Mga Batan-on Nangutana . . .

Unsay Makadaot sa Pagmaneho nga Nakainom?

“NAPALONG ang akong panan-aw samtang nagmaneho ako sa pagpauli sa balay,” miingon si Mike, nga nakahinumdom nga daghan siyag nainom niadtong gabhiona. “Apan nakapauli ra ako. Sa pagbangon nako sa pagkabuntag, akong nakita nga ang kilirang dapit sa pasahero sa akong awto grabe kaayong pagkalumping, apan wala akoy nahinumdomang aksidente! Nagmanehong gisubay ko ang palibot sa pagsusi kon unsay nahitabo, ug nakita ko kadto. Ang dakong haliging bato duol sa sementeryo nabanggaan, ug ang pintura sa akong awto milama sa tibuok haligi. Tingali nabunggo ako niadto sa miaging gabii! Nalisang gayod ako niadto.”

Maayo kay nakalingkawas si Mike—buhi gihapon siya sa pag-estorya bahin niadto. Apan sa alaut, ang uban wala. “Ang pagmaneho nga hubog maoy pangunang hinungdan sa kamatayon sa mga batan-ong nagpanuigong 16-24,” miingon ang 1984 nga Report on the National Conference for Youth on Drinking and Driving. ‘Dili kana mahitabo kanako!’ tingali maghunahuna ka. Hayan mao usab kanay gihunahuna sa daghang mga biktima! Tan-awa usab ang kahon sa panid 15, “Kini Mahimong Mahitabo Kanimo!”

Apan kon delikado ang pagmanehong nakainom, nan nganong mao kini ang ginahimo sa daghang mga batan-on?

Kon Nganong Magmanehong Nakainom ang mga Batan-on

Kon nganong moinom ang mga batan-on, ang pagpiit sa isigkaingon mao ang popular nga rason nga gihatag. Apan ang ubang mga batan-on mitubag: ‘Wala ako pugsa sa akong mga higala sa pag-inom.’ Apan, malalangon kaayo ang pagpiit sa isigkaingon kay sa imong gihunahuna. Ang mga batan-on kasagarang maimpluwensiyahan, dili lamang sa yanong mga pagdapit sa pagbuhat ug usa ka butang, kondili sa ilang pagbati kon unsay paglantaw sa ilang mga isigkaingon kanila. Ang basahong Alcohol and Alcohol Safety, ni Peter Finn ug Judith Platt, mibatbat: “Ang tinguhang mapasakop sa grupo bation sa tanan, apan alang sa mga tin-edyer mosamot kining tinguhaa, ug ang pagkadili sakop sa grupo malisod kaayong dawaton. Dili ikatingala nga ang pagpiit sa grupo gituohan nga maoy dakong rason sa pag-inom sa tin-edyer.”

Apan nganong daghang mga batan-on ang moinom ug dayon magmaneho? ‘Gihimo kini sa mga edad-edaran, busa nganong kami dili?’ motubag ang ubang mga batan-on. Ug dili ikalimod nga adunay ubang mga edad-edaran nga wala maghatag ug maayong panig-ingnan niining bahina. Apan katarongan na ba kana kanimo sa pagbuhat ug usa ka butang nga peligroso kaayo?

‘Apan unsay makadaot sa pagmaneho kon diyutayng serbisa lamang ang imong nainom?’ tingali mangutana ang uban. Nagpunting kana sa pangunang katarongan kon nganong magmanehong moinom ang mga batan-on—sila (ug mga edad-edaran, usab!) maoy mga biktima sa mga sugilambong bahin sa mga epekto sa alkohol. Aniay pila ka pananglitan:

SUGILAMBONG: Luwas sa peligro ang pagmaneho kon diyutay lamang nga serbisa ang imong nainom.

KAMATUORAN: “Ang alkohol sa duha ka de latang serbisa nga 12-onsa [355-cc] nga mainom nga walay usa ka oras makapahinay sa kaigmat sa drayber ug mga 2/5 sa usa ka segundo—pasagdan ang awto sa pagdagan sa katulinong 55 milya sa usa ka oras [89 km/hr] sa pagdagan ug dugang 34 piye [10.4 m]—posibleng mohatag kalainan tali sa hapit nga pagkabangga o pagkabangga gayod.”—Development of a Traffic Safety and Alcohol Program for Senior Adults, ni James L. Malfetti, Ed.D., ug Darlene J. Winter, Ph.D.

