Mme Ubon, Ẹtoro Abasi Nte Ubak Esop Esie
“Nyọkọm Jehovah ke otu mbon-esop.”—PSALM 26:12.
1. Nso idi akpan ikpehe utuakibuot akpanikọ ke adianade ye ukpepn̄kpọ ye akam ke ufọk?
UTUAKIBUOT nnọ Jehovah isịneke sụk akam ye edikpep Bible ke ufọk edi esịne n̄ko ndinam utom nte ubak esop Abasi. Ẹma ẹwụk Israel eset ẹte “bon kpukpru owo ọtọ kiet, iren-owo ye iban, ye nditọwọn̄,” man ẹkpep mbet Abasi man otodo ẹsan̄a ke usụn̄ esie. (Deuteronomy 31:12; Joshua 8:35) Ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ ikpọ owo ye “n̄kparawa, ye nditọ-iban” ẹte ẹtiene ẹtoro enyịn̄ Jehovah. (Psalm 148:12, 13) Ukem ndutịm oro odu ke esop Christian. Ke mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ke ofụri isọn̄, irenowo, iban, ye nditọwọn̄ ẹsibuana ọyọhọ ọyọhọ ke mme ikpehe oro ẹyomde otuowo ẹbuana, ndien ediwak owo ẹsinyene akwa idatesịt ke ndinyene ebuana.—Mme Hebrew 10:23-25.
2. (a) Ntak emi ntịmidem edide akpan n̄kpọ ke ndin̄wam n̄kpri owo ẹkop inem mbono esop? (b) Uwụtn̄kpọ mmanie edi akpan n̄kpọ?
2 Edi akpanikọ, ndinam nditọwọn̄ ẹtiene ẹbuana ke eti edinam ofụri ini ke esop ekeme ndidi n̄kpọ-ata. Edieke etiede nte ndusụk nditọwọn̄ ẹmi ẹsidụkde ye mme ete ye eka mmọ ikopke inem mme mbono esop, nso ikeme ndidi mfịna? Edi akpanikọ, ata ediwak nditọwọn̄ ẹnyene ukeme ndinọ n̄kpan̄utọn̄ ke esisịt ini ndien n̄kpọ esisọsọp efek mmọ. Ntịmidem ekeme ndin̄wam ndise mban̄a mfịna emi. Ke mîtịmke idem, nditọwọn̄ ikemeke ndibuana ke mme mbono esop ke usụn̄ oro enyenede ufọn. (Mme N̄ke 15:23) Ke mîtịmke idem, edisọsọn̄ mmọ ndinam n̄kọri eke spirit oro ọnọde uyụhọ. (1 Timothy 4:12, 15) Nso ke ẹkeme ndinam? Akpa, oyom mme ete ye eka ẹbụp m̀mê mmimọ ke idem mmimọ imetịm idem inọ mme mbono esop. Uwụtn̄kpọ mmọ edi ọkpọsọn̄ odudu. (Luke 6:40) Nditịn̄ enyịn ndiomi ukpepn̄kpọ ubon ekeme ndidi akpan n̄kpọ n̄ko.
Ndinam Esịt Ọkọri
3. Ke ini ukpepn̄kpọ ubon, ntak emi ẹkpesịnde akpan ukeme ndinam esịt ọkọri, ndien nso ke emi oyom?
3 Ukpepn̄kpọ ubon ikpenyeneke ndidi sụk ini ndidọn̄ ifiọk ke ibuot edi n̄ko ini ndinam esịt ọkọri. Emi oyom ẹnyene ifiọk ẹban̄a mme mfịna oro mme andibuana ke ubon ẹsobode ẹnyụn̄ ẹnyene ima ima edikere mban̄a ẹnọ owo kiet kiet. Jehovah edi “andidụn̄ọde esịt.”—1 Chronicles 29:17, NW.
4. (a) Nso ke ‘ndinana ibuot’ ọwọrọ? (b) Nso ibuana ke ‘ndinyene ibuot’?
