Wok Aninit Long Han Blong Jeova We i Gat Lav
STORE WE LAMBROS ZOUMBOS I TALEM
I gat wan bigfala disisen i stap long fored blong mi. Angkel blong mi we i rij, i bin askem mi blong kam maneja long bisnes blong hem blong salem ol graon mo haos—long rod ya, mi save winim olgeta problem we famle blong mi i gat long saed blong mane. Sipos mi no mekem samting ya, mi save mekem wok blong Jeova God fultaem. I gud mi eksplenem wanem samting nao i pulum mi blong mekem stret disisen.
MI MI bon long taon ya blong Volos, Gris, long 1919. Papa blong mi i gat wan stoa blong salem klos blong man, mo mifala i gat plante samting long laef. Be, from trabol long saed blong mane we i kamaot long ful wol bifo long yia 1930, Papa i no moa gat mane, ale i mas salem stoa blong hem blong pem ol kaon. Mi mi sore evritaem we mi luk fes blong papa blong mi we i harem nogud tumas.
Blong smoltaem, famle blong mifala i pua tumas. Evri dei, mi aot long skul wan haoa bifo we skul i finis, blong go mekem laen wetem ol narafala man blong kasem smol kakae. Be, nating se mifala i pua tumas, i gat pis insaed long famle blong mifala. Mi mi wantem tumas blong kam wan dokta taem mi bigwan, be taem mi yangfala yet, mi mas lego skul mo stat wok blong halpem famle blong mi blong kasem naf samting blong stap laef.
Long Seken Bigfala Faet Blong Wol, ami blong ol man Jemani mo Itali oli go insaed long Gris, ale kakae i sot tumas. Plante taem, mi luk sam fren mo sam man we mi save olgeta, kolosap oli ded long rod from hanggri—!mi no save fogetem samting ya we i nogud tumas blong lukluk! Wan taem, blong 40 dei, famle blong mi i no gat bred, wan long ol stampa kakae blong Gris. Blong laef, mi mo bigfala brata blong mi, mitufala i go long ol velej kolosap, blong kasem sam poteto long ol famle mo fren blong mifala.
Wan Sik i Karem Blesing
Long stat blong 1944, mi sik bigwan wetem wan sik we mi fiva mo i hadwok blong pulum win. Taem mi stap tri manis long hospital, kasen blong mi i karem tu buk i kam, mo i talem se: “Ridim tufala ya. Mi sua se bambae yu laekem.” Nem blong tufala buk ya, Who Is God? mo Protection, we Watch Tower Bible and Tract Society i prentem. Afta we mi ridim tufala buk ya, mi serem ol tok we mi bin ridim, wetem ol narafala sikman kolosap long mi.
Afta we mi aot long hospital, mi stat joen wetem kongregesena blong ol Wetnes blong Jeova long Volos. Be, long wan manis, mi mas stap long haos nomo, ale, long sikis no eit haoa evri dei, mi ridim ol Wajtaoa blong bifo, wetem sam narafala buk bakegen we Watch Tower Society i wokem. From samting ya, mi gru kwiktaem long saed blong speret.
Kolosap Mifala i No Save Ronwe
Wan dei long medel blong 1944, mi stap sidaon long wan jea long ples blong spel long Volos. Wantaem nomo, wan grup we oli sapotem ol ami blong Jemani i raonem ples ya, mo oli holem olgeta man we oli stap. Oli lidim mifala, kolosap 24 man, long rod go kasem hedkwota blong Gestapo, we i stap long wan bigfala haos we oli hivimap tabak long hem.
Afta we sam menet i pas, mi harem wan man i singaotem nem blong mi mo nem blong man ya we mi stap storeyan wetem hem long ples blong spel. Man we i singaotem mifala, hem i wan kapten blong ami blong Gris. Hem i talem long mifala se wan famle blong mi i luk se ol soldia oli karem mifala i go, ale famle ya i talem long hem se mitufala ol Wetnes blong Jeova. Nao kapten blong ami blong Gris ya i talem se mitufala i fri blong gobak long haos, mo i givim kad blong hem long mitufala blong soem, sipos polis i holem mitufala bakegen.
