israele.
Ibuuku lya Kubalilapo ilya kwa Samwele lyalembelwe na Samwele, Natani, na Gadi, kabili lilanda pa fyacitike pa myaka 102, e kutila ukutendeka mu 1180 B.C.E. ukufika mu 1078 B.C.E. (1 Imilandu 29:29) Lilanda pa ntungulushi shine isha mu Israele. Babili bali bapingushi, e lyo bambi babili bali ishamfumu; babili bali ne cumfwila kuli Yehova, e lyo babili tabali na cumfwila. Na kabili twasangamo abanakashi babili aba mibele isuma ne mpalume yashipa lelo iyanakilila. Ifya kumwenako fya musango yo filatupeela amasambilisho yasuma pa mibele tulingile ukukwata, ifyo tulingile ukucita ne fyo tushilingile ukucita. Kanshi amalyashi yaba mwi buuku lya Kubalilapo ilya kwa Samwele kuti yakuma sana amatontonkanyo yesu ne micitile.—AbaHebere 4:12.
SAMWELE APYANA UMUPINGUSHI ELI
Ili ni nshita ya Mutebeto wa Kulonganika, kabili Hana, uwikala mu Rama, nasansamuka nga nshi.a Yehova nayasuka amapepo ya kwa Hana, kabili afyala umwana mwaume. Pa kufishapo umulapo wakwe, Hana atwala Samwele, umwana wakwe umwaume, ku kubombela pa “ng’anda ya kwa Yehova.” Ilyo alebombela palya, Samwele wacaice abo “wa kupyungila Yehova ku cinso ca kwa Eli shimapepo.” (1 Samwele 1:24; 2:11) Ilyo acili umwaice, Yehova alanda na wena, ukumwebo kuti ali no kukanda aba ng’anda ya kwa Eli. Ilyo Samwele akula, abantu bonse aba mu Israele baishiba ukuti ni kasesema wa kwa Yehova.
Mu kuya kwa nshita, abaPelishiti baimina abena Israele no kubalwisha. Basende Cipao no kwipaya abana ba kwa Eli babili. Ilyo umukoloci Eli aumfwa ifyacitika, apo pene e mifwile. “Apingwile Israele imyaka amakumi yane.” (1 Samwele 4:18) Ukusende Cipao kwaletelela abaPelishiti, e co babwesesha Icipao ku bena Israele. Samwele nomba e ulepingula abena Israele, kabili mu calo conse mwaba umutende.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
2:10—Cinshi Hana apepele ukuti Yehova ‘apeelo bukose ku mfumu yakwe’ ilyo Israele tayaletekwa ne mfumu ya buntunse pali ilya nshita? Mu Malango ya kwa Mose calisobelwe ukuti abena Israele bali no kulatekwa ne mfumu ya buntunse. (Amalango 17:14-18) Ilyo Yakobo ali mupepi no kufwa, aseseme ukuti: “Umulumbu [ica kwishibilako ukuti umo ni mfumu] tawakafume kuli Yuda.” (Ukutendeka 49:10) Na kabili, Yehova alandile pali Sara, icikolwe ca bena Israele, ukuti: “Ishamfumu sha nko sha bantu shikafuma muli wene.” (Ukutendeka 17:16) Kanshi Hana alepepelako imfumu iyali no kuteka Israele ku ntanshi.
3:3—Bushe cine cine Samwele alesendama Umwashilisha? Iyo te mo alesendama. Samwele ali mwina Lebi uwa mu mukowa wa bena Kohati ushali wa bushimapepo. (1 Imilandu 6:33-38) E ico, tasuminishiwe ‘ukwingila ku kumone fyashila.’ (Impendwa 4:17-20) Icifulo ca mwashila ico Samwele aleyamo fye ni mu lubansa lwe hema. Afwile alesendama umu mwine. Eli na o afwile alesendamapo kumo mu lubansa lwe hema mwine. Amashiwi yatila “umwali icipao ca kwa Lesa” yafwile yalosha ku lubansa lonse ulwe hema.
