Epwe Tufich Om Kopwe Sopwoch Ese Lifilifil Met Sokkun Lapalap Ka Mammaarita Lon
NICHOLAS a kan lukumach seni chok le kukkunun.a Mwirin och fansoun, osukosuken lon letipan a amwokutu atewe an epwe ukkun safeien opuchopuch me sakau. Nicholas a apasa pwe “Semei we emon sou sakau, me a efisata watte riaffou ngenikem me fefinei we.”
Me lukun, a ussun ita semen me inen Malinda, ir chon lamalam mi ammafel lon sopwur we. Nge ir mi pwal akkachocho lon eu lamalam mi sokkolo fofforun. Iei Malinda a lap seni 30 ierin, nge a apasa fan letipechou pwe “Ekkoch fofforun ar we lamalam a ngau ngeni manauei me a atai nguni, ngunun semirit.” A pwal apasa pwe “Ewe memmeef ena mettoch a efisata, weween, ai meefi pwe esor och apilukuluk rei me ese auchea manauei, a fen mwochulong lon letipei ukuukun chok ai tufichin chechchemeni.”
Ita io epwe tongeni apasa pwe ese feiengau manauen chommong me le kukkunur ren kawet, kirikiringau, tumunungauen sam me in, are pwal fitu sokkun mettoch ese pwung? Epwe tongeni an epwe alollol kinasen letipen emon ika pwe ese lien wor pwapwa lon manauan me le kukkunun. Nge ekkena mettoch mi eriaffou epwe ita pineifocheelo an emon tufichin luku ekkewe poraus mi enlet lon an Kot we Kapas me an kukkuna pwapwa? Inaamwo ika ese lien och ekkewe lapalap ra mammaarita lon, nge epwe tufich an epwe sopwoch manauen Nicholas me Malinda ren ar wiliiti aramas mi wenechar? Kopwe akkom nengeni mwo manauen King Josaia, kingen Juta.
Eu Poraus Awewe Seni Paipel
Josaia a nemeni Juta ren 31 ier lon ewe afisuen senturi B.C.E. (659-629 B.C.E.) Lon ewe fansoun seikitaan Josaia, mwirin nninniiloon seman we, a fokkun ngau minne a fiffis lon Juta. Juta me Jerusalem ra ur ren chon fel ngeni Paal me chon akkapwolu an chon Ammon we anulap, Malkam. Me ren Sefanaia, emon soufosun Kot lon ena atun, ekkewe kisin samol lon Juta ra ussun “laion mi woruwor,” me ekkewe sou kapwung ra ussun “wolif mi echik.” Ina minne, a mmen choufetal lon ena fonu nni manauen aramas me foffor mi otuputup. Chommong ra apasa lon letiper: “Ewe Samol mi Lapalap esap fori och mi murina, esap pwal fori och mi ngau.”—Sefanaia 1:3–2:3; 3:1-5.
Mei fet Josaia lon wiisan we, wiisen sou nemenem? Iei makkeien ewe soumakken Paipel itan Esra: “Josia a fori mine a pwung me fan mesen ewe Samol mi Lapalap o apiru mine Tafit an we lewo a fori, esap fokun aleasolap ngeni an Kot kewe alluk.” (2 Kronika 34:1, 2) Neman Josaia a tufichin fori minne mi pwung mwen mesen Kot. Nge mei fet manauan me le kukkunun?
A Mammaarita lon Lapalap mi Murinno are Ngau?
Lupwen Josaia a uputiu lon 667 B.C.E., seman we, Amon, a 16 chok ierin, me semelapan we Manassa a nemeni Juta. Manassa emon lein ekkewe king mi kon ngau mi nemeni Juta. Atewe a aueta ekkewe rong fan iten Paal, iwe, a “fori chomong sokun fofor mi ngau me fan mesen ewe Samol mi Lapalap.” A eani asor noun kewe lon ekkei, a eani fofforun pwee, a apochokkula fofforun roong, me a watte an nnimwaalli aramas. Manassa a pwal atolonga lon imwen Jiowa we ewe uluulun anu are urelap mi fel a fori. A michi Juta me Jerusalem pwe repwe “fori mine a ngau lap seni chon ekewe mwu ra fori, ir chokewe ewe Samol mi Lapalap a arosala me mwen ekewe aramasen Israel.”—2 Kronika 33:1-9.