SUGILAMBONG: Ang pag-inom ug maisog nga kape makahuwas sa pagkahubog.

KAMATUORAN: Makapamata ang kape sa tawo, apan hubog gihapon siya. Ang lawas makapagawas ug alkohol sa usa ka sinukod nga gikusgon sa paghilis bisag unsa pa ka daghana sa kape ang imnon. Panahon lamang ang makahuwas sa pagkahubog.

SUGILAMBONG: OK lang nga magmaneho basta wala ka mobati nga hubog ka.

KAMATUORAN: Peligroso ang pagsalig sa imong pagbati. Ang alkohol mohatag ug handurawan nga maayog lawas, nga mopabati sa manginginom nga may kontrol pa siya apan ang tinuod wala na.

Peligroso gayod alang sa tanan ang pagmaneho nga nakainom, ilabina gayod sa mga batanon. Ngano?

Tagsaong Kapeligrohan

Ang kakulang sa eksperyensiya mao ang usa ka hinungdan. Pananglitan, kon mosakay kag ayroplano, mas gusto ka bag batan-on, bag-ong piloto o batid nga beterano nga adunay daghang katuigang eksperyensiya sa paglupad? Tataw ang tubag. Apan nganong eksperyensiyadong piloto ang pilion? Tungod kay nasayod ka nga ang mga tawo makahimog sayop o sayop nga kalkulasyon kon bag-o kanila ang trabaho.

Sama ra usab kini sa pag-inom ug pagmaneho. Busa, ang usa ka taho bahin sa kaluwasan sa trapiko ug alkohol miingon nga ang katakos sa pagmaneho sa mga batan-ong nakainom “madaot dayon kay sa mga edad-edaran tungod kay ang pagmaneho maoy bag-o kun wala maanding abilidad alang kanila. Sa laktod, ang kadaghanang mga tin-edyer dili-eksperyensiyadong mga drayber ug dili-eksperyensiyadong mga manginginom, ug mas labing dili-eksperyensiyado sa pagsagol ug sa pag-inom ug pagmaneho.”—Senior Adults, Traffic Safety and Alcohol Program Leader’s Guide, ni Darlene J. Winter, Ph.D.

Laing butang usab ang timbang sa lawas—sa kinatibuk-an gaan ug timbang ang mga batan-on kay sa mga edad-edaran. Kon mas gaan ug timbang ang tawo, mas diyutay ang pluwido sa iyang lawas sa pagsagol sa alkohol nga iyang nainom. Sa pag-ilustrar: Handurawa ang pagkuhag duha ka kuwadradong kalamay nga samag gidak-on ug ipatunaw ang usa diha sa gamayng baso sa lemonada ug ang usa diha sa dakong baso sa lemonada. Karon, ang gidaghanon sa kalamay sa matag usa parehas ra, apan mas ispiso kanang sa gamayng baso. Busa, ang pagkaispiso sa alkohol mas taas diha sa usa ka tawong gaan ug timbang. Ug kon mas ispiso ang alkohol diha sa imong kaugatan, mas mahubog ka.

Unsay Imong Buhaton?

Sanglit daghan man kaayong problemang nalangkit sa alkohol, ang mga batan-on nga naglikay sa pag-inom niini nakahimog maalamong butang. Apan, ang pag-inom sa kasarangan dili daotan, gawas kon ang usa husto na sa edad ug moinom sa kasarangan. (Tan-awa ang Salmo 104:15; 1 Timoteo 5:23; Proverbio 23:31.) Apan ang pagmanehong nakainom—laing sugilanon na kana. Unsay imong buhaton?

Ang Bibliya naghatag niining maalamong tambag: “Ang usa nga maalamon makakita sa kadaotan ug magatago sa iyang kaugalingon, apan ang walay kasinatian molabay lamang ug magaantos sa dangatan niini.” (Proverbio 22:3) Sanglit nahibalo na sa mga kapeligrohan sa pagsagol sa pagmaneho ug sa pag-inom, “maalamon” ka kon manaad ka sa imong kaugalingon nga dili nimo isagol ang duha. Busa imong mapanalipdan ang imong kaugalingon gikan sa walay hinungdang “kadaotan”—pagkasamdan tungod sa pagkabangga nga makapabakol kanimo o sa pagpagan sa imong batan-ong kinabuhi.