7:7-9, 17—Apo amalambo lyonse yali no kulapeelelwa fye pa cifulo ico Yehova umwine asalile, mulandu nshi Samwele atuulile ilambo pa Mispa no kukuula iciipailo mu Rama? (Amalango 12:4-7, 13, 14; Yoshua 22:19) Ilyo Icipao cashila bacifumishe mwi hema lyali mu Shilo, Yehova afwile tatwalilile ukuba kulya. E ico, apo Samwele ali mwiminishi wa kwa Lesa, atuulile ilambo pa Mispa no kukuula iciipailo mu Rama. Yehova afwile alisuminishe Samwele ukucita ifi.
Ifyo Twingasambililako:
1:11, 12, 21-23; 2:19. Hana ali no mukoosha wa kupepa, ali-icefeshe, aletootela Yehova pa nkumbu shakwe, kabili ali wa cikuuku ku bana, kanshi muli ifi fyonse aliba ca kumwenako cisuma ku banakashi bonse abatiina Lesa.
1:8. Elkana alesose ifyebo fisuma pa kukoselesha bambi. Mwandini aba ca kumwenako cisuma kuli ifwe! (Yobo 16:5) Pa kubala aipwishe Hana wa bulanda ilipusho ukwabulo kumupeelo mulandu, atile: “Cinshi ico umutima obe ubelele no bulanda?” Ici camulengele ukulande fyali ku mutima. Lyena Elkana amwebele amashiwi ya citemwishi, atile: “Bushe ine nshawama kuli iwe ukucila abana baume ikumi?”
2:26; 3:5-8, 15, 19. Nga tulebombesha mu mulimo Lesa atupeela, ukupoosako amano ku kusambilila ifya ku mupashi, no kuba aba cikuuku kabili aba mucinshi, tulatemwikwa sana kuli Lesa na ku bantu.
4:3, 4, 10. Nangu fye cipao cashila tacabomfiwe nge ca kuicingililako. Kanshi tufwile ‘ukuibaka ku tulubi.’—1 Yohane 5:21.
BUSHE IMFUMU YA KUBALILAPO IYA BENA ISRAELE YALITUNGULWIKE NELYO IYO?
Samwele wa cishinka kuli Yehova inshiku shonse isha mweo wakwe, lelo abana bakwe abaume tabenda muli bukapepa. Ilyo abakalamba ba mu Israele bafwaya imfumu ya buntunse, Yehova abasuminisha ukukwata imfumu. Samwele akonka ubutungulushi bwa kwa Yehova kabili asuba Shauli, umulumendo wayemba umwina Benjamini, ukuba imfumu. Shauli akosha ubufumu bwakwe lintu acimfya abena Amone.
Umwaume wa bulamba Yonatani, umwana uwa kwa Shauli, acimfya abaPelishiti abengi abalelinda abena Israele. Umulalo ukalamba uwa baPelishiti waimina abena Israele no kubalwisha. Shauli asakamikwa, kabili pa kubulwe cumfwila aituulila ilambo umwine. Na kabili Yonatani washipa aya no wa kusenda ifyanso fyakwe no kucimfya abaPelishiti na bambi abengi. Na lyo line, Shauli ayangufyanya ukulapa umulapo kabili walenga ukuti bafilwe ukucimfya abaPelishiti bonse. Shauli aya alelwa na balwani bakwe bonse ‘abamushingulwike.’ (1 Samwele 14:47) Ilyo acimfya abena Amaleke, apula mwi funde lya kwa Yehova lintu asunga ‘icapeelwa ku konaulwa.’ (Ubwina Lebi 27:28, 29, NW) Icafumamo ca kuti Yehova apoka Shauli ubufumu.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
9:9—Amashiwi yatila ‘uwitwa kasesema lelo, akale aleitwa kamona’ yalola mwi? Aya mashiwi kuti yalangilila ukuti ilyo bakasesema baishileishibikwa sana mu nshiku sha kwa Samwele ne sha shamfumu sha mu Israele, ishiwi “kamona” lyaishilepyanikwapo ne shiwi “kasesema.” Samwele e umonwa ngo wa kubalilapo uwa muli bakasesema.—Imilimo 3:24.