A kon ngau Manassa pwe iwe Jiowa a apwungalo pwe epwe fofo me kekilo ngeni Papilon, eu me lein ekkewe telinimw mi fokkun auchea me ren ewe kingen Asiria. Atun an fotek, Manassa a aier, a atekisona letipan, me a tingorei Jiowa ren omusomus. Kot a auseling ngeni an tingor fan iten chen me a aliwini ngeni wiisan we, wiisen king lon Jerusalem. Iwe mwirin, Manassa a foratiu ekkoch nopwung, iwe, ewe muu a ekis feioch ren.—2 Kronika 33:10-17.
Met a fis ngeni Amon, noun Manassa we, pokiten ngauen Manassa me an aier mwirin? A wiliiti emon mi fokkun ngau. Lupwen Manassa a aier me a sotuni le limetawu seni ewe muu ekkewe mettoch mi ngau a pwisin atolonga, Amon ese siwili lapalapan. Lupwen a wiiseni wiisen king, nge a 22 ierin, Amon a “fori mine a ngau me fan mesen ewe Samol mi Lapalap, usun Manasa saman we a fori.” Amon ese atekisona pwisin i mwen mesen Jiowa, nge a “chok alapa an tipis.” (2 Kronika 33:21-23) Josaia a wonu chok ierin lupwen Amon a wiliti kingen Juta. Ese mwaal Josaia a mammaarita lon ekkewe sokkun lapalap mi fokkun ngau!
A sopwolo an Amon nemenem mi ngau mwirin ruu ier lupwen noun kewe chon angang ra rauangau ngeni, iwe, ra nnielo. Iwe nge, chon ewe fonu ra nnielo ir mi u ngeni Amon, iwe, ra seikata Josaia, noun we, pwe epwe wiisen king.—2 Kronika 33:24, 25.
Inaamwo ika Josaia a maarita lon ekkewe lapalap mi ngau, nge a poputa le fori minne a murinno mwen mesen Jiowa. Iei alon Paipel pokiten an a wenewenen murinno an nemenem: “Esap wor eman king mi manau me mwen Josia ika me murin, a wewe ngeni lon an angang ngeni ewe Samol mi Lapalap ren unusen lelukan, ren unusen ngunun pwal ren unusen an pochokul, pun a aleasochisi an Moses kewe alluk meinisin.”—2 King 23:19-25.
A fet ochchun ewe leenien appiru Josaia a awora fan iten ir mi maarita fan lapalap mi fokkun ngau me le kukkunur! Met sipwe tongeni kaeo seni manauen atewe? Met a alisi Josaia pwe epwe filata ewe al mi pwung me likiitu won?
Achocho le Sissileilo Jiowa
A nom ren Josaia eu mettoch mi murinno le poputaan ierin manauan, nge iwe i semelapan we, Manassa, ewe mi niamam. Ewe Paipel ese affata ika ifa ukuukun an ekkena ruuemon silefengennir me fite ierin Josaia lupwen Manassa a awenechara manauan. Pokiten an chon Jus kewe famili ra kan ririoch, eli Manassa a sotuni le tumunu noun noun na seni ekkewe mettoch mi ngau ren an ffotukalong lon letipan mennin fan iten ewe Kot mi enlet, Jiowa, me an kapas. Iwe, lo, lo, ekkewe mettoch mi enlet Manassa a tufichin ffotukalong lon letipen Josaia fitifengen me pwal fitu mettoch mi awora alillis ngeni, a efisata uwaoch. Lon ewe awaluen ierin an nemeni Juta, lupwen a 15 ierin Josaia, a kutta an epwe silei me fori letipen Jiowa.—2 Kronika 34:1-3.
