Qjeʼ pa saqïl y ma pa qʼequʼn ta

1, 2. a) ¿Ajän, akuchï y achkë rma xtzʼibʼan äl Pablo chkë ri aj Éfeso? b) ¿Achkë kʼutunïk xtqatzjoj kij?

TAQ ri apóstol Pablo tzʼapin wä chpan jun jay chlaʼ Roma, ryä xrajoʼ xkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri cristianos. Ye kʼa rma ma nkowin ta wä nbʼä chkitzʼetik, ryä xtzʼibʼaj äl jojun cartas chkë. Jun chkë ri cartas riʼ xtzʼibʼaj äl chkë ri cristianos aj Éfeso chpan ri junaʼ 60 o 61 (Efes. 1:1; 4:1).

² Pablo rukʼwan wä chik jun 10 junaʼ ma aponäq ta Éfeso ri akuchï xtzjoj wä ri ütz taq rutzjol chrij Jesús (Hech. 19:1, 8-10; 20:20, 21). Ryä kowan wä xerajoʼ ri cristianos, rma riʼ xrajoʼ xerutoʼ rchë ma nkiyaʼ ta qa Jehová. Ye kʼa, ¿achkë rma ryä xtzʼibʼaj äl chkë ri cristianos ri yechaʼon rchë yebʼä chkaj chrij ri saqïl chqä ri qʼequʼn? ¿Y achkë nqatamaj qa jontir röj chkij ri naʼoj ri xyaʼ ryä chkë? Chpan re tjonïk reʼ xtqatzjoj rij re kaʼiʼ kʼutunïk reʼ.

XEʼEL PÄ PA QʼEQUʼN Y XEJEʼ PA SAQÏL

3. ¿Achkë xtzjoj Pablo chkë ri aj Éfeso chpan ri capítulo 5 rchë Efesios?

³ Pablo xuʼij reʼ chkë ri cristianos aj Éfeso: «Rubʼanon qa, rïx achiʼel ta xixjeʼ pa qʼequʼn, ye kʼa komä yïx kʼo chik pa saqïl» (Efes. 5:8). Ryä xtzjon chrij ri saqïl chqä ri qʼequʼn rchë xkʼüt chkiwäch ri cristianos riʼ achkë rubʼanik xjalatäj kinaʼoj. Ye kʼa naʼäy tqatzʼetaʼ achkë rma ryä xuʼij chkë «rubʼanon qa, rïx achiʼel ta xixjeʼ pa qʼequʼn».

4. ¿Achkë jun rubʼanik xkikʼüt ri cristianos aj Éfeso chë achiʼel ta xejeʼ pa qʼequʼn?

⁴ Achiʼel ta xejeʼ pa qʼequʼn rma ri xekinmaj. Taq ri aj Éfeso majanä wä keʼok cristianos, ryeʼ kʼo wä kʼïy nkinmaj ri ma kantzij ta. Chpan ri tinamït riʼ kʼo wä ri templo ri akuchï nyaʼöx wä ruqʼij Ártemis. Chkipan ri qʼij riʼ, ri templo riʼ kan kowan wä ruqʼij chkiwäch jontir winäq. Ri winäq yeʼapon wä chriʼ rchë nkiyaʼ kiqʼij ye kʼïy tyox. Chqä ye kʼo wä ye kʼïy kʼayinelaʼ ri kan kʼïy wä päq nkichʼäk rma yekiʼän wä koköj taq templos —ri rachbʼäl ri templo rchë Ártemis— y yekikʼayij wä chkë ri winäq (Hech. 19:23-27). Chqä, ri ye kʼo wä chpan ri tinamït riʼ kan tamatäl wä kiwäch rma nkiʼän magia (Hech. 19:19).

5. ¿Achkë chik jun rubʼanik xkikʼüt ri cristianos aj Éfeso chë achiʼel ta xejeʼ pa qʼequʼn?

