Mbon Rome Ẹnyene Mfọn N̄kan Mbụk

DIDIE ke idiọkowo ekeme ndidi edinen ke enyịn Abasi ndien ke ntre enyenede nsinsi uwem? Mbụme emi ama edemede ọkpọsọn̄ eneni ke akpa isua ikie eke Eyo Nnyịn. Nte afo ọmọdiọn̄ọ ibọrọ? Ẹdide afo ọmọdiọn̄ọ m̀mê udiọn̄ọke, afo amakama idemfo isọn ndikot usọ usọ nneme oro apostle Paul enemede mfịna emi odude ke n̄wed Bible eke Mbon Rome. Ndinam ntre eyen̄wam fi ndidiọn̄ọ akpan ebuana oro odude ke mbuọtidem, utom, edinen ido, ye uwem.

PAUL YE MBON ROME

N̄wed mbon Rome edi leta oro Paul ekewetde ke n̄kpọ nte 56 C.E. ọnọ ẹsọk mme Christian ke Rome. Ntak emi enye ekewetde leta emi-e? Okposụkedi Paul ke 56 C.E. mîkakaha Rome kan̄a, enye nte an̄wan̄ade ama ọdiọn̄ọ ediwak Christian do, sia edide ke leta esie enye ama asiak ediwak mmọ enyịn̄. Adianade do, Paul ama enen̄ede oyom ndika Rome man ekesịn udọn̄ ọnọ nditọete esie ẹdide Christian do, etie nte enye n̄ko ama odiomi ndinam Rome edi itie nduọkodudu ke isan̄ isụn̄utom oro enye akaduakde ndika Spain.​—Rome 1:11, 12; 15:22-24.

Nte ededi, akpan uduak Paul ke ndiwet leta emi ekedi man ọbọrọ mbụme oro: Didie ke mme owo ẹkeme ndinyene edinen ido oro adade osịm uwem? Ibọrọ akabade edi mfọn n̄kan mbụk. Ẹbat edinen ido ẹnọ owo ke ntak mbuọtidem. Paul anam akpan n̄kpọ emi ọwọrọ ada onyụn̄ owụk ibuotikọ leta esie onịm ke ini enye ewetde ete: “Koro bụt inamke mi ye gospel; koro enye edide odudu Abasi, emi ọwọrọde edinyan̄a ọnọ kpukpru owo eke ẹbuọtde idem; ọnọ mme Jew ke akpa itie, onyụn̄ ọnọ mme Greek. Koro do ke edinen ido eke Abasi ayarade, eke ọtọn̄ọde ke mbuọtidem: nte ẹwetde ẹte, Edinen owo edida mbuọtidem odu uwem.”​—Rome 1:16, 17.

MBUỌTIDEM YE IBET

Ke akpa isua ikie, idịghe kpukpru owo ẹkenyịme ẹte ke ẹbat edinen ido ẹnọ owo ke ntak mbuọtidem. Ata esisịt ibat owo ẹma ẹsọn̄ọ ẹyịre ẹte ke ẹyom se ikande oro. Nte idịghe Jehovah ọkọnọ Ibet Moses? Didie ke owo ekededi ekpenen edieke enye mîkosụkke ibuot inọ enọ otode Abasi mi? (Se Galatia 4:9-11, 21; 5:2.) Ke isua 49 C.E., otu ukara ke Jerusalem ama ebiere eneni edisọn̄ọ nyịre ke Ibet, ndien mmọ ẹma ẹbiere ẹte ke mme Gentile oro ẹkenyịmede eti mbụk inaha ẹna mbobi ẹnyụn̄ ẹsụk ibuot ẹnọ mme ewụhọ eke Ibet mme Jew.​—Utom 15:1, 2, 28, 29.

N̄kpọ nte isua itiaba ẹma ẹkebe, Paul ama ewet leta esie ọnọ ẹsọk mbon Rome, ọnọde akpan ubiere oro ibetedem. Ke akpanikọ, enye ama akaiso akan oro. Ikụreke ke Ibet oro ndiketre ndinyene ufọn nnọ mme Christian ẹdide mme Gentile, edi ikpe iditebeke mme Jew ẹmi ẹkeberide edem ke n̄kopuyo nnọ enye man ẹnyene uwem.

EDINEN IDO EBE KE MBUỌTIDEM

Nte afo okotde n̄wed mbon Rome, afo eyetịm ọfiọk nte Paul obonde ikọ esie ye ntịn̄enyịn, adade ediwak n̄kpọ oro enye okotde oto N̄wed Abasi eke usem Hebrew ọsọn̄ọ utịn̄ikọ esie. Ke ini eketịn̄de ikọ ọnọ mme Jew, ẹmi ọkọsọn̄de mmọ idem ndinyịme ukpepn̄kpọ esie eke odudu spirit, enye ama owụt ima ye edikere mban̄a. (Rome 3:1, 2; 9:1-3) Kpa ye oro, enye anam ikọ esie an̄wan̄a onyụn̄ esịne mbufiọk oro owo mîkemeke ndifan̄a.

