Nakuratan sa Mamumunong Linog!
Report sa Nakasaksi Gikan sa Mexico
“Nagtrabaho ako sa ikanapulong andana sa misugod pag-uyog ang tinukod. Misandig ako sa pultahan, nga sa kalit lamang natangtang ug natumbahan ako niini. Samtang nanlimbasog ako sa paggawas gikan sa kagun-oban, akong nakita ang akong mga anak nga nagkatag sa kagun-oban. Ang akong kamagulangang anak, si Jose, nadigo sa dugo. Nagtuo ako nga patay na ang akong pamilya!”—Jose Melendres, Sr.
Septiyembre 19, 1985 kadto. Sa 7:19 s.b. Ang populasyon sa Siyudad sa Mexico nga 18,000,000 nauyog sa usa sa labing dakong linog, sa gikusgong 8.1 sa Richter nga sukod.
Alang sa kadaghanan, mipabor kanila ang panahon. Kon milapas pa kinig usa ka oras, ang mga tunghaan ug mga lugar sa negosyo mapuno na sa mga tawo, ang tanan nga anaa sa sulod sa mga tinukod mahimo untang dakong mga lubnganan. Tali sa 700 ka tinukod nga nahugno sa Siyudad sa Mexico, labing menos 100 maoy mga tunghaan!
Ang Embahador sa U.S. si John Gavin, nga nakakita sa kalumpagan gikan sa helikopter, miingon: “Daw gitamakan sa higanteng tiil ang mga tinukod.” Libolibo ang nakulong sulod kanila—lakip sa patay ug buhi! Sumala sa pamantalaan sa Mexico nga El Universal, kapin sa 8,000 ka lawas ang nakit-an sulod sa unang 15 ka adlaw, apan gibanabana nga ang total nga nangamatay miabot ug 35,000.
Kapin sa 40,000 nga nabuhi gitambalan sa mga ospital ug sa mga sentro sa panabang. Ang taas nga mga linya sa mga tawo naghulat sa pag-ila sa mga patayng lawas. Ang mga ngalan sa mga biktima gibasa sa telebisyon, sa radyo, ug gipatik sa pamantalaan. Ang mga lalaki ug babaye, ug mga bata naglibodlibod sa karsada nga nawad-ag paglaom—wala silay kapaulian. Labing menos 400,000 ka tawo ang naapektohan sa usa ka sukod.
Tagsaong mga Kaluwasan
Sa miabot ang linog, ang asawa ni Jose Melendrez didto sa ilang apartment sa ika-11ng andana, ubos ug usa ka andana gikan sa iyang gitrabahoan. Siya mitaho: “Akong giareglar ang akong sayis anyos nga anak nga si Elizabeth alang sa tunghaan. Sa kalit lamang, misugod sa pagdaguhob ang mga tinukod. Midagan ako sa pagpasidaan sa akong anak si Jose ug sa iyang asawa, sa samang higayon nagpanawag sa akong duha ka anak nga babaye si Lourdes ug Carmela. Ilang gidala si Elizabeth sa atop, ug samtang nahugno ang tinukod, nangupot ako sa hagdanan. Sa mikalma ang linog, diha na sa ika-4ng andana ang ika-11ng andana!
“Sa naghinan-aw kami nga walay nahimo, nahugno ang andana nga nahimutangan ni Jose ug sa iyang asawa, nga nakapalabog kanila ilalom sa kagun-oban. Nagtuo kami nga patay na sila, ilabina sa nadunggan namo nga dungang mibuto ang boiler ug ang tangke sa gas diha sa ika-unom nga andana. Naigo sa tangke sa gas ang akong anak nga lalaki nga nagtimbang ug 1,500 ka kilo [3,300 lb]. Apan, sa among katingala, buhi gihapon sila!”
Sa pagkatagsaon, ang enterong pamilya ni Melendrez naluwas, ugaling si Jose junior grabe ang pagkasamad. “Masakit nga kasinatian kadto, alang kanamo,” miingon si Jose senyor, “apan nagpasalamat kami kang Jehova nga Diyos ug sa tanang mahigugmaong tabang nga among nadawat gikan sa among Kristohanong mga igsoon.”
Si Gregorio Montes ug ang iyang pamilya nagpuyo sa ikalimang andana sa walo ka andanang tinukod. Siya miasoy: “Naanad ang akong asawang si Maria sa pagmata ug sayo sa paghatod sa among anak nga si Lupita sa tunghaan. Mibiya sila sa tinukod sa mga 7:15 s.b., mga pila lamang ka minuto sa wala pa maglinog. Ang akong singko ug sayis anyos nga mga batang babaye ug ako nakamata sa kalisang samtang nauyog ang tinukod. Ang tanan naglihok! Apan sa misugod ako sa pag-ampo kang Jehova, kalit lamang nga mikalma ang among pagbati.