⁵ Achiʼel ta xejeʼ pa qʼequʼn rma ri xekiʼän. Ri winäq aj Éfeso ma yekʼïx ta wä yekiʼän tzʼil taq bʼanobʼäl. Ri achoq chrij yekʼastan wä chqä ri nmaqʼij yekiʼän, ronojel mul kikʼwan wä kiʼ rkʼë ri sexo (Efes. 5:3). Ri winäq majun ta wä chik xajan chkiwäch. Re tzij reʼ nukʼüt chë ryeʼ ma ntiʼon ta wä chik kan rma ri yekiʼän (Efes. 4:17-19). Ryeʼ nkiquʼ wä chë Jehová ma najin ta yerutzʼët pä. Rma ma nqʼalajin ta wä chkiwäch achkë riʼ ri ütz chqä ri ma ütz ta, Pablo xuʼij chë «achiʼel ta pa qʼequʼn ye kʼo wä chqä ma kikʼwan ta ri kʼaslemal ri nqä chwäch Dios».

6. ¿Achkë rma Pablo xuʼij chkë ri aj Éfeso «komä yïx kʼo chik pa saqïl»?

⁶ Tapeʼ ke riʼ, ye kʼo jojun winäq aj Éfeso achiʼel ta xeʼel pä chpan ri qʼequʼn riʼ. Rma riʼ Pablo xuʼij reʼ chkë: «Komä yïx kʼo chik pa saqïl rkʼë ri Qajaw» (Efes. 5:8). Ri winäq riʼ xkichäp kisamajxik ri naʼoj ye kʼo chpan ruchʼaʼäl Jehová, ri achiʼel ta jun saqïl ri xkʼwaj kibʼey (Sal. 119:105). Ryeʼ xkiyaʼ qa jontir ri naʼoj ri yekinman wä rubʼanon qa chqä ma xekiʼän ta chik tzʼil taq bʼanobʼäl. Xkikʼän kinaʼoj chrij Dios y xkiʼän jontir ri kʼo pa kiqʼaʼ rchë xkiyaʼ ruqʼij ryä chqä rchë xkiʼän ri nqä chwäch (Efes. 5:1).

7. ¿Achkë rma nqaʼij chë ri xqaqʼaxaj röj xa junan jbʼaʼ rkʼë ri xkiqʼaxaj ri cristianos aj Éfeso?

⁷ Ke riʼ chqä röj, taq majanä wä tqatamaj ruwäch Jehová achiʼel ta xqjeʼ pa qʼequʼn rma ri xeqanmaj chqä ri xeqaʼän. Jojun chqë röj xeqaʼän nmaqʼij ri nuʼän wä ri religión ri akuchï xqjeʼ wä, y jojun chik rkʼë jbʼaʼ xeqaʼän tzʼil taq bʼanobʼäl. Ye kʼa taq xqatamaj ruwäch Jehová, xqayaʼ qa jontir riʼ y xqachäp kisamajxik ri naʼoj ri yeruyaʼon ryä chrij ri ütz chqä ri ma ütz ta. Ya riʼ kan kʼïy utzil rukʼamon pä pa qawiʼ (Is. 48:17). Tapeʼ ke riʼ, kʼo mul kʼayewal jbʼaʼ nuʼän chqawäch achiʼel ta nqanmäj äl chwäch ri qʼequʼn y nqjeʼ «pa saqïl». Tqatzʼetaʼ achkë xtqtoʼö rchë xtqaʼän riʼ.

Image digitally reproduced with the permission of the Papyrology Collection, Graduate Library, University of Michigan, P.Mich.inv. 6238. Licensed under CC by 3.0

MA QJEʼ TA PA QʼEQUʼN

8. Rkʼë ri nuʼij Efesios 5:3-5, ¿achoq chwäch xkʼatzin xkichajij kiʼ ri cristianos aj Éfeso?

⁸ (Taskʼij ruwäch Efesios 5:3-5). Rchë ri cristianos aj Éfeso ma xekiʼän ta chik tzʼil taq bʼanobʼäl, ryeʼ xkʼatzin xkitzelaj jontir ri ma yeqä ta chwäch Jehová. Ye kʼa ma xa xuʼ ta ri tzʼil taq bʼanobʼäl xkʼatzin xekiyaʼ qa, ryeʼ chqä xkʼatzin ma xekiʼij ta chik itzel taq tzij. Pablo xnataj chkë chë nkʼatzin nkiyaʼ qa jontir riʼ we nkajoʼ yeʼok chpan «Ruqʼatbʼäl Tzij ri Cristo chqä Dios».

9. ¿Achkë rma nkʼatzin nqachajij qiʼ chkiwäch ri tzʼil taq bʼanobʼäl?

