Ukwọ ke Mme Mbụk Ererimbot

UKWỌ eyo Noah ekedi ata n̄kpọ nsobo tutu eyedi se ubonowo mîdifreke enye tutu amama. Ke se ibede isua 2,400 ke ukperedem, Jesus Christ ama etịn̄ aban̄a enye nte edide akpanikọ eke mbụk. (Matthew 24:​37-39) Enyene-ndịk n̄kpọntịbe emi ama ọkpọn̄ utọ idiọn̄ọ oro owo mîkemeke ndisọhi mfep ke ekpụk ubonowo tutu mbụk odu aban̄a enye ke ofụri ererimbot.

Ke n̄wed oro Myths of Creation, Philip Freund ọnọ ekikere ete ke ẹbụk se ibede mbụk Mmọn̄ Ukwọ 500 ke se iwakde ikan mme ekpụk ye mme idụt 250. Nte ẹkemede ndidori enyịn ndikụt, ye ediwak isua ikie ẹbede, ẹmeyet ndom akamba akamba ke mme mbụk ẹmi ebe ke mme n̄kpọntịbe ye mme owo oro ẹkerede-kere. Ke kpukpru mmọ, nte ededi, ẹkeme ndikụt ndusụk akpan mbiet n̄kpọ.

Mme Akpan Mbiet N̄kpọ

Nte mme owo ẹkewọrọde idụn̄ ke Mesopotamia ke Ukwọ ama ekebe, mmọ ẹma ẹsan̄a ye mme mbụk aban̄ade nsobo oro ẹka kpukpru ikpehe isọn̄. Ntem, mme andidụn̄ Asia, mme isuo South Pacific, North America, Central America, ye South America ẹnyene mbụk ẹban̄a akwa n̄kpọntịbe emi. Ediwak mbụk oro ẹban̄ade Ukwọ ẹma ẹdodu ke anyanini mbemiso mbon ẹmi ẹkedide ẹdidiọn̄ọ Bible. Edi, mbụk ẹmi ẹnyene ndusụk akpan n̄kpọ ẹmi ẹdide ọsọ n̄kpọ ye mbụk Bible aban̄ade Mmọn̄ Ukwọ.

Ndusụk mbụk ẹsiak mme afai afai nnyan owo oro ẹkedụn̄de ke isọn̄ mbemiso Ukwọ oro. Ke ẹmende ẹdomo, Bible owụt ete ke mbemiso Mmọn̄ Ukwọ, mme ọsọn̄ibuot angel ẹma ẹmen obụkidem ẹsịne, ẹdidụn̄ ye iban, ẹnyụn̄ ẹbon orụk nnyan owo oro ẹkekotde Nephilim.​—⁠Genesis 6:​1-⁠4; 2 Peter 2:​4, 5.

Mme mbụk Ukwọ ẹsiwak ndiwụt nte ke ẹma ẹtọt owo kiet ẹban̄a mmọn̄ ukwọ oro okotode Abasi edi mi. Nte Bible ọdọhọde, Jehovah ama ọtọt Noah ete ke Imọ iyesobo ndiọi ye afai afai owo ifep. Abasi ama asian Noah ete: “Utịt kpukpru obụk owo emedi ke iso mi, koro oto mmọ afai ọyọhọ ke isọn̄; ndien, sese, ami m̀mọ̀n̄ nsobo mmọ ye isọn̄.”​—⁠Genesis 6:⁠13.

Mme mbụk ẹban̄ade Ukwọ ke ofụri ofụri ẹsiwụt ẹte ke enye ama ada nsobo ofụri ererimbot edi. Ukem ntre, Bible ọdọhọ ete: “Mmọn̄ onyụn̄ okpon etieti ke isọn̄ onyụn̄ ofụk kpukpru edikon̄ obot ẹmi ẹdude ke idak ofụri enyọn̄. Kpukpru se ibifịk spirit uwem odude mmọ ke ibuo, kpukpru se idude ke edisat isọn̄ akpa.”​—⁠Genesis 7:​19, 22.