4 Nso ke Jehovah okụt ke ini enye odụn̄ọrede esịt nditọ nnyịn? Ata ediwak mmọ ẹdidọhọ ke mmimọ imama Abasi, ndien oro odot itoro. Edi, owo emi edide uyen m̀mê owo emi ọtọn̄ọde-tọn̄ọ ndikpep n̄kpọ mban̄a Jehovah enyene esisịt ifiọk ke usụn̄ Jehovah. Ke ntak emi enye edide ọkọi, enye ekeme ‘ndinana ibuot,’ nte Bible etịn̄de. Iso-ọfọn idịghe kpukpru uduak esie ẹdiọk, edi esida ini ndinam esịt owo odu ke idaha oro edinen̄erede enem Abasi esịt. Emi abuana ndinam ekikere, udọn̄, ima, ntụk, ye mme utịtmbuba owo ke uwem ẹdu ke n̄kemuyo ye se Abasi enyịmede, ke udomo oro mme anana-mfọnmma owo ẹkemede ndinam emi. Ke ini owo anamde utọ n̄kọri oro ke edu eke esịtidem ke usụn̄ Abasi, enye edi “enyene-ibuot.”—Mme N̄ke 9:4; 19:8.
5, 6. Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ‘ndinyene ibuot’?
5 Ndi mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ‘ndinyene ibuot’? Edi akpanikọ, owo ndomokiet ikemeke ndinam esịt owo en̄wen odu ke eti idaha. Ẹnọ nnyịn owo kiet kiet ifụre ukere n̄kpọ, ndien ekese ọkọn̄ọ ke se nnyịn iyakde esịt nnyịn ekere aban̄a. Nte ededi, mme ete ye eka ẹkeme ndida mbufiọk nnam eyen etịn̄ esịt esie ediwak ini, ẹfiọkde se idude enye ke esịt ye ebiet emi oyomde un̄wam. Da mme utọ mbụme nte ‘Afo ekere didie aban̄a emi?’ ye ‘Nso ke afo ekpenen̄ede ama ndinam?’ Ekem, kpan̄ utọn̄ ye ime. Kûnam n̄kpọ ke ibụmede. (Mme N̄ke 20:5) Idaha oro owụtde mfọnido, mbufiọk, ye ima edi akpan n̄kpọ edieke afo oyomde ndisịm esịt.
6 Man esịn udọn̄ ọnọ nti ekikere, neme ban̄a mme mbun̄wụm spirit ndien ndien—ikpehe esie kiet kiet—ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ ọtọkiet nte ubon ndikọri enye. (Galatia 5:22, 23) Nam ẹnyene ima ẹnọ Jehovah ye Jesus Christ, idịghe n̄kukụre ke ndidọhọ ke nnyịn ikpenyene ndima mmọ edi ke ndineme mme ntak ẹmi nnyịn ikpenyenede ndima mmọ ye nte nnyịn ikemede ndiwụt ima oro. (2 Corinth 5:14, 15) Nam udọn̄ edinam se inende ọsọn̄ ebe ke ndikọk ibuot mban̄a mme ufọn oro ẹdisụn̄ọde. Nam udọn̄ edisọn ndiọi ekikere, ikọ, ye edu uwem ọkọri ebe ke ndineme mban̄a ndiọi utịp ẹsisụn̄ọde ẹto mme utọ n̄kpọ oro. (Amos 5:15; 3 John 11) Wụt nte mme ekikere, ikọ, ye edu uwem—nti m̀mê ndiọi—ẹkemede nditụk itie ebuana owo ye Jehovah.
7. Nso ke ẹkeme ndinam man ẹn̄wam nditọ ẹse ẹban̄a mme mfịna ẹnyụn̄ ẹnam mme ubiere ke usụn̄ oro edinamde mmọ ẹnyene n̄kpet n̄kpet itie ebuana ye Jehovah?
7 Ke ini eyen enyenede mfịna m̀mê oyomde ndinam akpan ubiere, nnyịn imekeme ndibụp enye: ‘Afo ekere ke Jehovah ese emi didie? Nso ke afo ọdiọn̄ọ aban̄a Jehovah emi anamde fi etịn̄ oro? Nte ama ọbọn̄ akam ọnọ enye aban̄a oro?’ Ke ndibak ntọn̄ọ nte ekekeme, n̄wam nditọ fo ẹkọri usụn̄ uwem emi ẹsịnde ukeme ofụri esịt kpukpru ini ndifiọk se idide uduak Abasi ndien ekem ẹnam enye. Nte mmọ ẹdide ẹdinyene n̄kpet n̄kpet, ọkpọkpọ itie ebuana ye Jehovah, mmọ ẹyekop inemesịt ke ndisan̄a ke usụn̄ esie. (Psalm 119:34, 35) Emi ayanam mmọ ẹkọri esịtekọm ẹban̄a ifet oro ẹnyenede ndibuana ye esop Abasi akpanikọ.
