AIDS—Kon Unsa ang Angay Masayran sa mga Ginikanan ug Kabataan
IKASUBO nga diha sa daghang mga batan-on nga natakdan sa AIDS, ang ilang suliran gipasamot sa dili-timbang nga panghunahuna sa daghang mga hamtong nga diyutay rag nasayran mahitungod sa AIDS. Sa daghang mga kaso, ang mga ginikanan may mapihigong mga hunahuna sa ilang kaugalingong mga anak batok sa mga bata nga natakdan sa maong sakit. Bisan tapos nang gisulti sa mga doktor nga wala nay kapeligrohan, ang mga superintendente ug mga prinsipal sa eskuylahan dili modawat sa mga estudyante nga naimpeksiyon sa virus sa HIV. Busa ang paglilong mao ang ginabantayan sa daghang ginikanan nga adunay mga anak nga naimpeksiyon sa AIDS. Sila nahadlok, sa pila ka kaso nga may maayong katarongan, nga ang ilang kabataan isalikway, abusohan, o grabe pa niana.
Pananglitan, usa ka inahan nga may anak nga babaye nga natakdan sa AIDS mahadlok kaayo ug kagubot sa iyang mga silingan nga tungod niana iyang gidid-an ang iyang anak nga makigdula sa ilang mga kabataan. “Dili nimo gusto nga ang mga tawong nagpuyo sa imong palibot masayod nga dunay AIDS ang imong anak, tungod kay mohimo ang mga tawo ug katingalahang mga butang.” Sumala sa mga taho, dili kini paghingapin. Ang mga ginikanan gilikayan sa ilang labing suod nga mga higala ug mga silingan. Ang mga higala molihay sa dalan inay timbayaon sila o kaha pangomustahon sila. Ang AIDS gikahadlokan kaayo nga tungod niana ang mga kustomer mogawas sa mga restawran, singgitan ug mga insulto kon may mosulod nga pamilya uban sa ilang anak nga natakdan sa AIDS. Ang mga amahan nawad-an sa ilang mga trabaho. Ang uban nakadawat ug hulga nga pabuthag bomba. Ngani ang uban gisunogan ug balay.
Ang kabataan nga may AIDS nahimong mga biktima sa masakit nga mga tiaw sa ilang kauban sa klase. Ang usa sa maong biktima, nga natakdan sa sakit pinaagi sa abuno sa dugo, masubsob nga giakusar sa mga kauban sa klase nga usa ka homoseksuwal. Sila mobiaybiay: “Nahibalo kami sa tinuod kon nganong natakdan ka sa AIDS.” Ang maong pamilya gilikayan sa mga membro sa ilang simbahan. Nakadawat silag bastos nga mga sulat. Daghang basora ang gilabay diha sa ilang nataran. Giposil ngani ang ilang bentana sa atubangan.
“Ginatago gayod kining butanga,” miingon ang inahan sa usa ka bata nga natakdan-sa-AIDS, “ug kana ang makapaguol.” Ang The New York Times midugang sa tingog niini: “Ang kadaghanan sa 1,736 ka Amerikanong kabataan ubos sa 13-anyos kinsa nahiling nga dunay AIDS napalain tungod sa ilang sakit, nga napugos sa pagtago sa ilang kahimtang gikan sa ilang himsog nga mga higala o kauban sa klase nga lagmit molikay nila.” Ug, sa kataposan, kini ang giingon sa The Toronto Star: “Bisan human ang batan-on mamatay, daghang pamilya mahadlok mobutyag sa kamatuoran, nga mopasamot sa kasakit ug pag-inusara nga maoy moduyog sa kamatayon sa anak.”