14:24-32, 44, 45—Bushe Lesa alilekele ukusenamina Yonatani ilyo apulile mu mulapo wa kwa Shauli no kulya ubuci? Ifyacitike te kuti filenge Lesa ukuleka ukusenamina Yonatani. Ica kubalilapo ca kuti Yonatani taishibe ulwa mulapo wa kwa wishi. Na kabili, ulya mulapo waletele ubwafya pa bantu pantu icalengele Shauli ukulapa umulapo nalimo kucincila kwa kabepekesho nelyo ukubomfya bubi bubi amaka. Umulapo wa musango yo te kuti Yehova ausuminishe. Nangu ca kuti Yonatani ali-itemenwe ukukandwa pa mulandu wa kupula mu mulapo, takandilwe iyo.
15:6—Mulandu nshi Shauli abelele ne cikuuku ku bena Keni? Abena Keni bali bana ba kwa wishifyala wa kwa Mose. Balyafwile abena Israele ilyo bafumine pa Lupili lwa Sinai. (Impendwa 10:29-32) Ilyo baingile mu calo ca Kanaani, pa nshita imo abena Keni baikele pamo na bana ba kwa Yuda. (Abapingushi 1:16) Nangu ca kuti pa numa baileikala na bena Amaleke na bantu bambi abengi, abena Keni bali aba mutende ku bena Israele. Kanshi kwali imilandu iisuma iyalengele ukuti Shauli acingilile abena Keni.
Ifyo Twingasambililako:
9:21; 10:22, 27. Ubufuuke no kuicefya uko Shauli ali na ko ilyo atendeke fye ukuteka kwamulengele ukuti ecita ifintu mu cifukushi ilyo ‘ifinangwa’ fya bantu fyakeene ukumupokelela nge mfumu. Mwandini umutima wa musango yo ulacingilila umo ku kucite fyabula amano!
12:20, 21. Mwileke “fya cimfulumfulu,” pamo ngo kucetekela abantu, ukusubila mu fita fya calo, nelyo ukupepo tulubi fimupaatule ku kubombela Yehova.
12:24. Icingatwafwa sana ukutwalilila ukuba na katiina kuli Yehova no kulamubombela no mutima wesu onse ‘kumone fintu ifikalamba’ ifyo acitiile abantu bakwe kale ne fyo acitila abantu bakwe pali nomba.
13:10-14; 15:22-25, 30. Tatufwile ukulaituntumba, e kutila tatufwile ukuba bampula mafunde nelyo aba cilumba.—Amapinda 11:2.
KACEMA WACAICE ASALWA UKUBE MFUMU
Samwele asuba Davidi uwa mu mukowa wa kwa Yuda ukuba imfumu ya ku ntanshi. Tapakokwele, Davidi aipaya umuPelishiti ipaka Galyati kwi libwe fye limo ilya mu ca kusukushilako. Davidi na Yonatani baba ifibusa fine fine. Shauli asonta Davidi ukuba mushika wa fita fyakwe. Ilyo Davidi acimfya sana, abanakashi ba mu Israele batendeka ukwimba ulwimbo lwa kutasha abati: “Shauli aipaya abakwe amakana, Davidi aipaya abakwe amakana amakumi.” (1 Samwele 18:7) Pa mulandu wa kalumwa, Shauli afwaya ukwipaya Davidi. Pa numa ya kumupusa imiku itatu kuli Shauli, Davidi abutuka kabili alalulumba fye.
Pa myaka iyo Davidi alebutuka kuli Shauli, imiku ibili Davidi akaana ukwipaya Shauli. Akumanya Abigaili uwayemba kabili mu kuya kwa nshita amuupa. Ilyo abaPelishiti baima ku kulwisha abena Israele, Shauli aipusha kuli Yehova. Lelo Yehova alileka ukumusenamina. Samwele na o alifwa. Shauli asakamikwa kabili aya ku ubuke mbuko kabili bamweba ukuti alaipaiwa mu bulwi bwa kulwisha abaPelishiti. Muli ubu bulwi Shauli bamucene cibi, kabili abana bakwe abaume baipaiwa. Ilyashi lyapwa lintu Shauli acimfiwa no kwipaiwa. Davidi acili alabutuka Shauli.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
16:14—Mupashi nshi ubi wawilile pali Shauli? Umupashi ubi uwalengele Shauli ukukanaba no mutende, matontonkanyo yabipa ayali mu mutima wakwe, e kuti ukufwaisha ali na ko ukwa kucita icabipa. Ilyo Yehova afumishe umupashi wa mushilo pali Shauli, walekele ukumucingilila kabili nomba aletungululwa no mupashi wakwe uubi. Apo Lesa asuminishe ulya mupashi ukupyana umupashi wakwe uwa mushilo, e mulandu wine uyu mupashi wabipa witilwa, “umupashi ubi uwatulile kuli Yehova.”