Ke n̄wed mbon Rome ibuot 1 osịm ibuot 4, Paul ọtọn̄ọ ye akpanikọ oro nte ke kpukpru owo ẹnyene ubiomikpe idiọkn̄kpọ. Ntre, n̄kukụre usụn̄ oro ẹkemede nditebe mme owo ikpe edi ke ntak mbuọtidem. Edi akpanikọ, mme Jew ẹma ẹdomo ndinam se inende ke ndinịm Ibet Moses. Edi mmọ ẹma ẹkpu. Ntre, Paul etịn̄ uko uko ete: “Mme Jew ye mme Greek . . . kpukpru mmọ ẹsịne ke idak idiọkn̄kpọ.” Enye ama okot oto ediwak itie N̄wed Abasi man ọsọn̄ọ akpanikọ emi owo mîmaha mi.​—Rome 3:9.

Sia “ikpe (mi)ditebeke baba owo kiet. . . kaban̄a edinam utom ibet,” nso idotenyịn idu do? Abasi eyetebe mme owo ikpe ke mfọn ke ntak uwa ufak Jesus. (Rome 3:20, 24) Man mmọ ẹbọ un̄wam ẹto emi, ana mmọ ẹnyene mbuọtidem ke uwa oro. Ndi ukpepn̄kpọ emi nte ke ẹtebe mme owo ikpe ke ntak mbuọtidem edi mbufa n̄kpọ? N̄wan̄ansa-o. Ẹma ẹtebe Abraham ke idemesie ikpe ke ntak mbuọtidem oro enye ekenyenede idem mbemiso Ibet ọkọtọn̄ọde.​—Rome 4:3.

Ke ama okowụt nte mbuọtidem edide akpan n̄kpọ, Paul ke ibuot 5 eneme aban̄a isọn̄ mbuọtidem Christian. Emi edi Jesus, emi uwem edinen ido esie abiatde ndiọi utịp idiọkn̄kpọ Adam efep ke idem mbon oro ẹbuọtde idem ke Enye. Ntre, “oto ke utom edinen ido (owo) kiet,” idịghe ndisụk ibuot nnọ Ibet Moses, “ke ẹnọ mfọn osịm kpukpru owo, ẹtebe mmọ ikpe ke uwem.”​—Rome 5:18.

NDIBỌRỌ MME MBỤME

Nte ededi, edieke mme Christian mîdụhe ke idak Ibet, nso inyene ndikpan mmọ ndikaiso nnam idiọkn̄kpọ nnyụn̄ nnyene mbuọtidem nte ke ẹtebe mmimọ ikpe, ẹkọm enyene ima mfọnido Abasi? Paul ọbọrọ mbụme emi ke n̄wed mbon Rome ibuot 6. Mme Christian ẹma ẹkpan̄a ẹwọrọ ke akani idiọk usụn̄uwem mmọ. Obufa uwem oro mmọ ẹdude ke Jesus odori mmọ mbiomo ndin̄wana ye mmemme obụkidem mmọ. Enye akpak mmọ ete: “Ẹkûyak idiọkn̄kpọ ada ubọn̄ ke ikpọkidem mbufo emi edikpade.”​—Rome 6:12.

Edi nte mme Jew, ke nsụhọde n̄kaha, ikposụk isọn̄ọke iyịre ke Ibet Moses? Ke ibuot 7, Paul ke ntịn̄enyịn anam an̄wan̄a ete ke emi ikpedịghe ntre. Kpasụk nte n̄wanndọ atarade ke ibet ebe esie ke ini ebe akpade, ntre n̄kpa Jesus anam mme Jew oro ẹnịmde ke akpanikọ ẹbọhọ edisụk ibuot nnọ Ibet. Paul ọdọhọ ete: “Ẹkeda ikpọkidem Christ ẹsịn mbufo ẹkpan̄a ẹwọrọ ke idak ibet.”​—Rome 7:4.