Editịm Idem nnọ Mme Mbono Esop
8. (a) Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ndisịn kpukpru n̄kpọ oro ẹyomde ntịn̄enyịn ke ukpepn̄kpọ ubon nnyịn? (b) Ukpepn̄kpọ emi edi akpan n̄kpọ adan̄a didie?
8 Odu ediwak n̄kpọ oyomde ẹnọ ntịn̄enyịn ke mme ini ukpepn̄kpọ ubon. Didie ke afo ekeme ndida kpukpru n̄kpọ ndisịn? Owo ikemeke ndinam kpukpru n̄kpọ ini kiet. Edi ndiwewet se enyenede ndinam ekeme ndidi n̄kpọ un̄wam. (Mme N̄ke 21:5) Ke ini ke ini, fiak dụn̄ọde enye nyụn̄ kere ban̄a n̄kpọ oro oyomde akpan ntịn̄enyịn. Nyene ntotụn̄ọ udọn̄ ke n̄kọri owo kiet kiet ke ubon. Ndutịm ukpepn̄kpọ ubon emi edi akpan ubak unọ ukpep Christian, etịmde nnyịn idem ọnọ uwem idahaemi onyụn̄ eben̄ede nnyịn idem ọnọ nsinsi uwem emi edide.—1 Timothy 4:8.
9. Mme utịtmbuba ewe ẹban̄ade editịm idem nnọ mme mbono esop ke nnyịn ikeme ndinam n̄kpọ sụn̄sụn̄ mbịne ke mme ini ukpepn̄kpọ ubon nnyịn?
9 Ndi ukpepn̄kpọ ubon fo esịne editịm idem nnọ mme mbono esop? Ekese n̄kpọ ẹdu ẹmi mbufo ẹkemede ndinam n̄kpọ mban̄a ke adiana ke adiana nte mbufo ẹkpepde n̄kpọ ọtọkiet. Ndusụk ke otu ẹmi ẹkeme ndida ediwak urua, ediwak ọfiọn̄, m̀mê idem ediwak isua ndikụre. Kere ban̄a mme utịtmbuba ẹmi: (1) owo kiet kiet ke ubon ndidu ke mben̄eidem ndibọrọ mbụme ke mme mbono esop; (2) owo kiet kiet ndinam n̄kpọ mban̄a edinọ ibọrọ ke mme ikọ idemesie; (3) ndisịn itien̄wed Abasi ke ibọrọ; ye (4) edidụn̄ọde se ẹkpepde ye ekikere edida nsịn ke edinam ọkpọkpọ. Kpukpru emi ekeme ndin̄wam owo ndinam akpanikọ edi eke esie.—Psalm 25:4, 5.
10. (a) Didie ke nnyịn ikeme ndinọ mme mbono esop nnyịn kiet kiet ntịn̄enyịn? (b) Ntak emi odotde?
10 Idem ọkpọkọm ukpepn̄kpọ ubon mbufo esikọn̄ọ ke ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme eke urua oro, kûfre nte editịm idem nte owo kiet m̀mê nte ubon nnọ Ukpepn̄kpọ N̄wed, Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi, ye Esoputom edide akpan n̄kpọ. Mmọ ẹmi n̄ko ẹdi mme akpan ikpehe ke ndutịm ẹnamde man ẹkpep nnyịn ndisan̄a ke usụn̄ Jehovah. Ekeme ndidi mbufo ẹyekeme nditịm idem ke ini ke ini nte otu ubon nnọ mme mbono esop. Ebede ke mbufo ndinam utom ọtọkiet, mme usọ ukpepn̄kpọ ẹyekọri. Nte utịp, ẹyebọ ekese ufọn ẹto mme mbono esop ẹmi. Ke adianade ye mme n̄kpọ eken, ẹneme ẹban̄a mme ufọn editịm idem kpukpru ini nnọ mme mbono esop ẹmi ye ufọn edisio akpan ini nnịm nnọ enye.—Ephesus 5:15-17.
