Iei, Lap Seni Me Lom, Sipwe Mammasa!
“Iei minne, sisap okonnut usun ekkewe ekkoch, nge sipwe mamasa o forfichi.”—1 TESALONIKA 5:6.
1, 2. (a) Awewei mwo lapalapen ekkewe telinimwen Pompeii me Herculaneum. (b) Ifa ewe ourour chon ekkena telinimw ra chok tunalo, me met a fis ngeniir?
LON EWE aewin senturi C.E., mei wor ruu telinimw mi wouoch unukkun ewe chuuk Vesuvius, iter Pompeii me Herculaneum. Chon Rom mi wouoch repwe feilo asoso ikkewe ie. Mei wor ekkewe leenien sipai watte fan iten lap seni engerou aramas, me a wor eu mi watte lon Pompeii arapakan ekkewe chon Pompeii meinisin mi tongeni tolong lon. Chon ttuw lon ewe ppwulun Pompeii ra fen kuna 118 bar ekkoch me leir ir pwal leenien ppet won moni are leenien lisowu mwaal. Ekkewe chunga won ettip me ekkewe pisek minen lom a pwalo lon ewe telinimw a pwarata pwe lisowu mwaal me tongen pisek mi choufetal.
2 Fan August 24, 79 C.E., ewe chuuk Vesuvius a poputa le pung. Chon kaeo ussun volcano ra luku pwe ewe aewin an pung, mi apungatiu suusuu me falang won ekkewe ruu telinimw, esap fen pinei an aramas su seni ekkewe telinimw. Pwungun pwe chommong ra fen sulo. Iwe nge, ekkewe ekkoch rese afanni ewe feiengau me ra chok tunalo ewe ourour mi kawor atun a pung me ra filata pwe repwe chok nonnom lon leenier kewe. Iwe, ina epwe lukenipwin, tonkungasu mi pwichikkar, suusuu, ppwul, me fau a soonetiu won Herculaneum, me meinisin mi chuen nom lon ewe telinimw ra mwopw. Sorotan ewe soran, pwal eu soon a nnielo meinisin mi chuen nom lon Pompeii. Mi chok attong pwe chommong aramas rese afanni ekkewe esissin mi ouroureer!
Muchuloon An Chon Jus We Otot
3 Ewe feiengau lupwen aramas ra ataielo Jerusalem a watte seni taloon Pompeii me Herculaneum a fis tiu ier mwirin. Ena kata “eu me lein an aramas maunei telinimw mi riaffou seni meinisin,” me a emmwen ngeni maloon lap seni eu milion chon Jus. Iwe nge, ussun chok ewe feiengau lon Pompeii me Herculaneum, a fen katowu eu kapasen ourour.
4 Jises Kraist a fen oesini pwe ewe telinimw epwe talo, me a pwal oesini met sokkun mettoch repwe fisita me mwan—chowean maun, lengita, chechchechin fonu, me atai alluk. Epwe wor soufos chofona nge ewe kapas allim ussun Muun Kot epwe esilesilfeil won unusen fonufan. (Mattu 24:4-7, 11-14) An Jises kewe kapas ra pwonueta ikenai nge, ra pwal pwonueta lon ewe fansoun loom. Me ren uruwoon fonufan, a fen wor lengita watte lon Jutia. (Fofor 11:28) Emon soukaeo uruwo, emon chon Jus itan Josephus, a apasa pwe a wor chechchechin fonu orun Jerusalem ekiselo chok mwen taloon ewe telinimw. Fiu, maun lefilen chon Jus mi eani sokkopaten ekiek ussun nemenem, nni manau watte lon ekkewe telinimw mei wor chommong chon Jus me Jentail lon ra fiffis lupwen a arap ngeni taloon Jerusalem. Iwe nge, ewe kapas allim ussun ewe Muu a fen rongfetal “ekis meinisin fan lang.”—Kolose 1:23.