N̄wakn̄kan mbụk Ukwọ ẹdọhọ ke eren kiet ama ọbọhọ Mmọn̄ Ukwọ oro ọkọrọ ye owo kiet m̀mê awakde akan oro. Ediwak mbụk ẹtịn̄ ẹban̄a enye nte ekenyenede ubọhọ ke ubom oro enye ọkọkọn̄de, ndien mmọ ẹma ẹnam enye akabak ke enyọn̄ obot. Ke ẹmende ẹdomo, N̄wed Abasi ọdọhọ ke Noah ama ọkọn̄ ubom. Mmọ n̄ko ẹdọhọ ẹte ke: “Noah osụhọ ikpọn̄, ye mmọemi ẹdude ye enye ke ubom.” (Genesis 6:​5-⁠8; 7:23) Nte Bible ọdọhọde, ke Mmọn̄ Ukwọ ama ekebe “Ubom oro [ama] abak ke obot Ararat,” ke ebiet emi Noah ye ubon esie ẹkewọn̄ọde. (Genesis 8:​4, 15-18) Mme mbụk n̄ko ẹwụt ẹte ke mme andibọhọ Ukwọ oro ẹma ẹtọn̄ọ nditọt nyọhọ isọn̄ nte Bible owụtde ke ubon Noah ama ọtọt.​—⁠Genesis 9:⁠1; 10:⁠1.

Mme Mbụk Ukwọ Eset

Ye mme akpan n̄kpọ oro ẹnemede mi ke ekikere, ẹyak nnyịn ikere iban̄a ndusụk mbụk Ukwọ. Yak idọhọ ke itọn̄ọ ye mbon Sumeria, kpa mboneset oro ẹkedụn̄de ke Mesopotamia. Ẹma ẹkụt mbụk Mmọn̄ Ukwọ mmọ ke itiatn̄wed oro ẹkebụhọrede ke n̄wụre Nippur. Itiatn̄wed emi ọdọhọ ete ke mme abasi Anu ye Enlil eke mbon Sumeria ẹkebiere ndisobo ubonowo ke akwa ukwọ. Ke abasi Enki ama ọkọnọ ntọt, Ziusudra ye ubon esie ẹma ẹkeme ndibọhọ ke akamba ubom.

Mbụk Gilgamesh mbon Babylon ọdọn̄ọ ediwak ntọt. Nte mbụk oro ọdọhọde, Gilgamesh ama aka ekese eteete esie, Utnapishtim, emi ẹkenọde nsinsi uwem ke ama ọkọbọhọ Ukwọ. Ke nneme oro ẹkedemerede, Utnapishtim ama anam an̄wan̄a nte ke ẹkedọhọ imọ ibọp nsụn̄ikan̄ inyụn̄ idọn̄ enan̄, mme unam obot, ye ubon imọ ke esịt. Enye ama ọkọn̄ nsụn̄ikan̄ nte akamba ekebe edide ikpat 200 ke n̄kan̄ mbinan̄, ye enyọn̄ itiokiet. Enye asian Gilgamesh ete ke oyobio oro ekebịghi ke uwemeyo itiokiet ye okoneyo itiokiet, ndien ekem enye ọdọhọ ete: “Ke ini ọyọhọ usen itiaba ekedide edisịm, oyobio, Mmọn̄ Ukwọ, enyene-ndịk ekọn̄ ama asiaha, emi okosobode nte mbonekọn̄. Inyan̄ ama ana sụn̄-⁠n̄, oyobio ama ebe efep, Mmọn̄ Ukwọ ama etre. Ami mma nse inyan̄ ndien uyom ama etre. Ndien ofụri ubonowo ama akabade etie nte ikoneto.”

Ke ubom oro ama akabak ke Obot Nisir, Utnapishtim ama osio ibiom oro akafiakde edi ubom ke ini mîkekwe ebiet ndisọrọ. Akaran̄abasi oro akafiakde edi ama etiene emi. Ekem ẹma ẹsio raven, ndien ke ini enye mîkafiakke idi, enye ama ọfiọk ete ke mmọn̄ ama asat. Utnapishtim ndien ama osion̄o mme unam onyụn̄ awa uwa.