Nekis dei, mifala i harem se ol man Jemani oli kilim i ded bighaf blong ol man ya we oli bin holem olgeta. Oli mekem olsem blong givimbak from ded blong tu soldia blong Jemani, we wan grup blong ol man Gris we oli rebel agensem Jemani, oli bin kilim tufala i ded. Antap long blesing ya we mifala i ronwe long ded, mi luksave tu long taem ya, from wanem i impoten tumas we ol Kristin oli no joen nating long politik.
Kolosap long koltaem blong yia 1944, mi baptaes long wora blong soemaot se mi givim laef blong mi long Jeova. Biaen, long hot taem, ol Wetnes oli mekem plan blong mi joen wetem kongregesen blong Sklitro, antap long ol bigfala hil, blong bambae mi save kamgud fulwan long helt blong mi. Long taem ya, i gat bigfala trabol mo rao i stap gohed bitwin ol man Gris, afta we ol ami blong Jemani oli aot. Mo velej we mi stap long hem i olsem stampa ples blong wan stronghed grup blong ol rebel agensem gavman. Pris blong velej ya wetem wan narafala rabis man, oli tok agensem mi se mi stap wok blong gavman mo mi kam blong spae long olgeta. Ale, olgeta nomo oli putumap wan kot blong stronghed ami blong olgeta, nao kot ya i askem plante kwestin long mi.
Long taem blong gyaman kot ya, lida blong stronghed grup ya i stap tu. Mi eksplenem risen from wanem mi stap long velej ya, mo se mi no joen nating long ol faet bitwin ol manples, from we mi mi wan Kristin. Nao lida ya i talem long ol narafala se: “!Sipos eni man i traem mekem trabol long man ya, bambae hem i save mi!”
Biaen, mi gobak long ples blong mi long Volos, mo bilif blong mi i strong moa bitim helt blong mi.
Gohed Moa Long Saed Blong Speret
I no longtaem biaen, mi karem wok ya blong lukaot long ol kaon blong kongregesen. Faet i mekem hadtaem long mifala. Mo plante taem, polis i putum mifala long kalabus from gyaman tok blong ol pris se mifala i stap fosem man blong joenem skul blong mifala. Nating se i olsem, taem mi mo ol narafala long kongregesen i joen long Kristin wok blong prij, mifala i glad tumas.
Long stat blong 1947, wan elda blong ol Wetnes blong Jeova we i stap goraon long ol kongregesen, i kam visitim mifala. Hemia fastaem we wan brata olsem i visitim mifala afta long Seken Bigfala Faet Blong Wol. Long taem ya, kongregesen blong mifala long Volos i kam bigwan tumas nao i seraot long tu kongregesen. Mi kam presiden elda long wan long tufala kongregesen ya. Long taem ya, ol grup blong ami mo ol grup we oli leftemap fasin blong tinghae long kantri blong olgeta bitim ol narafala kantri, oli mekem plante man oli stap fraet. Ol lida blong skul oli tekem jans ya blong mekem moa trabol. Blong pulum gavman blong agensem ol Wetnes blong Jeova, oli talemaot gyaman tok olbaot se mifala ol Komunis, mo se mifala i stap sapotem ol grup blong man we oli gat ol narakaen tingting long saed blong politik.
Polis i Holem Mifala Mo Putum Mifala Long Kalabus
Long 1947, polis i holem mi raonabaot ten taem mo mi pas long kot tri taem. Be, long evri taem, oli lego mi mi gofri bakegen. Kolosap long hot taem blong 1948, kot i jajem mi se mi stap fosem ol man blong joen long skul blong mifala, nao oli putum mi long kalabus blong fo manis. Ol fo manis ya mi spenem long kalabus long Volos. Long sem taem, namba blong ol man blong talemaot Kingdom long kongregesen blong mifala i go antap tu taem, mo hat blong ol brata i fulap long glad.
Long Oktoba 1948, taem mi stap mekem miting wetem sikis narafala brata we oli stap lukaot long kongregesen, faef polis wetem masket oli kam insaed long haos mo oli holem mifala. Oli karem mifala i go long polis stesen, we oli no eksplenem nating from wanem oli holem mifala, nao oli kilim mifala. Wan long ol polis ya we bifo hem i mekem boksing, i faetfaetem fes blong mi. Biaen, oli sakem mifala i go long kalabus.