“Dayon, ang tanang mga bintana nangalangkat ug misiak! Nangalusno ang mga bungbong. Niadtong higayona nakadungog akog mga babaye ug kabataan nga nanagsinggit sa kalisang. Uban sa akong duha ka batang babaye nga hilom nga nanglingkod sa katre, mipadayon ako sa pagluhod nga nag-ampo kang Jehova.
“Takulahaw lamang—sa tunga sa tanang mga pagsinggit, sa pagtabyogtabyog sa tinukod, ug sa nanglupad ang mga abog—ang tinukod nalusno! Ingon sa nagsakay kamig elebitor paubos! Bisag kalmadong gisultihan ako sa usa sa akong mga anak nga babaye nianang gutloa, ‘Pa, Armageddon na gayod,’ akong gipasaligan siya nga dili pa.
“Dihay yugto sa kahilom—mangiob ang tanan ug puno sa abog. Ang 50 sentimetro (20 pul.) na lamang ang luna sa kisame ug sa salog sa among apartment! Nalusno sa kalumpagan, akong nakita ang akong anak nga babaye nga natabonan sa kagun-oban ug bildo. Apan wala sila masamdi—bisan gamayng na lamang!
“Gikan sa ilang gibarogan sa dalan, nakita ni Maria nga akong asawa ug Lupita nga nahugno ang tinukod. Nagtuo sila nga patay na kami. Apan, sa 32 ka pamilya nga nagpuyo sa apartment, lakip kami sa pipila nga naluwas!”
Ang disisayis anyos nga si Judith Ramirez diha na sa tunghaan sa miabot ang linog. “Misugod na ang maestra sa pagdiktar sa klase,” matud pa niya. “Dayon sa kalit lamang akong nabati nga nauyog ang tinukod, nga daw nagsakay akog barko sa lawod. Dihay kaguliyang. Naningkamot ang mga estudyante sa paggawas pinaagi sa pagbuak sa mga bintana ug sa pagguba sa mga pultahan.
“Gikan sa ikatulo ka andanang bentana, akong nakita ang katunga sa tinukod nga nahugno, nga may mga 500 ka estudyante ug mga empliyado sa tunghaan nga anaa gihapon sa sulod! Nahadlok ako nga ang among bahin sa tinukod malusno usab. Sanglit nawala na ang hagdanan, migawas kami sa tunghaan pinaagi sa tunel nga gihimo alang kanamo. Sa nakagawas kami sa kataposan gikan sa kagun-oban, nakita namo ang ubang mga tinukod nga nagkalayo ug nagkaguliyang ang kadalanan.“
Miadto sa Pagluwas!
Wala magdugay tapos sa linog, mihimog lakang ang gobyerno sa Mexico sa pag-atiman sa situwasyon. Ang kapolisan, mga bombero, ug ubang mga opisyal nagkausa sa ilang paningkamot sa pagluwas sa labing daghang tawo kon mahimo. Hapit 2,800 ka marinong sundalo mitabang sa mga kalihokan sa pagluwas, lakip sa uban pang tinagpulo ka libo. Gipaalerto ang mga sundalo alang sa mga pagpangawat nga mahitabo. Kapin sa 22,000 ka biktima ang giatiman diha sa mga sentro ug sa mga kampo sa hinabang.
Ang mga ayroplano nga puno sa mga abiyo ug mga kasangkapan sa pagluwas miabot gikan sa mga 50 ka nasod. Ginatos sa mga eksperto gikan sa ubang nasod miabot ingong mga boluntaryo. Ang pagtinabangay sa libolibong katawhan gisibya sa tibuok kalibotan. Ingong resulta niining nagkausang paningkamot, sulod lamang sa napulo ka adlaw tapos sa linog, 3,266 ka tawo ang naluwas, ug labing menos 17,000 ka tawong nangawala sa kataposan nakit-an. Apan dili masayon ang pagluwas ug tawo.
Peligrosong mga Buhat sa Pagluwas
Madunggan gihapon ang mga singgit sa mga indibiduwal nga natumpagan bisan kapin na sa usa ka semanang milabay tapos sa linog! Ang usa ka boluntaryo milingkod na lang, gitabonan ang iyang nawong sa iyang mga bukton, ug midanguyngoy. Mibati siya nga walay mahimo. Ang mga tigluwas wala makahinlo sa kagun-oban sa kahadlok nga mahugno ang tinukod, ug nakadugang kana sa kaguol.