Ndi emi ọwọrọ ete ke n̄kpọ ama akwan̄a ke Ibet oro? N̄wan̄ansa-o. Ibet oro ekedi mfọnmma. Mfịna ekedi nte ke mme anana mfọnmma owo ikekemeke ndinịm Ibet oro. Paul ekewet ete, “Imọfiọk ite ibet edi eke spirit; edi ami ndu ke obụkidem, nsịne ke idak idiọkn̄kpọ.” Anana mfọnmma owo ikemeke ndinịm mfọnmma Ibet Abasi ndien ke ntre ibet emi obiom enye ikpe. Ẹdi utịbe n̄kpọ didie ndien nte ke “ubiomikpe idụhe aba inọ mmọemi ẹdude ke Christ Jesus”! Ẹma ẹbon mme Christian oro ẹyetde aran ke spirit ndidi nditọ Abasi. Spirit Jehovah an̄wam mmọ ndin̄wana ye mme unana mfọnmma eke obụk. “Anie edidori ndimek ikọt Abasi ikọ? Ẹdi Abasi etebe mmọ ikpe.” (Rome 7:14; 8:1, 33, 34) N̄kpọ baba kiet ikemeke ndidianade mmọ n̄kpọn̄ ima Abasi.

EDINEN IDO YE MME JEW EKE OBỤK

Edieke Ibet mîdịghe se ẹyomde aba, emi onịm idụt Israel ke m̀mọ̀n̄? Ndien nso kaban̄a kpukpru itien̄wed Abasi oro ẹn̄wọn̄ọde edifiak nda Israel n̄konịm ke itie? Ẹbọrọ mme mbụme ẹmi ke n̄wed mbon Rome ibuot 9 osịm 11. N̄wed Abasi eke usem Hebrew ama ebemiso etịn̄ ete ke edi ata esisịt ibat nditọ Israel ke ẹdinyan̄a ye nte ke Abasi eyewọn̄ọde ntịn̄enyịn esie ọnọ mme idụt. Nte ekemde ye emi, mme prọfesi ẹban̄ade edinyan̄a Israel isụhe Israel eke obụk ke idem, edi osu esop Christian ke idem, emi esịnede akpa mme Jew eke obụk oro ẹkenịmde ke akpanikọ emi ẹkenyụn̄ ẹdade mme Gentile oro ẹnyenede eti esịt ẹdisịn ẹyọhọ.​—Rome 10:19-21; 11:1, 5, 17-24.

MME EDUMBET EDINEN IDO

Ke n̄wed mbon Rome ibuot 12 osịm 15, Paul akaiso ndinam an̄wan̄a ndusụk n̄wọrọnda usụn̄ ẹmi mme Christian oro ẹyetde aran mi ẹkemede ndidu uwem ekekem ye editebe oro ẹtebede mmọ ikpe. Ke uwụtn̄kpọ, enye ọdọhọ ete: “Ẹda ikpọkidem mbufo ẹnọ Abasi nte odu-uwem uwa, emi asanade, emi onyụn̄ enemde Abasi ndibọ; koro emi edide uwa eke anade ọnọ mbufo ndiwa. Ẹkûnyụn̄ ẹkabade ẹbiet eyo emi, edi ẹyak mbufo ẹkpụhọde, oto ke edinam emi ẹnamde esịt mbufo ẹdi obufa.” (Rome 12:1, 2) Nnyịn ikpenyene ndibuọt idem ke odudu oro eti ido enyenede ikponyụn̄ idaha idiọk isio usiene idiọk. Apostle oro ekewet ete, “Ẹkûyak idiọk akan mbufo, edi ẹda nti edinam ẹkan idiọk ubọk.”​—Rome 12:21.

Rome ekedi iwụk ebiet ukara ukaraidem ke eyo Paul. Ntre, Paul ke ọniọn̄ ama ọnọ mme Christian item ete: “Kpukpru owo ẹsụk idem ẹnọ mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade; koro odudu idụhe ke mîtoho Abasi.” (Rome 13:1) Nte mme Christian ẹnamde n̄kpọ ye kiet eken edi n̄ko ubak usụn̄ ndidu uwem ekekem ye edinen ido. Paul ọdọhọ ete, “Ẹkûkama owo isọn ẹbe ndima kiet eken. Koro owo eke amade owo efen ama onịm ibet ama.”​—Rome 13:8.

Akande oro, mme Christian ẹkpenyene ndikere mban̄a ubieresịt owo en̄wen ẹnyụn̄ ẹtre nditie ikpe ikpe. Paul akpak ete: “Edi ẹyak nnyịn ibịne ido eke ẹnamde emem odu, ye idọ eke nnyịn ikemede ndida nnam kiet eken ọkọri ke uwem Abasi.” (Rome 14:19) Nso eti item ke edi ntem ndida nsịn ke uwem ofụri usen eke Christian! Ekem, ke ibuot 16, Paul eberi ye ekọm oro enye ọnọde owo kiet kiet ye akpatre ikọ nsịnudọn̄ ye item.