11, 12. Didie ke nditịm idem nnọ edikwọ ikwọ ke esop edinọ nnyịn ufọn, ndien didie ke ẹkeme ndinam emi?
11 Ke mme Mbono “Usụn̄ Uwem Abasi,” ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ nnyịn nditịm idem nnọ ikpehe mbono esop nnyịn efen—ikwọ. Nte mbufo ẹmesinam oro? Ndinam ntre ekeme ndin̄wam ndinam akpanikọ Bible owụhọ ke esịt ye ekikere nnyịn ndien ke ukem ini oro anam nnyịn inen̄ede ikop inem mme mbono esop.
12 Ntịmidem oro esịnede edikot nnyụn̄ nneme se mme ikọ ke ndusụk ikwọ oro ẹsịnde ke ndutịm ẹwọrọde ekeme ndin̄wam nnyịn ndikwọ ikwọ ke ofụri esịt. Ke Israel eset, ẹma ẹsida mme n̄kpọ ubre ikwọ ẹnam n̄kpọ ntatara ntatara ke utuakibuot. (1 Chronicles 25:1; Psalm 28:7) Ndi owo odu ke ubon mbufo emi ekemede ndibre ndido? Ntak mîdaha ndido oro ikpep mme ikwọ Obio Ubọn̄ eke urua oro, ndien ekem ẹkwọ ikwọ oro nte ubon. Usụn̄ efen edi ndida mme ikwọ oro ẹmụmde ẹdọn̄ ke n̄kpọ umụm ikwọ. Ke ndusụk idụt nditọete nnyịn ẹsikwọ ikwọ inem inem ye unana edikama n̄kpọ ubre ikwọ. Nte mmọ ẹsan̄ade ke usụn̄ m̀mê ẹnamde utom mmọ ke an̄wa, mmọ ẹsiwak ndikwọ mme ikwọ oro ẹdiomide ẹnọ mme mbono esop eke urua oro.—Ephesus 5:19.
Ntịmidem Ubon Kaban̄a Utom An̄wautom
13, 14. Ntak emi mme nneme ubon oro ẹben̄ede esịt nnyịn ẹnọ utom an̄wautom ẹnyenede ufọn?
13 Ndinọ mbon en̄wen ikọ ntiense mban̄a Jehovah ye uduak esie edi akpan ubak uwem nnyịn. (Isaiah 43:10-12; Matthew 24:14) Edide idi n̄kpri m̀mê ikpọ owo, nnyịn idinen̄ede ikop inem utom emi inyụn̄ inen̄ede inam n̄kpọ nte ọfọnde edieke nnyịn itịmde idem. Didie ke nnyịn ikeme ndinam emi ke ubon?
14 Kpa nte edide ye kpukpru n̄kpọ oro ẹbuanade ke utuakibuot nnyịn, edi akpan n̄kpọ nditịm esịt nnyịn. Iyomke nnyịn ineme sụk se nnyịn idinamde edi n̄ko nte nnyịn idinamde enye. Ke eyo Edidem Jehoshaphat, ẹma ẹkpep mme owo ibet Abasi, edi Bible asian nnyịn ete ke mmọ ‘ikowụkke kan̄a esịt mmọ.’ Emi ama osio mmọ anyan ọnọ mme n̄kpọ etabi oro ẹkekemede ndiwọn̄ọde mmọ n̄kpọn̄ utuakibuot akpanikọ. (2 Chronicles 20:33; 21:11) Utịtmbuba nnyịn idịghe n̄kukụre nditọt ini oro ibiatde ke an̄wautom, inyụn̄ idịghe n̄kukụre ndinịm mme n̄wed. Utom ukwọrọikọ nnyịn ekpenyene ndidi uyarade ima oro inyenede inọ Jehovah ye ima oro inyenede inọ mme owo oro ẹyomde ifet man ẹmek uwem. (Mme Hebrew 13:15) Enye edi utom emi nnyịn idide “mme anam-utom Abasi.” (1 Corinth 3:9) Nso ifet ke emi edi ntem! Nte nnyịn ibuanade ke utom ukwọrọikọ, nnyịn inam ntre ke edidianakiet ye ndisana angel. (Ediyarade 14:6, 7) Ewe ini ọkpọfọn akan ini nneme ubon ndida nnam esịtekọm oro inyenede kaban̄a emi ọkọri, edide ke ukpepn̄kpọ eke urua ke urua m̀mê ke ini inemede itien̄wed oro odotde ito Ẹdụn̄ọde N̄wed Abasi ke Usen ke Usen!
