Nte Afo Emesifen Nte Jehovah Efende?
“Edieke mbufo ẹdahadedo ẹnọ owo ke ndudue mmọ, Ete mbufo ke heaven eyenyụn̄ adahado ọnọ mbufo. Edi edieke mbufo mîdahakedo inọ owo ke ndudue mmọ, Ete mbufo idinyụn̄ idahakedo ke ndudue mbufo.”—MATTHEW 6:14, 15.
1, 2. Nso orụk Abasi ke nnyịn iyom, ndien ntak-a?
“JEHOVAH emenyene esịtmbọm ye mfọnido, isọpke iyatesịt, ndien awak ima. Enye itọhọke ke nsinsi; inyụn̄ ikọhọkede ke nsinsi. Enye inamke nnyịn nte mme idiọkido nnyịn ẹsan̄ade; inyụn̄ isioho usiene ye nnyịn nte mme ukwan̄n̄kpọ nnyịn ẹdotde. Koro adan̄a nte enyọn̄ okon̄de akan isọn̄, kpa ntre ke ima esie okpon ye mmọ eke ẹbakde enye. Adan̄a nte edem usiahautịn oyomde ye edem usop, kpa ntre ke enye ọbọ nnyịn mme idiọkido nnyịn onịm anyan ebiet. Kpa nte ete atuade nditọ esie mbọm, kpa ntre ke Jehovah atua mmọ eke ẹbakde enye mbọm. Koro enye ọfiọkde nte iborode; emeti ete ke nnyịn idi ntan.”—Psalm 103:8-14.
2 Sia ẹkeyomode ke idiọk ẹkenyụn̄ ẹmande ke ukwan̄, ye ndammana unana mfọnmma odomode ndida nnyịn nte mbuotekọn̄ nsịn ke idak ibet idiọkn̄kpọ kpukpru ini, nnyịn imenen̄ede iyom Abasi emi ‘etide ete ke nnyịn idi ntan.’ Ke isua ikie ita ẹma ẹkebe nte David eketịn̄ aban̄a Jehovah ke utọ ediye usụn̄ oro ke ọyọhọ Psalm 103, Micah, andiwet Bible efen, ama otoro ukem Abasi emi ke mbiet usụn̄ emi kaban̄a mfọnido esie ndifen mme idiọkn̄kpọ oro ẹkenamde inikiet ko: “Ewe abasi ekeme ndimen udomo ye afo: emende ndudue efep, adahadedo ke ubiatibet, iyatke esịt ke nsinsi edi adatde esịt ke ndiwụt mbọm? Ọtọn̄ọ ntak atua nnyịn mbọm, edịghi mme ndudue nnyịn, otop mme idiọkn̄kpọ nnyịn ọduọk ke udem inyan̄.”—Micah 7:18, 19, The Jerusalem Bible.
3. Nso ke ọwọrọ ndifen nnọ?
3 Ke N̄wed Abasi Usem Greek, ikọ oro adade ọnọ “fen” ọwọrọ “ediyak aka.” Tịmfiọk ete ke David ye Micah, ẹkotde ẹto ke enyọn̄ emi, ẹtịn̄ ukem ikọ oro ke inem inem ikọ oro ẹnamde n̄kpọ ẹn̄wan̄a. Man ifiọk ọyọhọ ọyọhọ utịbe utịbe udomo edifen nnọ eke Jehovah, ẹyak nnyịn idụn̄ọde ibat ibat ke otu ediwak uwụtn̄kpọ emi ke edinam. Akpa owụt nte ke ekikere Jehovah ekeme ndikabade n̄kpọn̄ nsobo aka edifen nnọ.
Moses Ekpe Ubọk—Jehovah Akpan̄ Utọn̄
4. Ke Jehovah ama okowụt nso odudu ke nditọ Israel ẹkesụk ẹkop ndịk edidụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ?
4 Jehovah ama ada idụt Israel ke ifụre ọwọrọ ke Egypt onyụn̄ edikpere isọn̄ oro enye ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ mmọ nte isọn̄ emana, edi mmọ ẹma ẹsịn ndisan̄a n̄ka iso iso, ẹkopde ndịk ẹban̄a mme ikpîkpu owo ke Canaan. Ke ẹma ẹkekụt nte Jehovah anyan̄ade mmọ osio ke Egypt ebe ke akama-nsobo ufen duop, eberede usụn̄ ubọhọ ọnọ mmọ ke Ididuot Inyan̄, osobode udịmekọn̄ mbon Egypt oro okodomode ndibịne mmọ, ọtọn̄ọde Ibet ediomi ye mmọ ke Obot Sinai emi akanamde mmọ ẹdi idụt oro Jehovah emekde, ndien ke utịbe utịbe usụn̄ ọnọ mmọ manna oto heaven ke usen ke usen man onịm mmọ uwem, mmọ ẹma ẹkop ndịk ndidụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ke ntak ndusụk ikpọ mbon Canaan!—Numbers 14:1-4.