Unsa ang Angay Nimong Masayran
Angay dawaton nga ang AIDS dili moilag tawo. Kini motakboy sa mga dato, pobre, batan-on, bata, ug tigulang. Taliwala sa mga batan-on, diha sa pipila ka kanasoran, kulang ug mabaw ang ilang kahibalo mahitungod sa AIDS. Ang kadaghanang tawo “walay ideya kon unsa kakuyaw ang AIDS ngadto sa mga tin-edyer,” nagkanayon ang usa ka eksperto sa AIDS sa Siyudad sa New York.
Pananglitan, sa usa ka pagtuon labot sa mga batan-on sa usa ka dakong siyudad sa Amerika nagpakita nga 30 porsiento niadtong gisurbi nagtuo nga mamaayo ang AIDS kon matambalan dayon. Wala pay tambal sa AIDS ang nakaplagan. Usa sa matag tulo wala masayod nga dili makatakod ang AIDS pinaagi sa paghikap lamang sa usang nasakit niini o sa paggamit sa iyang sudlay. Ang dugang surbi diha sa 860 ka tin-edyer, sa edad 16 ngadto sa 19, sa laing bahin sa Tinipong Bansa nakakaplag nga 22 porsiento ang wala masayod nga ang virus sa AIDS mapasa pinaagi sa tulos ug nga 29 porsiento ang wala masayod nga kini mapasa pinaagi sa inagos sa kinatawo sa babaye.
Sa tibuok panahon sa paglamay sa sakit ug sa dihang aktuwal motungha ang AIDS, ang mga biktima mananakod ug makapasa sa virus sa AIDS ngadto sa uban. Kini dili, hinunoa, mapasa pinaagi sa paglamano sa kamot o sa paghalog sa usa ka biktima sa AIDS, sanglit ang virus sa AIDS mamatay dayon sa gawas sa lawas. Sa susama, ang virus dili mabuhi diha sa iniduro, nga gikahadlokan sa pipila. Nahadlok ba ang mga superintendente ug prinsipal sa eskuylahan nga ang mga estudyante matakdan sa sakit pinaagi sa pag-inom gikan sa mga imnanan nga bag-o lang gigamit sa biktima sa AIDS? Ang mga eksperto miingon nga walay pasikaranan kini nga mga kahadlok kay walay paagi nga ang virus makasulod ngadto sa ugat sa tawong wala maimpeksiyon.
Ang mga doktor sagad pangutan-on labot sa kapeligrohan sa pagpatusok ug dunggan, sanglit mogamit man kinig dagom. Ang mga eksperto miadmiter nga kon gamiton ang kahimanang nahugawan, kini mahimong usa ka agianan nga matakdan sa virus sa AIDS. Ug unsay ikasulti mahitungod sa paghalok? “Kon ang usa nga dunay AIDS o naimpeksiyon sa HIV mohalok nimo, ug duna kay nagdugo nga samad o nuka sa wait o baba, kini may posibilidad, apan dakong kalagmitan nga dili,” miingon ang usa ka eksperto. Kini posible, hinoon.
Ang bugtong paagi nga imong masayran kon natakdan ka, bisan human motumaw ang pila ka katahapang mga simtoma, maoy pinaagi sa bug-os nga pagpahiling sa doktor ug sa pag-eksamin sa dugo.
Ug, sa kataposan, kon ikaw bata, magmatinud-anon sa imong mga ginikanan. Kon ang uban mopakyas kanimo, sila ang mounong kanimo ug mohatag kanimog paglipay ug tabang nga imong gikinahanglan. Magmaalamon ug dumilii ang droga ug sekso una pa maminyo. Makaluwas kini sa imong kinabuhi. Daghang batan-on nga natakdan sa virus sa AIDS pinaagi sa sekso o hugawng mga dagom miadmiter nga sila nabuyo sa daotang mga kaubanan. Tino, ang mga pulong ni apostol Pablo dunay lalom nga kahulogan alang kanila karon. “Ayaw pagpahisalaag. Ang daotang panagkauban makadaot sa maayong pamatasan”—ug sa pipila ka kaso, modaot sa imong kinabuhi.—1 Corinto 15:33.