15. Ini ewe ke nnyịn ikpetịm idem inọ utom an̄wautom nte ubon?
15 Nte afo emesida ini ke ukpepn̄kpọ ubon mbufo ke ini ke ini an̄wam mme andibuana ke ubon mbufo nditịm idem nnọ utom an̄wautom eke urua oro? Ndinam ntre ekeme ndinen̄ede nnyene ufọn. (2 Timothy 2:15) Enye ekeme ndin̄wam ndinam utom mmọ enyene ufọn onyụn̄ on̄wụm mfri. Ke ini ke ini, mbufo ẹmekeme ndisio ofụri ini ukpepn̄kpọ nnịm nnọ utọ ntịmidem oro. Ediwak ini, mbufo ẹmekeme ndinam n̄kpọ mban̄a ikpehe utom an̄wautom ke mbio mbio nneme ke utịt ukpepn̄kpọ ubon m̀mê ke ini efen ke urua.
16. Neme ufọn edinam kiet kiet oro ẹsiakde ke ikpehe ekikere emi.
16 Ikpehe edinam eke ubon ekeme ndiwụk ntịn̄enyịn ke nsio nsio edinam, utọ nte se itienede ẹmi: (1) Ẹtịm nneme oro ẹtịmde ẹnam ndomonse esịnede itien̄wed Abasi oro ẹdikotde ke Bible edieke ini ayakde. (2) Edieke ẹkemede, ẹkụt ẹte ke ekpat ukwọrọikọ, Bible, n̄wed uwetn̄kpọ, eton̄wed m̀mê benetap, mme tract, ye mme n̄wed eken eke owo kiet kiet ẹdu ke eti idaha. Iyomke ekpat ukwọrọikọ edi ọsọn̄urua, edi enye ekpenyene ndiye. (3) Ẹneme ẹban̄a ebiet ye nte ẹkemede ndinọ ikọ ntiense ido nneme. Ẹnam utom ọtọkiet ke an̄wautom ke ẹkụrede ikpehe ntọt emi kiet kiet. Ẹnọ mme ekikere oro ẹn̄wamde-n̄wam, edi ẹkûnọ item awawak akaha.
17, 18. (a) Nso orụk ntịmidem nte ubon ekeme ndinam utom an̄wautom nnyịn enen̄ede on̄wụm mfri? (b) Ewe ikpehe ntịmidem emi ke ẹkeme ndinam kpukpru urua?
17 Akpan ikpehe utom oro Jesus Christ ọkọnọde mme anditiene enye ndinam edi ndinam mme mbet. (Matthew 28:19, 20) Ndinam mme mbet esịne n̄kpọ akan ukwọrọikọ. Enye oyom unọ ukpep. Didie ke ukpepn̄kpọ ubon fo ekeme ndin̄wam fi enyene uforo ke ndinam emi?
18 Nte ubon, ẹneme ẹban̄a owo emi edifọnde ẹnam mfiakn̄ka ẹnọ. Ekeme ndidi ndusụk mmọ ẹma ẹbọ mme n̄wed; ekeme ndidi ndusụk ẹkenọ n̄kpan̄utọn̄ kpọt. Ekeme ndidi ẹkesobo mmọ ke utom eke ufọk ke ufọk m̀mê ke unọ ikọ ntiense ido nneme ke urua m̀mê ke ufọkn̄wed. Ẹyak Ikọ Abasi ada mbufo usụn̄. (Psalm 25:9; Ezekiel 9:4) Ẹbiere owo emi mbufo owo kiet kiet ẹdiwahade ẹkese urua oro. Nso ke ẹdineme ẹban̄a? Nneme ubon ekeme ndin̄wam andibuana kiet kiet nditịm idem. Ẹwet mme akpan itien̄wed Abasi oro ẹdibuanade ye mbon oro ẹnyenede udọn̄ ọkọrọ ye mme akpan n̄kpọ ẹtode ediye uduot ekpri n̄wed Nso ke Abasi Oyom Oto Nnyịn? m̀mê n̄wed Ifiọk Oro Adade Osịm Nsinsi Uwem. Ẹkûdomo ndineme n̄kpọ awawak akaha ke ediwaha kiet. Ẹkpọn̄ enyeneufọk ye mbụme kiet oro ẹdinemede ẹban̄a ke edifiak n̄waha. Ntak mînamke edi ubak edinam ofụri ini ubon ndidiomi mfiakn̄ka emi owo kiet kiet edikade, ini emi enye edikade, ye se enye odoride enyịn ndinam. Ndinam emi ekeme ndin̄wam ndinam utom an̄wautom ofụri ubon enen̄ede on̄wụm mfri.