Ata akani mbụk emi ekpere ndidi ukem ye mbụk Bible aban̄ade Ukwọ. Edi, enye anana in̄wan̄în̄wan̄ ọyọhọ mbụk ye mmemmem ifiọk eke mbụk Bible, ndien enye inọhọ mme idomo ubom oro ẹnende m̀mê ndinọ uniọn̄ ini nte ẹwụtde ke N̄wed Abasi. Ke uwụtn̄kpọ, Mbụk Gilgamesh ọkọdọhọ ete ke oyobio oro ekebịghi ke uwemeyo itiokiet ye okoneyo itiokiet, ke adan̄aemi Bible ọdọhọde ke “ọkpọsọn̄ edịm edep ke isọn̄ ke uwemeyo aba ye ke okoneyo aba”​—⁠kpa ọkpọsọn̄ edịm oro akakade-kaiso edep emi ke akpatre mmọn̄ okofụkde ofụri ererimbot.​—⁠Genesis 7:⁠12.

Okposụkedi Bible asiakde owo itiaita oro ẹkebọhọde Ukwọ, ke mbụk Greek, Deucalion ye n̄wan esie, Pyrrha, ikpọn̄îkpọn̄ ẹkebọhọ. (2 Peter 2:⁠5) Nte mbụk emi ọdọhọde, mbemiso Ukwọ mbon afai ẹmi ẹkekotde iren okpoho ẹkedụn̄ ke isọn̄. Abasi Zeus ama ebiere ndisobo mmọ ke akwa ukwọ onyụn̄ asian Deucalion ete ọkọn̄ akamba ekebe onyụn̄ odụk ke esịt. Ke ini ukwọ oro eketrede, ekebe oro ama edibak ke Obot Parnassus. Deucalion ye Pyrrha ẹma ẹsụhọde ke enyọn̄ obot oro ẹnyụn̄ ẹfiak ẹtọn̄ọ ubonowo.

Mme Mbụk eke Far East

Ke India mbụk ukwọ odu emi Manu edide owo oro ọkọbọhọde. Enye anam ufan ye ekpri iyak oro ọkọkọride okpon ke udomo onyụn̄ odụride enye utọn̄ aban̄a ukwọ nsobo. Manu ama ọkọn̄ ubom, emi iyak oro okodụride tutu enye akabak ke obot kiet ke Himalayas. Ke ukwọ oro ama okokụre, Manu ama osụhọde ke obot oro ndien ye Ida, kpa se idade iban̄a uwa esie, ama afiak ọtọn̄ọ ekpụk ubonowo.

Nte ekemde ye mbụk ukwọ mbon China, abasi obuma ọnọ nditọ esie iba, Nuwa ye Fuxi edet. Enye ọnọ mmọ item ete ẹtọ edet oro ẹnyụn̄ ẹdu ke idak ikịm oro edikọride ke enye. Eto kiet ọsọsọp ọkọri ke edet oro onyụn̄ on̄wụm akamba ikịm. Ke ini abasi obuma anamde ọkpọsọn̄ edịm edep, nditọ oro ẹdọk ẹdụk ikịm oro. Okposụkedi ukwọ okosobode kpukpru mme andidụn̄ isọn̄ eken, Nuwa ye Fuxi ẹbọhọ ẹnyụn̄ ẹfiak ẹnam ekondo.

Ke America

Mbon India eke North America ẹnyene nsio nsio mbụk oro ẹnyenede ọsọ ibuotikọ ẹmi ẹban̄ade ukwọ oro okosobode kpukpru owo ibọhọke ibat ibat owo. Ke uwụtn̄kpọ, mbon Arikara, kpa mbon Caddo, ẹdọhọ ẹte ke ekpụk owo oro okotịmde ọsọn̄ odudu tutu mmọ ẹsak mme abasi nsahi, ẹkedụn̄ ke isọn̄ inikiet ko. Abasi Nesaru ama osobo nnyan owo ẹmi ke ukwọ edi ama anyan̄a ikọt esie, unam, ye ibokpot ke abaitiat. Mbon Havasupai ẹdọhọ ke abasi Hokomata akanam mmọn̄ ukwọ oro okosobode ubonowo. Nte ededi, eren oro, Tochopa, ama anyan̄a eyen esie an̄wan, Pukeheh, ke ndisịri enye mbaha ke eto oro enyenede odudu.