Afta long samting ya, jif blong ol polis i singaotem mi mi go long ofis blong hem. Taem mi openem doa, hem i sakem wan botel ing long mi. Botel ya i mestem mi, i go brok long wol. Hem i mekem olsem blong traem mekem mi mi fraet. Nao hem i givim wan pis pepa mo wan pen long mi mo i givim oda long mi se: “Raetemdaon nem blong olgeta Wetnes blong Jeova we oli stap long Volos, mo karem pepa ya i kambak long mi tumora moning. !Sipos yu no mekem olsem, bambae yu save rod!”
Mi mi no ansa, be taem mi kambak long rum blong mifala long kalabus, mi mo ol narafala brata, mifala evriwan i prea long Jeova. Mi raetem nem blong mi nomo long pepa ya, mo mi wet se bambae oli singaotem mi mi go. Be, mi no moa harem wan tok bakegen long jif blong polis ya. Samting we i hapen se, long naet, sam rebel grup blong ami oli kam, mo jif blong polis ya i lidim ol man blong hem i go agensem ol rebel ya. Long faet ya, hem i kasem bigfala kil long leg blong hem, nao long hospital oli katemaot wan leg blong hem. Samtaem biaen, mifala i pas long kot, nao oli jajem mifala se mifala i stap mekem wan miting we i agensem loa. Oli talem se mifala seven i go kalabus blong faef yia.
From we mi no wantem joen long Lames we oli stap mekem long Sande long kalabus, oli putum mi mi stap mi wan long wan smol rum long kalabus ya. Long namba tri dei, mi askem sipos mi save luk man we i bos long kalabus ya. Mi talem long hem se: “Plis letem mi mi toktok. I blong nating nomo we yufala i panisim wan man we i rere blong stap faef yia long kalabus from bilif blong hem.” Man ya i tingbaot samting ya, mo i talem se: “Stat long tumora, bambae yu yu wok long ples ya kolosap long mi long ofis blong mi.”
Biaen, mi kasem wok blong halpem dokta long kalabus. From samting ya, mi lanem plante samting long saed blong olsem wanem blong lukaot long helt, mo ol save ya i givhan bigwan long mi long ol yia we oli kam biaen. Taem mi stap long kalabus, mi gat plante jans blong prij, mo tri man oli kam Wetnes blong Jeova from.
Long 1952, afta we mi stap kolosap fo yia finis long kalabus, oli letem mi mi gofri from gudfala fasin blong mi, be oli gohed blong jekemap mi. Biaen, mi mas pas long kot long Korin from bisnes ya se mi no wantem joen long politik. (Aesea 2:4) Long ples ya oli holemtaet mi blong smoltaem, long wan kalabus blong ami, mo oli sakem ol rabis tok long mi bakegen. Sam haeman blong kalabus ya oli yusum sam nyufala rod blong traem mekem mi mi fraet, oli talem olsem: “Bambae mi mi yusum naef blong katemaot hat blong yu long ol smosmol pis,” no, “Yu no mas ting se bambae yu ded kwiktaem wetem sikis bolet nomo.”
Wan Traem We i Defren
I no longtaem, mi kambak bakegen long ples blong mi. Mi givhan long kongregesen blong Volos bakegen, mo mi stap wok haftaem blong winim mane. Wan dei, mi kasem wan leta long branj ofis blong Watch Tower Sosaeti long Atens. Leta ya i askem mi blong kasem trening blong tu wik blong mekem wok olsem elda we i goraon blong visitim ol kongregesen, wan seket elda blong ol Wetnes blong Jeova. Long semtaem, angkel blong mi, we i no gat pikinini mo i gat plante graon mo haos, i askem mi blong lukaot long bisnes blong hem. Famle blong mi i stap pua, mo wok ya i save givhan bigwan blong winim problem blong olgeta long saed blong mane.
Mi visitim angkel blong mi, mo mi talem tangkyu long hem from wok we hem i wantem givim long mi. Be mi talem long hem se mi mekem disisen blong joen long wan spesel Kristin wok blong prij. Afta we mi talem tok ya, hem i girap, i lukluk strong long mi, nao wantaem nomo i aot long rum. Hem i kambak wetem bigfala mane, we i givim long mi olsem wan presen. Mane ya i naf blong sapotem famle blong mi blong plante manis. Hem i talem se: “Tekem hemia, mo mekem wanem we yu wantem wetem.” Kam kasem tede, mi no save eksplenem filing we i kasem mi long taem ya. I olsem we mi harem voes blong Jeova i stap talem long mi se: ‘Yu yu mekem stret disisen. Mi mi stap wetem yu.’