Ekkoch aramas ra kuna alillis lon pekin ngun seni chok emon mararir, emon chiener, are emon chon orur. Iwe nge, ika emon epwe achochonu ekkena pwikil mi ffot, mwirin, repwe tongeni uwaani uwa mi murinno. Malinda, ewe mi mak porausan le poputaan, a wor emon chon orun mi chinnap, iwe, ena mwan a kan ukkuwei ngeni imwan we Ewe Leenien Mas me Awake! Iei alon neminnewe ussun atewe: “Iei ewe nampa eu mettoch ua efich ren chon ori we, an ese foffori apwapwaan ekkewe ranin achechchem. A lamot ngeniei ena mettoch pun lon ewe lamalam semei me inei ra fiti, ra kan eani ekkewe foffor mi sokkolo fan iten Halloween me pwal ekkoch sokkun ranin achechchem.” Engol ier mwirin, lupwen emon chienan a etiwa Malinda pwe epwe fiti eu an chon Kraist mwich lon ewe Kingdom Hall an Chon Pwarata Jiowa, neminnewe a chemeni chon orun we me a pwapwa ngeni an epwe fiti ewe mwich. Ena mettoch a alisi i pwe epwe kutta ewe enlet.
Sipwe Tipetekison Mwen Mesen Kot
A wor watte siwil lon pekin lamalam lon Juta le atun an Josaia we nemenem. Mwirin an Josaia angangen aukatiu fofforun fel ngeni kot chofona me an alimelima Juta, a poputa le forsefalli imwen Jiowa we, imwen fel. Le atun ena angang, a fet lamoten ewe mettoch ewe Samol Fel Lapalap Hilkaia a kuna! A pwa ewe akkaewin kapiin “puken allukun Jiowa.” Hilkaia a awiisa ngeni Safan, ewe soumak, an epwe wiisen tumunu ena puk mi fokkun auchea, iwe, a esile ngeni ewe king minne a fis. Josaia a 25 ierin, nge a ita pwapwa ren ekkena mettoch mi fis?—2 Kronika 34:3-18.
Esra a makkei pwe “Lupwen ewe king a rong kapasen ewe puken alluk, a kamwei ufan.” Ina eu pisekin pwarataan an enletin letipeta pun a weweiti pwe semelaper kewe rese apwonueta meinisin an Kot kewe alluk. Ina wesewesen eu foffor mi pwarata tipetekison! Ewe king a muttir awiisa ngeni limmon mwan ar repwe lo kutta meefien Jiowa seni ewe finesoufos Hulta. Iei ewe poraus ena kumi a liwin fan: ‘Feiengau epwe toto pokiten alleasolap ngeni Allukun Jiowa. Nge pokiten en, King Josaia, ka atekisonoketiu, kopwe malo fan kinamwe me kosap kuna ewe feiengau.’ (2 Kronika 34:19-28) Jiowa a pwapwa ren sorosorun Josaia.
Ese lifilifil ika mei fet manauach me le kukkunuch, nge kich sipwe pwal tongeni atekisona pwisin kich mwen mesen ewe Kot mi enlet, Jiowa, me pwarata mennin ngeni i me an we Kapas, ewe Paipel. Ina ewe mettoch Nicholas a fori, nge iwe porausan le poputaan. Iei alon atewe: “Inaamwo ika manauei a fitikokokkis pokiten ai un safeien opuchopuch me sakau, nge ua kan efich ewe Paipel me ua tipeni ai upwe fori mettoch mi lamot lon manauei. Iwe mwirin, ua chuuri Chon Pwarata Jiowa, ua siwili lapalapen manauei, me ua lefareni ewe enlet.” Ewer, epwe tufich ach sipwe menniniiti Kot me an we Kapas, ese lifilifil ika mei fet nonnomuch.
Kukkuna Feioch Seni An Jiowa Kokkot
Josaia a pwal menniniiti noun Jiowa kewe soufos. Sap minne a chok kutta poraus seni ewe finesoufos Hulta, nge a mmen watte an a kku manauan angangen pwal fitemon soufos lon an we fansoun. Ren chok awewe, Jeremaia me Sefanaia ra angang weires le esileilo kapasen apwung won ewe fofforun fel ngeni kot chofona lon Juta. Ese mwaal an Josaia afanniochu ar poraus a apochokkula i lupwen a achocho le amoielo lamalam mi chofona!—Jeremaia 1:1, 2; 3:6-10; Sefanaia 1:1-6.