17:55—Ukulingana na 1 Samwele 16:17-23, cinshi Shauli aipushishe ukuti Davidi ni mwana ani? Ico Shauli aleipusha te shina fye lya kwa wishi wa kwa Davidi. Afwile alefwaya ukwishiba umusango wa muntu uwafyele umulumendo wacitile icisungusho ca kwipaya ipaka.
Ifyo Twingasambililako:
16:6, 7. Ukucila ukutemwa fye ifyo umo amoneka nelyo ukwangufyanya ukupingula bambi, tufwile ukulabamona nge fyo Yehova abamona.
17:47-50. Mu kushipa kuti twacimfya ukukaanya nelyo ukupakaswa kwingafuma ku bantu baba ne cintiinya nge cali na Galyati pantu “ubulwi bwa kwa Yehova.”
18:1, 3; 20:41, 42. Ifibusa fya cine kuti fyasangwa fye pa bantu abatemwa Yehova.
21:12, 13. Yehova enekela ifwe ukubomfya amano no kulingulula pa kupwisha amafya yatuponena mu mikalile yesu. Alitupeela Icebo cakwe icaputwamo, icitulenga ukuba abacenjela, aba mano, kabili abalingulula. (Amapinda 1:4) Na kabili baeluda ba Bwina Kristu na bo balatwafwa.
24:6; 26:11. Mwandini Davidi alitupeela ica kumwenako cishaiwamina ica kucindika abasontwa na Yehova!
25:23-33. Abigaili aliba ca kumwenako ica muntu wa mano.
28:8-19. Ilyo imipashi ibifi yesha ukulufya nelyo ukucena abantu, ilaifungushanya kwati muntu. Tufwile ukutaluka ku kupupe mipashi ukwa misango yonse.—Amalango 18:10-12.
30:23, 24. Uku kupingulapo, ukwaba na pa Impendwa 31:27, kulangilila ukuti Yehova alicindamika ababomba imilimo ya kutungilila icilonganino. Kanshi, conse ico tulecita, ‘natucite no mweo onse nga kuli Yehova, kabili te ku bantu iyo.’—Abena Kolose 3:23.
Cinshi ‘Cawama Ukucila Ilambo’?
Bushe cishinka nshi icakomailwapo ku fyacitikile Eli, Samwele, Shauli, na Davidi? Ni ici: “Ukunakila kwawamo kucile lambo, kabili ukuumfwa kwawamo kucila amafuta ya basukusuku. Pantu bucintala bwaba ngo lubembu lwa kubuka, kabili imisuula yabo ngo kupepe fya fye no tulubi.”—1 Samwele 15:22, 23.
Ala mwandini twaliba ne shuko ilikalamba ilya kubombako umulimo wa kushimikila pa Bufumu no kupanga abasambi! Ilyo tulepeela Yehova ‘utuombe twa milomo yesu,’ tufwile ukubombesha pa kuti tuleumfwila ubutungulushi atupeela ubusangwa mu Cebo calembwa na mu kuteyanya kwakwe ukwa pano isonde.—Hosea 14:2; AbaHebere 13:15.
[Futunoti]
a Nga mulefwaya ukumona ififulo ifingi ifyalumbulwa mwi buuku lya Kubalilapo ilya kwa Samwele, moneni amabula 18 na 19 muli broshuwa wa ‘Moneni Icalo Cisuma,’ uwasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova.
[Icikope pe bula 23]
Imfumu ya kubalilapo iya mu Israele iyali iyaicefya kabili iyafuuka yalyalwike no kuba iya cilumba kabili iituntumba
[Icikope pe bula 24]
Cinshi tulingile ukwenekela ukucitika nga twalolenkana no kukaanya ukufuma ku bantu baba ne cintiinya nge cali na Galyati?