5 Iwe, lon 66 C.E., ekkewe chon Jus ra u ngeni Rom. Lupwen Cestius Gallus a maunei Jerusalem, noun Jises kewe ra chechchemeni an kewe kapas: “Nge are oupwe kuna ekkewe mwichen sounfiu ra pwellifeili Jerusalem, iwe, oupwe sinei pwe an we tatakkis a arapoto. Lon ewe fansoun, ir mi nonnom Jutia repwe suta won chukuchukuta. Ir mi nonnom lon ewe telinim repwe tou, o ir mi nonnom le malamal resap pwal tolong lon.” (Luk 21:20, 21) A fen tori ewe fansoun repwe towu seni Jerusalem—nge ifa ussun repwe tongeni towu? Iwe, ese ffat ewe popun, nge Gallus me noun kewe sounfiu ra feilo me a suuk ngeni ekkewe chon Kraist lon Jerusalem ewe tufichin alleasochis alon an Jises kewe kapas me suta won ekkewe chukuchukuta.—Mattu 24:15, 16.
6 Ruaanu ier mwirin, orun ewe fansoun Pasofer, sounfiun Rom ra liwin fan nemenemen Meilap Taitos, me atewe a fokkun mochen unusen awesi an chon Jus u ngeni Rom. Noun kewe soufiu ra pwellifeili Jerusalem me ra “tu o achukuchukata pwul,” pwe ekkewe aramas lon ewe telinimw resap tongeni su. (Luk 19:43, 44) Inaamwo ika maun a tongeni fisita nge, chon Jus seni kinikinin Muun Rom meinisin ra fen ki-ngeni Jerusalem fan iten ewe Pasofer. Iei rese tongeni towu. Me ren Josephus, lape-ngeni ekkewe aramas mi nninniilo lupwen ekkewe sounfiun Rom ra maunei Jerusalem, ir ekkewe wasola ra feito me towau.a Lupwen Jerusalem a turutiu, ina epwe emon seni iteiten fumon me lein ekkewe chon Jus fan nemenemen Muun Rom ra malo. Taloon Jerusalem me an we imwen fel a wewe ngeni ewe sopwoloon ewe muun Jus me an we kokkotun lamalam mi fen alongolong won ewe allukun Moses.b—Mark 13:1, 2.
7 Lon 70 C.E., ekkewe chon Jus mi fen wiliiti chon Kraist repwe fen tongeni nninniilo are wiliiti chon kichiniwel ren ekkewe ekkoch aramasen Jerusalem. Iwe nge, me ren ewe pisekin pwarata lon uruwo, ra fen auselinga ewe ourour Jises a awora 37 ier me mwan. Ra fen su seni ewe telinimw me rese fen liwinto.
An Ekkewe Aposel Kapasen Ourour Lon Eu Fansoun Mi Fich
8 Ikenai, eu kata mi watte seni ena a arap ngenikich. Ei kata epwe ataielo unusen ei otot. Wonu ier mwen taloon Jerusalem, ewe aposel Piter a awora och fon mi lamot me mi fich ngeni ena fansoun: Mammasa! Piter a kuna ewe lamoten an chon Kraist repwe “fongunata” ar kewe tufichin ekiek pwe resap tunalo “allukun ewe Samol,” Jises Kraist. (2 Piter 3:1, 2) Lupwen a pesei chon Kraist ar repwe mammasa, neman a fen chechchemeni an Jises ereni ekkewe aposel mwen an malo: “Oupwe tumunukemi o mamasa, pun ouse sinei ineet ewe fansoun epwe fis.”—Mark 13:33.
9 Ikenai, ekkoch ra kapas eis fan esiit: “Ia pwonen an epwe feito?” (2 Piter 3:3, 4) Eli ekkena aramas ra meefi pwe lapalapen ei fonufan rese siwil seni forutaan fonufan tori iei. Ena esin ekiek mi tongeni efeiengauakich. Tipemwaramwar mi tongeni apwangapwangalo ach meefi atapwalapwalen ewe fansoun, me etipetipakich ngeni ach fori alon pwisin ach kewe mochen chok. (Luk 21:34) Piter a pwal apasa pwe ekkena chon esiit ra fen monuki ewe Nooter lon ranin Noa we lupwen ewe otot won unusen fonufan a fen talo. Ewe fonufan a fokkun siwil lon ena fansoun!—Keneses 6:13, 17; 2 Piter 3:5, 6.