Ewe “masta,” Jises Kraist, a fen seikata ewe mwichen noun kewe chon kaeo mi kepit—weween, “ewe chon angang mi tuppwol me tipatchem”—pwe repwe akkawora mongoon ngun lon fansoun mi fich. (Mattu 24:45-47) Ren ekkewe puk mi longolong won Paipel me ewe kokkot fan iten ekkewe mwichefel, ewe mwichen chon angang a kan affata ekkewe feioch epwe toto rech ika sipwe alleasochisi an Paipel fon, iwe, ra akkawora emmwen mi alillisoch ussun ach akkapwonueta ena fon iteiten ran lon manauach. A mmen fich ach akkaea an Jiowa kokkot pwe epwe wor ach alillis le amoielo ekkewe sokkun ekiek ese pwung! Seni le kukkunun, a mmen pochokkul an Nicholas oput nemenem. Pwal mwo nge mwirin an kakkaeo ewe enlet seni an Kot we kapas, ena mettoch a apwangapwang won a eppeti i seni an epwe alapalo an angang ngeni Jiowa. A mmen weires an epwe siwili ekiekin. Nge, lo, lo, a tufich ngeni. Ifa ussun? Nicholas a apasa pwe “Ren alillisin ruuemon elter mi wewefich, ua pwarawu ai osukosuk me ua poputa le apwonueta ewe fon ra awora seni Paipel fan tong.” A pwal apasa pwe “Inaamwo ika fan ekkoch ua meefi mangau, nge iei ua fen nemeni ai ekiekin u ngeni nemenem.”
Malinda a pwal kukkutta fon seni ekkewe elter lupwen epwe wor mettoch mi lamot epwe filata lon manauan. Ren an epwe kukkuna alillis fan iten an meefi pwe esor an apilukuluk me ese auchea manauan, nge an na memmeef a popu seni minne a fis le kukkunun, a kuna pwe a akkaewin auchea ekkewe sokkopaten poraus lon Ewe Leenien Mas me Awake! Iei alon neminnewe: “Fan ekkoch lon eu lesen a wor eu parakraf are eu kapasettam—weween, och chok kisin poraus—mi kku letipei. Ina epwe tiu ier lom, ua poputa le isoni ekkena sokkun lesen lon eu puken iseisen poraus mi lamot pwe upwe tongeni mecheresin alleaniir.” Ikenai, a wor 400 lesen lon noun kewe ulungat puken iseisen poraus mi auchea!
Ewer, epwe tufich pwe aramas resap kuna lon unusen manauer pwunungau seni manauangauen ar famili. Ren an Jiowa alillis repwe tufichin sopwoch lon pekin ngun. Sap minne epwe lukulukoch manauen emon pokiten chok an maarita lon ekkewe lapalap mi murinno, iwe, pwal ussun chok, sap minne an emon maarita fan lapalap mi ngau epwe pinei i seni an epwe wiliiti emon mi menniniti Kot.
Mwirin an a pwa puken ewe Alluk atun an a forsefal ewe imwen fel, Josaia a ‘eani eu pwon me fan mesen ewe Samol mi Lapalap, pwe epwe aleasochis ngeni ewe Samol mi Lapalap o apwonueta an kewe alluk me pwuung ren unusen lelukan me unusen ngunun.’ (2 Kronika 34:31) Iwe, ese rikilo seni an na pwon tori an malo. Pwal ussun chok, a ppos letipen Malinda me Nicholas fan iten ar repwe tuppwol ngeni Jiowa Kot me pwarata pwe ir aramas wenechar lon unusen manauer. Amwo epwe pwal pposolo letipom fan iten om kopwe ririoch ngeni Kot me angang ngeni i fan tuppwol. Kopwe tongeni luku pwe kopwe tufichin fori ena mettoch pun iei an Jiowa pwon: “Kosap niuokkus, pun ua nonnom reom. Kosap nennefeil, pun ngang om Kot. Upwe apochokkulok. Upwe wesewesen alisuk. Upwe enletin kamwochunnuk woom ren peliefichin pei, pei mi pwung.”—Aisea 41:10, 13, NW.
[Ppii ewe pwóróus fan]
a Fan ekkoch, ese mak wesewesen iter.
[Pictures on page 26]
Inaamwo ika Josaia a mammaar lein ekkewe lapalap mi fokkun ngau, nge a achocho ngeni an epwe silei Jiowa, iwe, a sopwoch manauan
[Picture on page 28]
Ren alillisin ekkewe elter, kopwe tufichin pworaiti och lapalap mi mwochulong lon manauom seni lom lom
[Picture on page 28]
“Ewe Leenien Mas” me “Awake!” repwe tongeni alisuk pwe kopwe tuppwol