Famle blong mi i no agensem disisen blong mi blong go long Atens, ale mi aot long olgeta long Desemba 1953. Nating se mama blong mi nomo i kam wan Wetnes, ol narafala memba blong famle oli no agensem Kristin wok blong mi. Taem mi go long branj ofis long Atens, wan narafala sapraes i stap wet long mi. I gat wan mesej i stap we sista blong mi i sanem i kam. Mesej ya i talem se papa i kasem mane we hem i bin traem kasem long tu yia finis, hemia smol mane we gavman i givim evri manis we i naf blong pem ol samting we oli nidim. ?Bambae mi talem wanem bakegen? !Mi harem olsem se mi gat wing, mo mi rere blong flae antap olgeta, long wok blong Jeova!
Lukaotgud
Long ol faswan yia blong mi long wok blong seket elda, mi mas lukaotgud from we ol man blong skul mo politik oli stap ronem mo mekem nogud tumas long ol Wetnes blong Jeova. Blong visitim ol Kristin brata, antap moa olgeta we oli stap long ol smol taon mo velej, mi mas wokbaot plante haoa long naet. Ol brata ya, we polis i save holem olgeta sipos oli faenem olgeta, oli kam wanples mo wet long wan haos kasem taem we mi kam. !Ol visit olsem oli rili leftemap tingting blong mifala evriwan!—Rom 1:11, 12.
Samtaem, blong mekem se ol man oli no faenemaot mi, mi werem ol klos we oli defren. Wan taem, mi putum klos olsem wan man blong lukaot long sipsip, blong pastru long wan ples we polis i blokem rod. Biaen, mi go luk wan grup blong ol brata we oli rili nidim tok blong leftemap olgeta long saed blong speret. Long wan narafala taem bakegen, long 1955, mi mo wan narafala Wetnes, mitufala i mekem olsem se mifala i man blong salem lae, olsem nao, polis i no blokem mitufala. Mitufala i stap go blong faenem sam Kristin brata we oli kam slak long saed blong speret long wan smol taon blong Agos Orestikon.
Mitufala i putum olgeta lae blong mitufala long ples blong maket long taon. Be, wan yangfala polis we i stap wokbaot pas long ples ya, i no trastem mifala, ale evritaem we hem i pas, hem i lukluk strong long mifala. Nao hem i talem long mi se: “Yu yu no luk olsem wan man blong salem lae.” Long sem taem ya, tri yangfala woman oli kam mo askem sipos oli save pem sam lae. Mi poen i go long ol lae ya, nao mi talem se: “!Yangfala polis ya i stap kakae lae olsem hemia, mo yufala i luk olsem wanem bodi blong hem i gud mo i strong!” Ol woman ya oli lukluk polis ya mo oli laf. Hem tu i smael, mo i ronwe.
Taem hem i aot, mi tekem jans blong go long wan stoa we ol brata blong mifala long saed blong speret, oli stap wok blong somap klos. Mi askem wan long olgeta blong somap wan baten we i kamaot long sot blong mi. Taem hem i stap mekem olsem, mi go kolosap long hem mo talem long wan smol voes se: “Mi mi kam long branj ofis blong kam luk yufala.” Fastaem, ol brata ya oli fraet, from we plante yia i pas we oli no bin luk wan Wetnes. Mi traehad blong leftemap tingting blong olgeta mo mi mekem plan blong mitim olgeta long beregraon, blong storeyan moa wetem olgeta. I gud tumas we visit ya i leftemap tingting blong olgeta, mo oli kam strong bakegen long Kristin wok blong prij.