Sa laing bahin, dihay pagbati sa kalipay sa matag higayong may maluwas. “Gibati ko ang kalipay sa pagluwas ug siyam ka tawo,” miingon ang paramedikong si Juan Labastida. Miabot siya nga may dalang grupo sa pagluwas nga gikan sa Tinipong Bansa. “Bisag kulang kami sa hinungdanong mga kasangkapan,” siya miasoy, “gikamang namo ang kagun-oban, nangita sa buhing mga tawo nga natumpagan. Dili kadto masayon.”
Nagbatbat kon giunsa nila sa pagluwas sa duha ka kinabuhi, siya miasoy: “Sa miabot kami nianang nahibilin sa restawran, gigamit namo ang espesyal nga elektronikong gamit aron sa pagtiktik ug mga pag-uyog. Sensitibo kaayo ang mga pagbasa niini nga bisan ang pag-uyog sa enerhiya gikan sa tawhanong lawas mamatikdan. Kon wala kini, dili gayod unta namo masayran ang presensiya sa upat ka tawo nga nakulong sa sulod! Pinaagi sa paggamit sa taas nga hos among gipasulod ang tubig ug oksihina ngadto sa bodega sa restawran, diin duha ka lalaki ug babaye ang nakulong sa daghang adlaw.
“Samtang naghulat sa gawas sa kagun-oban ang grupo sa pagluwas, ang usa ka eksperto nga gikan sa Pransiya ug ako mihinay sa pagsulod ngadto sa tinukod. Ang mao gihapong elektronikong gamit nakatiktik usab ug mga pag-uyog—mga signal sa kahuyang—sa mga bungbong ug sa mga salog nga among giagian. Gitudloan kami sa paghikap sa mga bungbong ug sa mga salog. Kon katumpagon na ang tinukod, among mabati ang kagilok tungod sa abog nga mangahulog gikan sa mga bungbong. Miabot ug pito oras sa naabot namo ang among luwasonon.
“Sa miabot kami, duha ka lalaki ang namatay. Ang duha ka babaye wala nay pulso—apan among gipahuyopan ug hangin ang ilang baba ug gimasahe ang dughan hangtod sa naulian sila sa panimuot sa 15 minutos sa ulahi! Oo, nagantihan ang among mga paningkamot!”
Tapos na ba ang Tanan?
“Biyernes sa gabii, ang adlaw tapos sa linog,” misaysay ang usa ka membro sa sanga sa Watch Tower Society sa Mexico, “gipakitaan ako sa balay ni Sergio Moran, nga nahimutang sa ikaduhang andana. Miliki ang mga bungbong, ug nakapahuyang ang kabug-at sa kisame ug sa salog. Sa katingalahan, nakalahutay ang tinukod sa linog, bisan pag daghan sa iyang mga silingang tinukod nahugno, nga nakapatayg usa ug nalubong ang nasamdang mga biktima sa mga kagun-oban niini.
“Ang kasilinganan gipanguyawan ug madulom. Ang mga ambulansiya nagsigeg agi sa tibuok adlaw. Diha sa duol nga eskina, may hataas nga linya sa mga tawo nga naghulat aron sa pag-ila sa mga patayng lawas sa mga higala ug mga pamilya. Tibuok adlawng naglakawlakaw ako nga nanuhid sa siyudad. Diha sa kadaghanang dalan gialihan ug pisi ang mga tinukod tungod kay nagharag sila ug kalumpagon. Sa nadunggan ko ang mga tingog sa mga tawong nagpakitabang gikan sa ilalom sa kagun-oban, dili gayod mapugngang motulo ang mga luha.
“Sa kalit lamang, samtang nakig-estorya ako kang Sergio Moran, miabot ang ikaduhang linog! Sa sinugdan, dihay kalit nga kahilom. Nangutana ako sa akong kaugalingon, ‘Hunahuna ba lamang nako kini?’ Dayon napalong ang mga suga. Mihunong ang mga orasan sa 7:38 s.g.—mga 36 ka oras tapos sa unang linog. Ang tinukod nga akong nasudlan misugod sa pag-uyog. Nawala ang pagduhaduha sa akong hunahuna. Naglinog na usab!
“Anaa gihapon sa sulod sa ikaduhang andana, nanagan kami paingon sa pultahan ug nagpasalipod sa tunga sa haligi sa pultahan. Hugot kaming nag-ampo kang Jehova ug panabang. Sa nauyog ang tinukod, among madunggan ang paglagaak sa atop ug sa sagbayan nga nagpalig-on niana. Sanglit nakakita sa kondisyon sa balay, segurado ako nga malumpag gayod ang tinukod! Apan wala kini mahugno, ug nakagawas kami sa dalan diin gitagbo kami sa mga kaguliyang, pagsinggitay, ug pagkawalay kasegurohan.