10 Piter a alisi chokkewe mi alleani noun we taropwe ar repwe amarata mosonottam ren an achema ngeniir ewe popun pwe, fan chommong, Kot ese mwokutukkai. Akkom, Piter a apasa: “Eu ran epwe usun chok engerou ier ren ewe Samol, o engerou ier epwe pwal usun chok eu ran.” (2 Piter 3:8) Pokiten Jiowa a manau tori feilfeilo chok, a tongeni ekieki ussun ekkewe poraus meinisin me filata ewe fansoun mi murinno seni meinisin epwe angang won. Mwirin, Piter a awewe won an Jiowa mochen pwe aramas mi nonnom ekis meinisin repwe aier. An Kot mosonottam a wewe ngeni amanauen chommong repwe fen malo ika a fen muttir mwokutukut. (1 Timoti 2:3, 4; 2 Piter 3:9) Iwe nge, sap minne pokiten Jiowa mi mosonottam pwe esap mwokutukut. Piter a apasa: “Ranin ach Samol epwe feito usun chok emon chon sola.”—2 Piter 3:10.
11 An Piter awewe a alisikich. Ese mecheres ach liapeni emon chon sola, nge emon chon mas mi mammas unusen ewe pwin epwe tongeni kuna emon chon sola lap seni emon chon mas mi onnutulo fan ekkoch. Ifa ussun emon chon mas epwe chok nennelo? Feffetal epwe alisata an mammasoch ren unusen eu pwin lap seni mommot chok. Ussun we chok, ach fori chommong angang lon pekin ngun epwe alisata ach sipwe chok nennelo. Iwe, Piter a pesekich pwe sipwe achocho ngeni fofforun ‘manauach mi fel o fich ngeni Kot.’ (2 Piter 3:11) Ena esin angang epwe alisikich ach sipwe “witiwiti o amuttiri warotoon ewe ranin Kot.” (2 Piter 3:12) Pwungun pwe sise tongeni siwili an Jiowa we kkotun fansoun. Ranin we epwe feito lon ewe fansoun mi filita. Nge epwe ussun ita pwe ewe fansoun seni iei tori ena atun epwe muttir le fetal ika sia achocho lon an we angang.—1 Korint 15:58.
12 Iwe, chokkewe ra meefi pwe ranin Jiowa we a mangoto repwe auselinga an Piter we fon pwe repwe witiwit fan mosonottam tori ewe fansoun Jiowa a filata. Pwungun pwe sia tongeni alamota ei lusun fansoun Jiowa a mutata. Sia tongeni amaaraata ekkewe lapalapen chon Kraist mi lamot pwal esilefeili ewe kapas allim ngeni chommong aramas sise fen tongeni fos ngeni ika sia fen tori ewe sopwoloon. Ika sia chok nennelo, Jiowa epwe kuna pwe sipwe “nonnom fan kinamwe, o esap wor . . . sor are tikitikipwul” rech. (2 Piter 3:14, 15) A ifa me watteen ena feioch!
13 Paul a pwal fos ussun ewe lamoten ach sipwe chok nennelo lon ewe aewin taropwe ngeni chon Kraist lon Tesalonika. A awora ei fon: “Iei minne, sisap okonnut usun ekkewe ekkoch, nge sipwe mamasa o forfichi.” (1 Tesalonika 5:2, 6) Ikenai, lupwen taloon unusen ei otot won fonufan a arapoto, a ifa me lamoten ach fori ena! Chon fel ngeni Jiowa ra nonnom lon eu fonufan ia aramas rese ekieki are aucheani mettochun ngun, me ekkena sokkun ekiek mi tongeni kkuur. Ina pwata Paul a awora ei fon: “Sipwe forfichi, sipwe ufouf ewe sekit itan luku me tong, sipwe pwal imweim ewe akkau itan apilukuluk allimen amanauen ngunuch.” (1 Tesalonika 5:8) Eu kokkot mi murinno ren kaeoon Paipel me ach chiechioch me pwiich kewe lon ekkewe mwich epwe alisikich ach sipwe apwonueta alon an Paul we fon me amwochu ach meefi atapwalapwalen ei fansoun.—Mattu 16:1-3.