⁹ Röj chqä nkʼatzin nqachajij qiʼ rchë ma yeqaʼän ta ri nkiʼän «ri winäq ri achiʼel ta ye kʼo pa qʼequʼn, rma majun ta ütz nukʼäm pä» pa qawiʼ (Efes. 5:11). Chpan ri tiempo ri qʼaxnäq pä, qatzʼeton pä chë taq jun winäq ma nuyaʼ ta qa kitzʼetik tzʼil taq bʼanobʼäl o nukʼoxaj chkij ri bʼanobʼäl riʼ chqä yerutzjoj, ri winäq riʼ rkʼë jbʼaʼ xtqä chpan jun mak (Gén. 3:6; Sant. 1:14, 15). Chpan jun tinamït, jun molaj Testigos xkiʼän jun grupo pa jun red social rchë xkitaqalaʼ mensajes chkiwäch. Pa naʼäy, ye kʼïy chkë ryeʼ yetzjon wä chrij Jehová chkiwäch, ye kʼa eqal eqal xkijäl ri xkitzjoj, y kan jontir bʼaʼ mul xa xuʼ chik chrij sexo xetzjon wä. Jun tiempo chrij riʼ ye kʼïy chkë ryeʼ xkiʼij chë ri xkitzjoj chkiwäch ya riʼ xbʼanö chë xeqä chpan jun tzʼil bʼanobʼäl.

10. ¿Achkë nrajoʼ Satanás chë röj nqaquʼ? (Efesios 5:6).

¹⁰ Jun trampa ri kan kʼïy chik junaʼ ruksan pä Satanás, ya riʼ nusüqʼ chkiwäch ri winäq rchë ma nqʼalajin ta chkiwäch achkë riʼ ri ütz chqä ri ma ütz ta (Is. 5:20; 2 Cor. 4:4). Y kan ya riʼ nqatzʼët komä, rma ri winäq nkajoʼ chë röj nqanmaj chë ri bʼanobʼäl ri nuʼij Jehová chë ye tzʼil, ma xajan ta naʼän (2 Ped. 2:19). Rma riʼ ye kʼo kʼïy películas, programas pa televisión chqä sitios pa internet ri yekikʼüt naʼoj ri xa nkiqʼäj rutzij Jehová. Ri Diablo nrajoʼ chë röj nqaquʼ chë ri bʼanobʼäl ri yekiʼän ri winäq pa qaqʼij komä ma xajan ta naʼän, nkiʼän chawä chë kiʼ akʼuʼx naʼän chqä chë ma yatkitzʼlaʼ ta (taskʼij ruwäch Efesios 5:6).

11. Rkʼë ri xbʼanatäj rkʼë ya Angela, ¿achkë rma nkʼatzin nqaʼän ri nuʼij chpan Efesios 5:7? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹¹ Satanás nrajoʼ chë röj nqakʼwaj qiʼ kikʼë winäq ri nkiʼän chqë chë ma nqanmaj ta chik rutzij Jehová. Rma riʼ Pablo xuʼij chkë ri cristianos aj Éfeso chë ma tkikʼwaj ta kiʼ kikʼë winäq ri xa nkiʼän ri ma ütz ta. Ryä xuʼij chkë: «Ma tiʼän ta ri nkiʼän ri winäq riʼ» (Efes. 5:7). Ye kʼa röj nkʼatzin nqachajij más qiʼ komä. ¿Achkë rma? Rma komä ma xa xuʼ ta nqkowin nqjeʼ kikʼë nkʼaj chik chqä nqtzjon kikʼë, xa kan nqkowin chqä nqaʼän riʼ pa taq redes sociales. Ya Angela, jun qachʼalal aj Asia,a nuʼij achkë rubʼanik xqʼalajin chwäch achkë nkiʼän ri redes sociales chawä. Ryä nuʼij: «Eqal eqal nkijäl rubʼanik yachʼobʼon tapeʼ ma nanaʼ ta. Kʼo jun tiempo, ma itzel ta xinnaʼ xinkʼwaj wiʼ kikʼë winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Jehová. Y, pa rukʼisbʼäl xinquʼ chë ma xajan ta nkʼwaj jun kʼaslemal ri ma nqä ta chwäch Dios». ¡Kan ütz chë ri ukʼwäy taq bʼey xkitoʼ ya Angela rchë xjäl ri xeruquʼ! Ryä nuʼij: «Komä yichʼobʼon más chkij naʼoj ri yinkitoʼ rchë más junan nuʼän nwäch rkʼë Jehová pa rukʼexel ntzʼët ri redes sociales».

12. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän we nqajoʼ nqanmaj rutzij Jehová?

¹² Tapeʼ ri winäq nkiʼij chë ma xajan ta yeʼaʼän tzʼil taq bʼanobʼäl, röj ma qqä ta pa kiqʼaʼ, rma qataman chë ya riʼ ma kantzij ta (Efes. 4:19, 20). Rma riʼ, qchʼobʼon chkij re kʼutunïk reʼ: «¿Ntäj nqʼij rchë ma nkʼwaj ta más wiʼ kikʼë wachiʼil pan escuela, pa nsamaj o kikʼë nkʼaj chik winäq ri ma nkismajij ta ri naʼoj yeruyaʼon qa Jehová chpan Ruchʼaʼäl? ¿Ma nxiʼij ta wiʼ yenkʼüt ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia tapeʼ ri winäq yinkiyöqʼ?». Chqä, achiʼel nuʼij ri 2 Timoteo 2:20-22, röj chqä nkʼatzin nqatzʼët achoq kikʼë ütz nqakʼwaj wä qiʼ pa congregación. Tnatäj chqë chë ma jontir ta xkojkitoʼ rchë xtqanmaj rutzij Jehová.

RONOJEL MUL QJEʼ «PA SAQÏL»

13. ¿Achkë ntel chë tzij taq nqaʼij chë ronojel mul nkʼatzin nqjeʼ «pa saqïl»? (Efesios 5:7-9).

¹³ Taq ri apóstol Pablo xuʼij yän chkë ri cristianos aj Éfeso chë tkichajij kiʼ rchë ma nkiʼän ta chik ri xkiʼän rubʼanon qa, ryä xuʼij chik ya reʼ chkë: «Ronojel mul kixjeʼ pa saqïl» (taskʼij ruwäch Efesios 5:7-9). ¿Achkë ntel chë tzij riʼ? Reʼ ntel chë tzij chë ronojel mul nkʼatzin nqakʼüt rkʼë ri yeqaʼän chë röj yoj kantzij taq cristianos. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë nqkowin nqaʼän riʼ? Jun ri ütz nqaʼän, ya riʼ nqaskʼij chqä nqatjoj qiʼ chrij le Biblia chqä ri qapublicaciones. Taq xtqaʼän riʼ, tqaquʼ rij ri xuʼän Jesús chqä ri xerukʼüt qa, rma yë ryä «ri saqïl ri kʼo chkikojöl ri winäq» (Juan 8:12; Prov. 6:23).

14. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ ruchqʼaʼ Dios?

¹⁴ Röj nkʼatzin rutoʼik ruchqʼaʼ Dios chqë we nqajoʼ nqjeʼ ronojel mul «pa saqïl». ¿Achkë rma? Rma chpan re tiempo reʼ kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqakʼwaj jun chʼajchʼöj kʼaslemal chwäch Dios (1 Tes. 4:3-5, 7, 8). Ri ruchqʼaʼ Dios nqrtoʼ rchë yeqesaj äl pa qajolon ri naʼoj yekikʼüt ri winäq ri xa nkiqʼäj rutzij Jehová. Chqä nqrtoʼ rchë ütz qanaʼoj nqaʼän, kan pa rubʼeyal nqaʼän che rä jontir chqä kantzij nqtzjon (Efes. 5:9).

15. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë Jehová nuyaʼ pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa qawiʼ? (Efesios 5:19, 20).

¹⁵ Jesús xuʼij chë Jehová nuyaʼ «ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa kiwiʼ ri yekʼutun che rä» (Luc. 11:13). Rma riʼ, rchë Dios nuyaʼ pä ri loqʼoläj ruchqʼaʼ pa qawiʼ, nkʼatzin nqakʼutuj che rä. Jun chik rubʼanik nqïl ri uchqʼaʼ riʼ, ya riʼ taq nqayaʼ ruqʼij Jehová kikʼë qachʼalal pa qaSalón (taskʼij ruwäch Efesios 5:19, 20). Ri ruchqʼaʼ Jehová nqrtoʼ rchë nqakʼwaj jun kʼaslemal ri nqä chwäch ryä.