Mbon India ke Central ye South America ẹnyene mme mbụk ukwọ ye mme akpan mbiet n̄kpọ. Mbon Maya eke Central America ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke akamba edịm urụkikọt ama osobo ererimbot ke ọkpọsọn̄ mmọn̄. Ke Mexico uwetn̄kpọ mbon Chimalpopoca etịn̄ ete ke ukwọ ama ofụk ikpọ obot. Abasi Tezcatlipoca ama ọtọt owo oro, Nata, emi okotịbide odudu ke eto ke ebiet emi enye ye n̄wan esie, Nena, ẹkenyenede ubọhọ tutu mmọn̄ asat.

Ke Peru mbon Chincha ẹnyene mbụk ukwọ usen-ition oro okosobode kpukpru owo ibọhọke owo kiet emi unam ẹkotde llama emi esitịn̄de ikọ okowụtde enye usụn̄ ubọhọ ke obot. Mbon Aymara eke Peru ye Bolivia ẹdọhọ ẹte ke abasi Viracocha ama ọwọrọ edi ke N̄kpọdiọhọ Mmọn̄ Titicaca onyụn̄ edibot ererimbot ye etikwo etikwo ikpọ, n̄kpọsọn̄ irenowo. Sia akpa ekpụk owo ẹmi ẹkeyatde enye esịt, Viracocha ama ada ukwọ osobo mmọ.

Mbon Tupinamba, kpa mbon India eke Brazil ẹma ẹtịn̄ ẹban̄a ini emi akwa ukwọ okosobode kpukpru mme eteete mmọ ibọhọke mbon oro ẹkebọhọde ke ndidụk ubom m̀mê ndidọk enyọn̄ nnyan eto. Mbon Cashinaua eke Brazil, mbon Macushi eke Guyana, mbon Carib eke Central America, ye mbon Ona ye mbon Yahgan eke Tierra del Fuego ke South America ẹdu ke otu ediwak ekpụk oro ẹnyenede mbụk ukwọ.

South Pacific ye Asia

Ke ofụri South Pacific, mme mbụk ukwọ ye ibat ibat mme andibọhọ ẹdi ọsọ n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, ke Samoa odu mbụk oro aban̄ade ukwọ eset oro okosobode kpukpru owo ibọhọke Pili ye n̄wan esie. Mmọ ẹkenyene ubọhọ ke abaitiat, ndien ke ukwọ ama ekebe mmọ ẹma ẹfiak ẹtọt ke isọn̄. Ke Mme Isuo Hawaii, abasi Kane ama okop iyatesịt ye mme owo onyụn̄ ọdọn̄ ukwọ okosobo mmọ. Nuʹu ikpọn̄îkpọn̄ ọkọbọhọ ke akamba ubom oro ke akpatre akabakde ke obot kiet.

Ke Mindanao ke Philippines, mbon Ata ẹdọhọ ẹte ke mmọn̄ oro okosobode kpukpru owo ibọhọke irenowo iba ye n̄wan kiet ama ofụk isọn̄ inikiet ko. Mbon Iban eke Sarawak, Borneo, ẹdọhọ ẹte ke ibat ibat owo ẹkebọhọ mmọn̄ ukwọ ke ndifehe n̄ka etịn̄e obot. Ke mbụk mbon Igorot eke Philippines, nditọeka iba, erenowo ye n̄wan kpọt ẹkebọhọ ke ndikedịbe ke Obot Pokis.

Mbon Soyot eke Siberia, Russia, ẹdọhọ ẹte ke akamba edọn̄, emi isọn̄ okodorode enye ke edem, ama adaha isan̄ onyụn̄ anam ukwọ ọtọ emen ererimbot. Akanieren kiet ye ubon esie ẹma ẹbọhọ ke ndidoro ke mbio eto oro enye akatan̄de adian ọtọkiet ọbọp. Ke ini mmọn̄ ama eketek, eto oro ama akabak ke enyọn̄ obot. Mbon Ugria eke edem usoputịn Siberia ye Hungary n̄ko ẹdọhọ ẹte ke mme andibọhọ ukwọ ẹkekama mbio eto oro ẹtan̄de ẹdian ọtọkiet ẹbọp, edi ke ẹma ẹfiọrọ ẹka nsio nsio ikpehe isọn̄.