Fite Milion Ra Mammasochu
14 Mei wor aramasen ikenai mi auselinga ena pesepes mi pop seni lang ren ar mammasa? Ewer. Atun ewe 2002 service year, choochoon ekkewe chon afalafal a tori 6,304,645—3.1-percent lap seni 2001—me a ffat pwe rese onnutulo lon pekin ngun pokiten ar eani 1,202,381,302 awa ren ar repwe fos ngeni aramas ussun an Kot we Muu. Fan iter, ena esin angang ese wewe ngeni eu mettoch mi lamot kisikis. Ina eu mettoch mi fokkun lamot lon manauer. Ekiekir a pwalo ren ei poraus ussun Eduardo me Noemi lon El Salvador.
15 Ekkoch ier me loom, Eduardo me Noemi ra lefareni an Paul kewe kapas: “O ir mi nouni fonufan repwe usun chok ir mi sap nouni; pun lapalapen ei fonufan epwe chok morelo.” (1 Korint 7:31) Ra akkotaochu manauer pwe repwe tongeni pioneer. Lo, lo, lo, ra fen kuna chommong feioch me ra pwal eani wiiser circuit me district overseer. Inaamwo ika ra pwal kuna osukosuk watte nge, Eduardo me Noemi ra chuen luku pwe a pwung filier lupwen ra pennukuolo kinamwe lon pekin aion fan iten ewe angangen afalafal full time. Chommong lein ekkewe 29,269 chon afalafal—kapachelong 2,454 pioneer—lon El Salvador ra fen pwaralo ena esin ekiek, me ina eu me lein ekkewe popun pwe a wor lapeloon ekkewe chon afalafal won 2 percent lon ewe ier a lo.
16 Ena esin ekiek a pwalo lon letipen emon anuwol chon Kraist lon Côte d’Ivoire, lupwen a mak taropwe ngeni ewe branch ofes: “Ua eani wiisei ministerial servant. Nge use tongeni ereni pwii kewe pwe repwe pioneer lupwen use fen isetiu eu leenien appiru mi murinno. Iwe, ina popun ua poutalo ai we angang mi och peioffun. Ua pwisin angang ngeniei iei me a lapelo ai we fansoun fan iten ewe angangen afalafal.” Ei anuwol emon lein ekkewe 983 pioneer mi afalafal lon Côte d’Ivoire. Mei wor 6,701 chon afalafal lon ena fonu lon ewe ier a lo, me choochoon ekkewe chon afalafal a fen lapelo won 5 percent seni ewe ier me mwan.
17 Koput, lifilifil, me aapaap a chuen efisata osukosuk fan iten ekkewe 24,961 chon afalafala ewe Muu lon Belgium. Iwe nge, ra chuen tinikken lon ar angang me rese niueiti aramas. Lupwen emon Chon Pwarata, 16 ierin, a rongorong an emon lon an we sukul apasa pwe Chon Pwarata Jiowa ir eu lamalam kukkun mi ngau, a tingor ika epwe tongeni fos ussun Chon Pwarata Jiowa ngeni ewe class. Ren alillis seni ewe cassette Jehovah’s Witnesses—The Organization Behind the Name me ewe brochure Jehovah’s Witnesses—Who Are They?, a tongeni awewe ngeniir poraus mi enlet ussun Chon Pwarata Jiowa. Ewe class a etiwa ewe poraus me lon ewe wiik mwirin, lupwen a wor test, ekkewe kapas eis meinisin ra weneiti ewe lamalamen Chon Pwarata Jiowa.