KABAN̄A MBON ORO ẸYETDE ARAN YE MME ERỌN̄ EN̄WEN

N̄kpọ oro ẹnemede ke n̄wed mbon Rome ekedi akpan n̄kpọ ke akpa isua ikie ndien enye osụk ededi akpan n̄kpọ mfịn. Edinen ido ye nsinsi uwem ẹdi n̄kpọ ndemede udọn̄ ọnọ kpukpru ikọt Jehovah. Edi akpanikọ, ẹkewet n̄wed mbon Rome ẹnọ ẹsọk esop mme Christian oro ẹyetde aran, ke adan̄aemi edide ata ediwak Mme Ntiense Jehovah mfịn ẹsịne ke otu “akwa otuowo” ẹnyụn̄ ẹnyene idotenyịn eke isọn̄. (Ẹdiyarade 7:9) Kpa ye oro, leta emi emenyene akpan etop ọnọ mmọemi n̄ko. Nso idi etop oro?

N̄wed mbon Rome ọsọn̄ọ nte ke ẹtebe mme Christian ikpe ke ntak mbuọtidem. Kaban̄a mbon oro ẹyetde aran, ẹnam emi ye ekikere nte ke mmọ ẹyekabade ẹdi mme anditiene n̄kara ye Jesus ke Obio Ubọn̄ eke heaven. Nte ededi, ẹtebe mbon akwa otuowo ikpe n̄ko nte ‘mme ufan Abasi,’ nte ekededi ye Abraham, ete-ekpụk oro. (James 2:21-23) Edinen ido mmọ edi ye ekikere edibọhọ akwa ukụt, ndien emi ọkọn̄ọ ke mbuọtidem oro mmọ ẹkọn̄de ke iyịp Jesus, kpa nte edide ye mbon oro ẹyetde aran. (Psalm 37:11; John 10:16; Ediyarade 7:9, 14) Ntre, ubuenikọ Paul ke n̄wed mbon Rome ebehe mme erọn̄ en̄wen akamba akamba ọkọrọ ye mbon oro ẹyetde aran. Ndien nti item n̄wed emi ke nte ẹkpedude uwem ekekem ye editebe oro ẹtebede nnyịn ikpe edi akpan n̄kpọ ọnọ kpukpru mme Christian.

The Book of Life, emi Dọkta Newton Marshall Hall ye Dọkta Irving Francis Wood ẹkewetde, ọdọhọ ete: “Ke n̄kan̄ mfan̄a ye se ẹkpepde-kpep (n̄wed mbon Rome] omosịm ata akpan ikpehe ke ukpepn̄kpọ Paul eke odudu spirit. Enye owụt eti ido, owụt mbufiọk, edi kpa ye oro etie odudu odudu.... Ndikpep n̄wed emi amada uwak edidiọn̄ esiemọ edi.” Ntak mûkotke n̄wed emi ke idemfo unyụn̄ udara uban̄a ‘eti mbụk’ oro esịnede ke enye, emi edide “odudu Abasi, emi ọwọrọde edinyan̄a.”​—Rome 1:16.

[Ekebe/Ndise ke page 24]

“Koro odudu [ukara ererimbot] idụhe ke mîtoho Abasi.” Emi iwọrọke ite ke edi Abasi odori andikara kiet kiet ke itie. Utu ke oro, mme andikara ererimbot ẹdu n̄kukụre ke unyịme Abasi. Ke ediwak idaha, Abasi ama ebemiso ada okụt onyụn̄ ebemiso etịn̄ n̄kpọ aban̄a mme andikara ẹdide owo ndien ke ntre “edi Abasi okonịm mmọ.”​—Rome 13:1.

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Museo della Civittà Romana, Roma

[Ekebe/Ndise ke page 25]

Edọhọ mme Christian ẹte: “Ẹmen Ọbọn̄ Jesus Christ ẹsịne.” Emi ọwọrọ ke mmọ ẹkpenyene nditiene nde-ikpat Jesus ket-ket, ẹkpebede enye ke ndinịm n̄kpọ eke spirit akpa ke uwem mmọ utu ke n̄kpọ obụkidem, ke ntre, ‘iben̄eke n̄kpọ inịm inọ idiọkudọn̄ obụkidem.’​—Rome 13:14.

[Ekebe/Ndise ke page 25]

Paul ọkọdọhọ mbon Rome ete “ẹda edisana ntịm-inua ẹkọm kiet eken.” Nte ededi, enye ikowụkke obufa ido edinam Christian m̀mê edinam ido ukpono. Ke eyo Paul, editịm owo ọkpọiso, inua, mme ubọk edi se ẹkewakde ndinam nte idiọn̄ọ ekọm, ima, m̀mê ukpono. Ke ntre, Paul n̄kukụre eketịn̄ otụk ido edinam oro ekedide ọsọ n̄kpọ ke eyo esie.​—Rome 16:16.