Ẹka Iso Ndikpep Mmọ Usụn̄ Jehovah
19. Edieke anade mme andibuana ke ubon ẹka iso ẹsan̄a ke usụn̄ Jehovah, nso ke ana mmọ ẹkụt, ndien nso itịp isịn ke emi?
19 Ndidi ibuot ufọk ke idiọk ererimbot emi edi n̄kpọ-ata. Satan ye mme demon esie ke ẹdomo ndibiat idaha eke spirit eke mme asan̄autom Jehovah. (1 Peter 5:8) Akan oro, mfịn ekese mfịghe ẹdu ẹnọ mbufo mme ete ye eka, akpan akpan mbufo mme ete m̀mê mme eka oro ẹbọkde nditọ ikpọn̄. Ọsọsọn̄ ndinyene ini nnam kpukpru n̄kpọ oro mbufo ẹkpemade ndinam. Edi odot ukeme oro ẹsịnde, idem ọkpọkọm mbufo ẹkeme ndinam ekikere ẹnọde kiet ke ini kiet, ndien ẹfori ndutịm ukpepn̄kpọ ubon mbufo sụn̄sụn̄. Ndikụt mbon oro ẹnen̄erede ẹkpere fi ẹsan̄ade ke edinam akpanikọ ke usụn̄ Jehovah edi inem inem utịp. Man ikụt unen ke ndisan̄a ke usụn̄ Jehovah, oyom mbonubon ẹkop idatesịt ndidu ke mme mbono esop nnyụn̄ mbuana ke an̄wautom. Man oro edi akpanikọ, oyom ntịmidem—ntịmidem oro anamde esịt ọkọri oro onyụn̄ eben̄ede owo kiet kiet idem ndinyene akpan udeme.
20. Nso ikeme ndin̄wam mme ete ye eka efen efen ndinyene orụk idatesịt oro ẹtịn̄de ke 3 John 4?
20 Kaban̄a mbon oro enye akan̄wamde ke n̄kan̄ eke spirit, apostle John ekewet ete: “Nnyeneke idatesịt eke okponde akan edikop eke n̄kopde nte nditọ mi ẹsasan̄a ke akpanikọ.” (3 John 4) Mme ukpepn̄kpọ ubon oro ẹnịmde ye mme in̄wan̄în̄wan̄ uduak ke ekikere ye mme ibuot ufọk oro ẹnamde n̄kpọ ke usụn̄ oro owụtde mfọnido onyụn̄ ọnọde un̄wam ẹban̄a udọn̄ owo kiet kiet ke ubon ẹkeme ndinam ekese ndin̄wam ubon enyene utọ idatesịt oro. Ebede ke ndikọri esịtekọm nnọ usụn̄ uwem Abasi, mme ete ye eka ẹn̄wam ubon mmọ ndidara mfọnn̄kan usụn̄ uwem.—Psalm 19:7-11.
Nte Afo Emekeme Ndinam An̄wan̄a?
◻ Ntak emi editịm idem nnọ mme mbono esop edide ata akpan n̄kpọ ọnọ nditọ nnyịn?
◻ Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ ‘ndinyene ibuot’?
◻ Didie ke ukpepn̄kpọ ubon nnyịn ekeme ndin̄wam ke nditịm idem nnọ kpukpru mbono esop?
◻ Didie ke nditịm idem nnọ utom an̄wautom nte ubon ekeme ndin̄wam nnyịn itịm inyene uforo?
[Ndise ke page 20]
Ukpepn̄kpọ ubon fo ekeme ndisịne editịm idem nnọ mme mbono esop
[Ndise ke page 21]
Edikpep ikwọ mben̄e mme mbono esop enyene ufọn