18 Lape-ngeni chon Kraist ra kuna osukosuk atun ekkeei ranin le sopwoloon. Iwe nge ra sotuni ar resap mut ngeni ekkewe osukosuk ar repwe arikiirelo seni minne mi lamot. A fis osukosuk watte ren moni lon Argentina nge, a wor eu minefoon choochoon chon afalafal ren 126,709 Chon Pwarata lon ewe ier. A fokkun chou ewe woungau lon Mozambique nge mei wor 37,563 chon afalafal, eu lapeloon 4 percent seni ewe ier. Manauen chommong aramas a weires lon Albania, nge choochoon ekkewe chon afalafal a lapelo won 12 percent ren 2,708 chon afalafal. A ffat pwe osukosuk won fonufan ese tongeni pinei an Jiowa ngun mi fel lupwen noun kewe chon angang repwe akkomwa mettochun ewe Muu.—Mattu 6:33.
19 Ekkewe 5,309,289 Bible study a fis iteiten maram a pwaralo pwe a chuen wor chommong aramas mi nikinikin siip mi kukkutta ewe enlet lon Paipel. Lape-ngeni ewe 15,597,746 mi fiti ewe Achechchem, eu minefoon choochoon chon fiti, resaamwo angang ngeni Jiowa. Amwo repwe likiitu le alapalo ar sile me tong fan iten Jiowa me fan iten ewe mwichen pwipwi. Mi amwarar ach kuna pwe ekkewe “ekkoch siip” lon ewe “mwich mi fakkun lapalap” ra chuen uwaoch atun ar angang ngeni ewe Chon Forata “le ran me le pwin lon an we imwen fel” fengen me pwiir kewe mi kepit.—Jon 10:16; Pwarata 7:9, 15.
Eu Lesen Seni Lot
20 Pwungun pwe a tongeni pout seni pwal mwo nge noun Kot kewe chon angang mi tuppwol ar meefi atapwalapwalen ewe fansoun. Ekieki mwo noun pwin Eperiam we Lot. A rongorong seni ruuemon chonlang pwe Kot epwe ataielo Sotom me Komora. Esap ina eu poraus mi amairu ngeni Lot pokiten an “lolilen ren angolosan ir mi fori ingau.” (2 Piter 2:7) Iwe nge, lupwen ekkewe chonlang repwe emmwenawu Lot seni Sotom, “Lot a mang.” Arapakan ekkewe chonlang ra atekinawu Lot me an we famili seni ewe telinimw. Nge, puluwen Lot a tunalo an ekkewe chonlang ourour pwe esap nesefal. A malo pokiten an tumunungau. (Keneses 19:14-17, 26) Jises a ourourakich: “Oupwe chok chechemeni puluen Lot.”—Luk 17:32.
21 Taloon Pompeii me Herculaneum, met a fiffis mwen me atun taloon Jerusalem, pwal ewe Nooter lon ranin Noa me ewe poraus ussun Lot, ir meinisin ra affata ngenikich ewe lamoten ach sipwe afanniochu kapasen ourour. Pokiten kich noun Jiowa kewe chon angang, sia esinna esissinnen ewe fansoun sopwoloon. (Mattu 24:3) Sia fen aimukichelo seni lamalam chofona. (Pwarata 18:4) Ussun chok ekkewe chon Kraist lon ewe aewin senturi, a lamot ach “witiwiti o amuttiri warotoon ewe ranin Kot.” (2 Piter 3:12) Iwe, iei lap seni me lom, sipwe chok nennelo! Met sipwe tongeni fori, me met sokkun lapalap sipwe amaaraata ren ach sipwe chok nennelo? Ewe lesen mwirin ei epwe pwungupwung won ekkena mettoch.