16. ¿Achkë xqtoʼö rchë yë ri ütz xtqachaʼ xtqaʼän? (Efesios 5:10, 17).

¹⁶ Taq röj kʼo nkʼatzin nqachaʼ nqaʼän pa qakʼaslemal, nkʼatzin nqatzʼët «achkë nrajoʼ Jehová» chë nqaʼän, y chrij riʼ nqaʼän riʼ (taskʼij ruwäch Efesios 5:10, 17). Taq yeqakanuj textos ri kikʼwan kiʼ rkʼë ri nqajoʼ nqaʼän, röj nqʼalajin chqawäch achkë nuquʼ Jehová chrij riʼ. Y, taq xkeqasmajij ri naʼoj ye kʼo chkipan ri textos riʼ, kan yë ri ütz xtqachaʼ xtqaʼän.

17. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë kan ütz ruksaxik nqaʼän che rä qatiempo? (Efesios 5:15, 16, tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁷ Pablo xuʼij chqä chkë ri cristianos aj Éfeso chë kan ütz rubʼanik tkiksaj kitiempo (taskʼij ruwäch Efesios 5:15, 16). «Ri Itzel Winäq» nrajoʼ chë röj nqaksaj jontir qatiempo chubʼanik ri yebʼan chwäch le Ruwachʼlew, rchë ke riʼ ma xtqkowin ta chik xtqayaʼ ruqʼij Dios (1 Juan 5:19). Rkʼë jbʼaʼ kan chaq bʼaʼ nbʼä qan chrij ri päq, chrij qestudios o chrij qasamaj chwäch ri nqakanuj rubʼanik rchë nqayaʼ más ruqʼij Jehová. We ya riʼ xtbʼanatäj qkʼë röj, xtqakʼüt chë xa najin chik nqakʼän apü kinaʼoj ri winäq. Kantzij na wä chë ma xajan ta njeʼ jontir reʼ qkʼë, ye kʼa ma ütz ta chë ya riʼ njeʼ más ruqʼij pa qakʼaslemal. Rchë achiʼel ta xtqjeʼ pa saqïl, röj nkʼatzin kan ütz rubʼanik nqaksaj qatiempo, ntel chë tzij, nqaʼän ri kʼo más kiqʼij.

18. ¿Achkë xuʼän Donald rchë kan ütz ruksaxik xuʼän che rä rutiempo?

¹⁸ Tqakanuj rubʼanik rchë nqayaʼ más ruqʼij Jehová. Ya riʼ xuʼän Donald, jun qachʼalal ri kʼo Sudáfrica. Ryä nuʼij: «Xinquʼ rij ri najin nqʼaxaj chpan nkʼaslemal y xinbʼij che rä Jehová chë kirutoʼ pä rchë nbʼän más rusamaj. Xinbʼij che rä chë kirutoʼ pä rchë xtinwïl jun samaj ri xtyaʼ qʼij chwä rchë xtintzjoj más le Biblia. Y rkʼë rutoʼik Jehová, xinwïl ri samaj riʼ. Rma riʼ ri wixjayil chqä rïn xqachäp qaprecursorado regular».

19. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë ronojel mul nqjeʼ «pa saqïl»?

¹⁹ Kantzij na wä chë ri carta ri xtzʼibʼaj äl Pablo chkë ri cristianos aj Éfeso, xerutoʼ ryeʼ rchë xkinmaj rutzij Jehová, y kan xtqrtoʼ chqä röj rchë xtqaʼän riʼ. Achiʼel xqatzʼët qa, ri carta riʼ nqrtoʼ rchë nqatzʼët achoq chrij ütz nqkʼastan wä y achkë qachiʼil ütz yejeʼ. Chqä nqrtoʼ rchë nqatjoj qiʼ chrij le Biblia, ke riʼ nqayaʼ qʼij chë yë Jehová nukʼwan qabʼey. Y nunataj chqë achkë rma ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios kan kowan ruqʼij, rma nqrtoʼ rchë yejeʼ ütz taq naʼoj qkʼë. We xtqaʼän ri xuʼij qa Pablo, xtqkowin xtqachaʼ xtqaʼän ri nqä chwäch Jehová. Taq xtqaʼän jontir ri xqatzʼët qa, achiʼel ta xtqjeʼ pa saqïl y ma xtqaʼän ta ri yekiʼän ri winäq ri achiʼel ta ye kʼo pa qʼequʼn.