Ug hayan mapanalipdan mo pa ang mga kinabuhi sa uban. Tingali dili nimo mahanduraw ang imong kaugalingon nga mahimo kang mamumuno. Apan, kon imong isagol ang pag-inom ug pagmaneho, ang higayon nga makapatay kag tawo mas dako. “Ang drayber, mga pasahero, mga lumalabay, ug ang mga tawo sa ubang mga sakyanan maoy mga puntariya sa nakainom nga drayber,” miingon ang Just Along for the Ride, sa National Association of Independent Insurers. Nganong ipameligro ang pagkasad-an sa dugo?—Itandi sa Exodo 21:29; Proverbio 6:16, 17.

Dili ikasalikway mao ang balaod sa yuta nga imong gipuy-an. Diha sa kadaghanang mga dapit, ang pagmanehong hubog (DWI) o ang pagmaneho samtang nadaot ang katakos (DWAI) supak sa balaod. Diha sa kadaghanang mga dapit aduna usab silay legal nga panuigon nga makainom, ug ang Bibliya nagsugo kanato nga magmasinundanon sa awtoridad sa kagamhanan. (Roma 13:1; Tito 3:1) Nianang paagiha imong malikayan dili lamang ang mga multa ug pagkabilanggo kondili ang kasuko ni Jehova.—Roma 13:2-5.

Gawas sa pagpugong sa pag-inom ug pagmaneho, adunay ubang mga butang nga imong mahimo sa pagpanalipod sa imong kaugalingon ug sa uban gikan sa nalangkit sa alkohol nga aksidente sa trapiko: (1) Ayawg pagsakay sa sakyanan nga may drayber nga nakainom. Ang kinabuhi maoy gasa gikan sa Diyos. (Roma 6:23) Nganong ibutang kanang bililhong gasa diha sa mga kamot sa usa nga nakainom? (2) Ayaw tugoti ang higalang nakainom sa pagmaneho. Tingali masuko siya, apan, makasabot ra unya siya sa imong gihimo kon maulian na siya sa buot.—Itandi sa Salmo 141:5.

“Tinuod nga malisang ako sa paghunahuna nga makapatay unta akog tawo niadtong gabhiona,” miingon si Mike. “Hangtod karon mahadlok akong magmaneho sa gabii, sanglit nasayod ako nga adunay mga drayber sa gawas nga sama nakog situwasyon.” Wala na magmanehong nakainom si Mike. Ikaw komusta? Ayaw pagpanulagma sa paghunahuna, ‘Dili kana mahitabo kanako.’ Pagbaton ug kaisog nga mahimong lahi. Saari ang imong kaugalingon nga dili ka magmanehong nakainom. Dayon, bisan unsa pay isulti sa uban, tumana ang imong saad.

[Kahon sa panid 15]

Kini Mahimong Mahitabo Kanimo!

Ang mga taho bahin sa nalangkit sa alkolhol nga mga aksidente sa trapiko sagad nga mabalita. Dali kaayong hunahunaon, ‘Dili kini mahitabo kanako!’ Apan kining maong mga trahedya mahitabo kanunay kay sa imong ginahunahuna. Tagda ang pila ka makasubong mga kamatuoran bahin sa mga batan-on ug pag-inom ug pagmaneho:

“Ang paggamit sa alkohol sa mga batan-on nagauswag sa kadaghanang bahin sa kalibotan. . . . Ang mga aksidente sa dalan, diin ang kadaghanan niini nalangkit ang alkohol, maoy usa sa labing dakong pumapatay ug magmumugnag pagkabaldado sa mga batan-on.”—World Health.

“Nalangkit ang tin-edyer sa mga aksidente nga alkohol ang hinungdan diha [sa Tinipong Bansa] matag 10 ka segundo, pipila lamang ka panahon kana kay sa pag-andam ug mainom.”—magasing Aide.

“Ang tin-edyer maoy upat ka beses nga may kalagmitang mabangga gumikan sa alkohol kay sa ubang drayber. . . . Samtang nagkataas ang gitas-on sa kinabuhi sa kadaghanan sa [Tinipong Bansa], kadtong sa 15 ngadto sa 24  nyos nagkamubo.“—Just Along for the Ride.

Busa sa dili ka pa maghunahuna sa pag-inom ug sa pagmaneho, hinumdomi—kini mahimong mahitaho kanimo!

[Letrato sa panid 14]

Ang pagmanehong nakainom moresulta niini

[Credit Line]

H. Armstrong Roberts