Ọsọ Ntọn̄ọ

Nso ke nnyịn ikeme ndibieri nto ediwak mbụk Ukwọ ẹmi? Okposụkedi mmọ ẹkpụhọrede akamba aka­mba ke nte ẹbụkde, mmọ ẹnyene ndusụk ọsọ n̄kpọ. Mmọemi ẹwụt ntọn̄ọ oro odude ke ndusụk ikpọ nsobo oro owo mîke­meke ndifre. Kpa ye mme in̄wan̄în̄wan̄ ukpụhọde ke ediwak isua ikie ẹmi, akpan ibuotikọ mmọ ẹtie nte urụk oro ọbọpde mmọ adian ke akwa n̄kpọntịbe kiet​—⁠kpa Ukwọ ofụri ererimbot oro ẹbụkde ke mmemmem, mbụk Bible oro mîkpụhọkede.

Sia ẹkopde mme mbụk Ukwọ ke ofụri ofụri ẹto mbon oro mîkenyeneke Bible ibọhọke ke mme isua ikie eke ndondo emi, ekpedi ndudue ndibiere nte ke mbụk N̄wed Abasi akada mmọ usụn̄. Akan oro, The International Standard Bible En­cyclo­pe­dia ọdọhọ ete: “Nte ido edide ẹda edidu oro mme mbụk ukwọ ẹdude ke ofụri ererimbot nte uyarade aban̄ade nsobo ubonowo eke ofụri ererimbot ebe ke ukwọ . . . Akande oro, mme owo oro ẹkedude ke ata ubiọn̄ọ ye edinam mbon Hebrew ye mme Christian ẹkewet ndusụk mbụk ukwọ eset.” (Eboho 2, page 319) Ntre nnyịn ye mbuọtidem imekeme ndibieri nte ke mbụk Ukwọ ẹsọn̄ọ nte mbụk Bible edide ata idem n̄kpọ.

Ke idude uwem nte emi nnyịn idude ke ererimbot oro ọyọhọde ye afai ye oburobụt ido mi, nnyịn iyenam ọfọn ndikot mbụk Ukwọ eke Bible, nte ẹwetde ke Genesis ibuot 6 osịm 8. Edieke nnyịn itiede ikere ntak akanamde Mmọn̄ Ukwọ ofụri ekondo oro odu​—⁠kpa edinam idiọk ke enyịn Abasi​—⁠nnyịn iyekụt akpan ntọt ke esịt esie.

Ibịghike idiọk editịm n̄kpọ ẹmi ẹdude kemi ẹyebọ ọkpọsọn̄ ubiereikpe Abasi. Ye inemesịt, nte ededi, mme andibọhọ ẹyedu. Afo emekeme ndidu ke otu mmọ edieke anam­de mme ikọ apostle Peter ẹmi: “Mmọn̄ ke ẹkeda ẹfụk ẹnyụn̄ ẹsobo ererimbot [eyo Noah] emi okodude adan̄aoro. Edi amaedi ikpaenyọn̄ ye isọn̄ ẹmi ẹdude kemi, ikọ Abasi okomụm mmọ onịm ọnọ ikan̄; ẹkpeme mmọ ẹnịm ẹnọ usen eke Abasi edikpede ikpe ye mmọemi mîbakke Enye, edinyụn̄ osobo mmọ. . . . Sia kpukpru n̄kpọ ẹmi ẹdibiarade ntem, nso orụk owo ke mbufo ẹkpedi ke edisana ido ye ke uten̄e Abasi? Mbufo ẹmi ẹtiede ẹbet ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọde ẹyom edidi Usen Abasi.”​—⁠2 Peter 3:​6-⁠12.

Nte afo eyenyene edidi usen Jehovah nte ekperede ke ekikere? Ke afo anamde ntre onyụn̄ odude uwem ke n̄kemuyo ye uduak Abasi, afo eyenyene uwak edidiọn̄. Mbon oro ke ntre ẹnemde Jehovah Abasi esịt ẹkeme ndinyene mbuọtidem ke obufa ererimbot emi Peter eketịn̄de aban̄a ke ini enye adiande do ete: “Nnyịn itie ibet obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄, nte un̄wọn̄ọ [Abasi] edide; ndien edi do ke edinen ido edidụn̄.”​—⁠2 Peter 3:⁠13.

[Ndise ke page 7]

Ẹma ẹbụk mme mbụk ukwọ mbon Babylon ẹnọ emana kiet kiet

[Ndise ke page 8]

Nte afo ke anam ntọt Peter ke ndinyene usen Jehovah ke ekikere?