Maayo na lang kay ang ikaduhang linog wala makaapekto sa maong lugar sama sa nahimo sa unang linog. Sa 12 ka adlaw tapos sa unang linog, labing menos 73 ka pag-uyog ang gitaho nga ang gikusgon maoy tali sa 3.5 ug 7.3 sa sukod sa Richter!”
“Aduna Unyay Dagkong mga Linog”
Naghisgot si Jesus ug “mga linog sa nagkalainlaing dapit” ingong usa sa mga bahin sa “ilhanan” nga nagtimaan nga kita nagkinabuhi na sa “konklusyon sa sistema sa mga butang.” (Mateo 24:3, 7) Wala lamang siya magpunting sa yanong mga pag-uyog; kondili siya miingon nga “aduna unyay dagkong mga linog.” (Lucas 21:11) Busa, ang dili pa dugayng katalagman sa Mexico—lakip sa kapin sa 600 ka dagkong mga linog nga nahitabo sukad sa 1914—nakadugang sa kamatuoran sa tagna sa Bibliya nga natuman sa atong adlaw.
Ang mga Saksi ni Jehova sa Mexico—bisan ug nakuratan niadtong yugtoa—nakasabot sa makapalipayng mga pulong ni Kristo Jesus: “Samtang kining mga butanga [ang nagkalainlaing mga bahin sa ilhanan] magakahitabo, tumindog ug ihangad ninyo ang inyong mga ulo, tungod kay haduol na ang inyong kaluwasan.” (Lucas 21:28) Oo, gipasaligan kita ug mas masanagong umaabot. Sa umaabot nga bag-ong sistema sa Diyos, ang iyang katawhan mapanalipdan gikan sa mga linog ug sa ingon niining mga katalagman.—Pinadayag 21:3, 4.
Labing menos 38 ka mga Saksi ni Jehova ug uban nga nakig-uban kanila ang nawad-an sa ilang mga kinabuhi niining hitaboa. Dugang pa, dihay dakong kadaot sa materyal. Labing menos 146 ka pamilya sa mga Saksi ni Jehova ang nawad-an sa ilang mga balay. Sumala sa gipahayag sa Bibliya, tungod sa “panahon ug dili mahibaloang mga hitabo,” ang makasubong mga situwasyon modangat kanatong tanan.—Ecclesiastes 9:11.
Mahigugmaong Tabang
Apan, milihok dayon ang mga Saksi ni Jehova sa pagsusi sa tanang mga Saksi sa dapit nga naapektohan. “Katingalahan kaayong tan-awon kining mahigugmaong pagtagad nga gipakita diha kanamo,“ miasoy si Victor Castellanos. Kapin sa 5,000 ka kilo (11,000 lb) sa pagkaon ang nadawat ug giapod-apod sa tanang naapektohan. Gipaambit sa mga pamilyang saksi sa wala maapektohing dapit ang ilang mga puloy-anan ug materyal nga mga kabtangan uban sa ilang walay puloy-anang Kristohanong mga igsoon.
Mikalagiw sa pagluwas sa ilang kinabuhi gikan sa ilang nahugnong balay, si Juan Chavez, ang iyang asawa, ug duha sa iyang anak mimaneho sa pag-adto sa lokal nga tunghaan sa pagpangita sa ilang duha pa ka anak. Sa pagpauli sa balay, ang pamilya sa unom nakurat sa pagkakita nga nagtigom sa palibot sa ilang balay maong dakong panon sa Kristohanong mga igsoon—lakip sa nagapanawng magtatan-aw ug lokal nga mga ansiano.
“Nagtuo sila nga nakulong kami sa sulod ug buot nga motabang kanamo!” miingon si Gg. Chavez. “Katingalahan kadto!” Wala pa namo mahimamat ang ubang mga Saksi nga miabot sa pagtabang kanamo.”
Oo, bisag nagbilin ang mamumunong linog ug mga ulat sa Mexico, kini nakaapektog dako sa pagtuo ug kaisog sa mga Saksi ni Jehova didto. Sumala sa gikutlo ni Gg. Melendrez nga gihisgotan sa sinugdan, siya miingon: “Among gipahimuslan ang situwasyon pinaagi sa pagpakaylap sa paglaom sa Gingharian sa tanan nga among mahibalag. Wala makapahunong kanamo ang linog sa among mga paningkamot sa pag-alagad kang Jehova. Sa kasukwahi, mibati kaming mas malig-on sa among pagtuo ug mas determinado sukad masukad.”
[Letrato sa panid 17]
Si Jose Melendrez, Sr., iyang asawa, ug ang tinukod nga ilang gipuy-an
[Letrato sa panid 18]
Si Judith Ramirez naluwas sa nahugno ang tunghaang CONALEP