[Footnotes]
a Neman choochoon chon Jerusalem ese lu seni 120,000 lon ewe aewin senturi. Eusebius a ekieki pwe 300,000 seni Jutia ra feilo ngeni Jerusalem fan iten ewe Pasofer lon 70 C.E. Lusun ekkewe mi nninniilo repwe fen feito seni ekkewe ekkoch leeni fan nemenemen Rom.
b Pwungun pwe, me ren ekiekin Jiowa, ewe pwon sefo a fen siwili ewe Allukun Moses lon 33 C.E.—Efisus 2:15.
Ifa Ussun Kopwe Poluweni?
• Met a atufichi an ekkewe chon Kraist su seni Jerusalem?
• Ifa ussun ewe fon lon makkeien Piter me Paul a alisikich pwe sipwe chok nennelo?
• Io kewe ra pwarata pwe ra chok nennelo?
• Ifa ewe lesen sia kaeo seni Lot me puluwan we?
3. Ifa ussun sipwe tongeni alollofengenni taloon Jerusalem me taloon Pompeii me Herculaneum?
4. Ifa ewe oesini Jises a awora ren an epwe ouroura noun kewe chon kaeo pwe sopwoloon eu otot a arapoto, me ifa ussun ena oesini a fen pwonuta lon ewe aewin senturi?
5, 6. (a) Menni oesini seni Jises a pwonuta lon 66 C.E.? (b) Met popun a kon chommong choochoon chokkewe mi malo lupwen Jerusalem a turutiu lon 70 C.E.?
7. Met popun ewe mwichen chon Kraist rese malo lupwen Jerusalem a talo?
8. Menni osupwang Piter a miritiiti, me neman a chechchemeni menni kapas seni Jises?
9. (a) Ifa ewe sokkun ekiek mi efeiengau a tongeni ppiita? (b) Met popun an emon lukulukummang a wewe ngeni eu minen efeiengau?
10. Ifa ussun an Piter kewe kapas a apochokkula chokkewe mi chipwang ren ar witiwit?
11. Met epwe alisikich pwe sipwe chok nennelo lon pekin ngun, me epwe ifa ussun ach fori epwe ussun ita ‘amuttiri’ ranin Jiowa we?
12. Ifa ussun aramas mi tongeni alamota an Jiowa we mosonottam?
13. Ikkefa ekkewe kapas Paul a makkei ngeni ekkewe chon Kraist lon Tesalonika nge ir mi chuen fich ngenikich ikenai?
14. Menni poraus a affata pwe chommong ikenai ra fen lefareni an Piter we fon pwe repwe chok nennelo?
15. Menni poraus seni El Salvador a pwarata pwe chommong ra mammasaochu lon pekin ngun?
16. Emon pwiich we anuwol lon Côte d’Ivoire a pwarata menni ekiek?
17. Ifa ussun emon pwiich we sarafo lon Belgium a pwarata pwe ese niueiti an aramas lifilifil?
18. Ifa ewe pisekin annet pwe ekkewe osukosuk ren moni lon Argentina me Mozambique rese fen arikalo ekkewe chon afalafal lon ekkena fonu seni ar angang ngeni Jiowa?
19. (a) Met a pwarata pwe a chuen wor chommong aramas mi nikinikin siip ra kukkutta ewe enlet lon ewe Paipel? (b) Ikkefa ekkoch poraus lon ewe repot mi pwarata pwe noun Jiowa kewe chon angang ra chok nennelo lon pekin ngun? (Nengeni ewe chart lon pekin taropwe 20-23.)
20. Met sia kaeo seni met a fis ngeni Lot me puluwan we?
21. Ifa ewe popun ach sipwe chok nennelo iei lap seni me lom?
[Chart on page 20-23]
REPOTUN AN CHON PWARATA JIOWA ANGANGEN AFALAFAL WON UNUSEN FONUFAN FAN ITEN 2002
(See bound volume)
[Picture on page 17]
Lon 66 C.E., ekkewe chon Kraist lon Jerusalem ra fen alleasochisi alon an Jises ourour
[Pictures on page 18]
Ar angang fan tinikken a alisi chon Kraist ar repwe chok nennelo