Mi Kasem Wan Fren We i Stap Tru Oltaem
Long 1956, tri yia afta we mi statem wok blong visitim ol kongregesen, mi mitim Niki, wan yangfala Kristin woman we i laekem tumas wok blong prij, mo i wantem spenem laef blong hem blong mekem wok ya fultaem. Mitufala i laeklaekem mitufala, nao mitufala i mared long Jun 1957. Mi stap tingbaot sipos Niki bambae i naf blong folem mi long wok blong visitim ol kongregesen, from we long taem ya, ol Wetnes blong Jeova long Gris oli stap kasem bigfala hadtaem. Wetem help blong Jeova hem i naf blong mekem olsem. Long rod ya, hem i kam faswan woman we i folem hasban blong hem blong mekem wok blong visitim ol kongregesen long Gris.
Mitufala i gohed tugeta long wok ya blong ten yia, we mitufala i visitim bighaf blong ol kongregesen long Gris. Plante taem, mitufala i werem ol defren klos, karem ol basket, ale mitufala i wokbaot plante haoa long tudak blong kasem wan kongregesen. Nating se mitufala i fesem plante hadtaem, mitufala i glad tumas blong luk we namba blong ol Wetnes i kam antap bigwan.
Wok Long Betel
Long Janewari 1967, branj ofis no Betel blong ol Wetnes blong Jeova, i askem mi mo Niki blong go wok longwe. Mitufala i sapraes, be mitufala i agri. Mitufala i save se Jeova nao i stap lidim ol samting. Taem ol yia oli pas, mitufala i luksave bigfala blesing we mifala i gat blong wok long ples ya we i stampa blong ol tiokratik wok.
Tri manis afta we mitufala i kam wok long Betel, wan grup blong rebel long ami oli sakemaot gavman mo tekem paoa. Ol Wetnes blong Jeova oli mas gohed blong wok haed moa bitim fastaem. Mifala i stat mekem miting blong mifala long ol smol grup nomo, mekem ol asembli long bus, prij long fasin haed, mo wokem mo givimaot ol buk we oli tokbaot Baebol long fasin haed. I no hadwok blong wok long fasin olsem, mifala i mekem sem fasin olsem mifala i bin mekem long ol yia we oli pas. Nating se mifala i no fri blong mekem wok blong mifala, namba blong ol Wetnes i kam antap, stat long 11,000 long 1967 i go bitim 17,000 long 1974.
Naoia, kolosap 30 yia i pas we mi mo Niki i wok long Betel. Mitufala i gohed blong haremgud yet long ol blesing long saed blong speret, nating se helt blong mitufala i no nambawan mo mitufala i kam olfala. Blong bitim ten yia, mitufala i stap long branj ofis we i stap long Kartali Strit long Atens. Long 1979, mifala i dediketem wan nyufala branj ofis long Marusi, wan ples long Atens. Be long 1991, mifala i glad blong stap long nyufala bigfala branj ofis long Eleona, 60 kilomita afsaed long Atens, long saed i go long not. Long Betel ya, mi mekem wok blong lukaot long ol sikman. Trening we mi bin kasem taem mi wok wetem dokta long kalabus, i givhan bigwan long mi.
Long bitim fote yia ya we mi mekem wok blong prij fultaem, mi, olsem Jeremaea, mi luksave se promes blong Jeova i tru tumas se: “Bambae oli agensem yu, be oli no save winim yu, from we ‘Mi mi stap wetem yu, blong sevem yu,’ hemia nao tok blong Jeova.” (Jeremaea 1:19) Yes, mi mo Niki i haremgud from plante blesing we Jeova i givim. Mitufala i gohed blong stap glad from we hem i stap lukaotgud mo soem kaengud fasin wetem lav long mitufala.
Mi leftemap tingting blong ol yangfala insaed long ogenaesesen blong Jeova, blong traehad blong mekem wok blong prij fultaem. Long rod ya, oli save ansa long Jeova we i stap singaot olgeta blong traem hem, mo luk sipos bambae hem i stap tru long promes blong hem blong ‘openem doa blong heven blong bambae olgeta blesing oli kamdaon gogo oli no moa nidim wan samting.’ (Malakae 3:10) From ol samting we mi luk long laef blong mi, mi save promes long yufala ol yangfala se, bambae Jeova i sua blong blesem yufala we i trastem hem fulwan.
[Futnot]
a Wan grup blong man we oli joen wanples blong wosip.
[Tok Blong Pija Long Pej 26]
Lambros Zoumbos mo waef blong hem, Niki