5. Didie ke mme anam-akpanikọ uyep iba ẹkedomo ndisọn̄ọ Israel idem?
5 Moses ye Aaron ẹma ẹduọ ke isọn̄ ẹkụbi iso mmọ ke n̄kpaidem. Joshua ye Caleb, mme anam-akpanikọ uyep iba, ẹma ẹdomo ndisọn̄ọ Israel idem: ‘Isọn̄ oro edi ata eti isọn̄, isọn̄ emi ọfiọrọde mmọn̄eba ye aran ọkwọk. Ẹkûfehe mme owo ẹmi; Jehovah odu ye nnyịn!’ Utu ke mme utọ ikọ oro ndinọ mmọ nsịnudọn̄, mme ọsọn̄ibuot mbon ndịk ẹmi ẹma ẹdomo nditọn̄ọ Joshua ye Caleb ke itiat.—Numbers 14:5-10.
6, 7. (a) Nso ke Jehovah ekebiere ndinam ke Israel ẹma ẹkesịn ndidụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ? (b) Ntak emi Moses akafan̄ade ubiereikpe oro Jehovah ekebierede ọnọ Israel, ndien ye nso utịp?
6 Jehovah ama ayat esịt! “Jehovah onyụn̄ ọdọhọ Moses, ete, Adan̄a didie ke mbio ẹmi ẹdisịn mi ke ndek? Ke adan̄a ewe ini ke mmọ ẹdinịm uyo mi ke akpanikọ? ẹban̄a kpukpru mme utịben̄kpọ emi n̄kanamde ke otu mmọ? Nyeda idiọk udọn̄ọ mmia mmọ, nnyụn̄ nsobo mmọ, ndien nnam fi akabade edi obio eke okponde onyụn̄ ọsọn̄de akan mmọ. Ndien Moses ọdọhọ Jehovah, ete, N̄kọm nditọ Egypt ẹma ẹkekop: (koro afo akadade odudu fo osio mbio ẹmi ke otu mmọ ọdọk;) ẹma ẹnyụn̄ ẹtịn̄ ẹnọ mmọemi ẹdụn̄de ke edem emi . . . Ndien edieke afo ọkọtde mbio ẹmi owot, nte owo kiet, mme idụt ẹmi ẹkekopde etop fo, ẹyedọhọ ẹte, oto ke oro Jehovah mîkekemeke ndida mmọemi ndụk ke isọn̄ emi enye ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ mmọ, oro esịn enye owot mmọ ke wilderness.”—Numbers 14:11-16.
7 Moses ama ekpe ubọk oyom edifen nnọ, ke ntak enyịn̄ Jehovah: “Mbọk, dahado ke mme ukwan̄n̄kpọ mbio ẹmi, nte akwa ima fo edide, ye nte afo ekefende ọnọ mmọ, ọtọn̄ọde ke Egypt tutu osịm emi. Ndien Jehovah ọdọhọ ete, Mmadahado ke uyo fo.”—Numbers 14:19, 20.
Ukpono Ndem Manasseh ye Efịbe David
8. Nso utọ mbụk ke Edidem Manasseh eke Judah okonịm?
8 N̄wọrọnda uwụtn̄kpọ mfennọ Jehovah edi eke Manasseh, eyen eti Edidem Hezekiah. Manasseh ekedi isua 12 ke emana ke ini enye ọkọtọn̄ọde ndikara ke Jerusalem. Enye ama ọbọp n̄kokon̄ ebiet, ọbọp mme itieuwa ọnọ Baal, anam mme eton̄kpe, atuak ibuot ọnọ mme ntantaọfiọn̄ heaven, ebre mfọni ye idiọn̄, onịm mme ebreidiọn̄ ye mme etịn̄ ini iso, onịm edisọi mbiet ke temple Jehovah, onyụn̄ anam nditọ esie ẹbe ẹdụk ke ikan̄ ke Itịghede Hinnom. “Enye awak ndinam idiọk ke iso Jehovah” onyụn̄ “[anam] Judah ye mme andidụn̄ Jerusalem ẹdue, ẹnyụn̄ ẹnam idiọk ẹkan mme idụt oro Jehovah okosobode ke iso nditọ Israel efep.”—2 Chronicles 33:1-9.
9. Didie ke Jehovah ekemem iso ye Manasseh, ndien ye nso utịp?
9 Ke akpatre, Jehovah ama ada mbon Assyria etiene Judah, ndien mmọ ẹma ẹmụm Manasseh ẹnyụn̄ ẹda enye ẹnyọn̄ ke Babylon. “Ndien ke nnanenyịn esie, enye ekpe Jehovah Abasi esie ubọk, onyụn̄ osụk idemesie etieti ke iso Jehovah Abasi mme ete esie, onyụn̄ ọbọn̄ akam ọnọ enye: ndien enye okop uyo esie, onyụn̄ akpan̄ utọn̄ ke eseme esie, ndien ada enye afiak ke Jerusalem ke itie ubọn̄ esie.” (2 Chronicles 33:11-13) Manasseh ndien ama osion̄o mme esen abasi, ndisọi mbiet, ye mme itieuwa onyụn̄ ọdọhọ ẹduọn̄ọ mmọ ke edem obio. Enye ama ọtọn̄ọ ndiwa uwa ke itieuwa Jehovah onyụn̄ anam Judah ọtọn̄ọ ndinam n̄kpọ Abasi akpanikọ. Emi ekedi ndyọ ndyọ ediwụt unyịme oro Jehovah ekenyịmede ndifen nnọ ke ini nsụhọdeidem, akam, ye edinam edinen̄ede osion̄ode mfri oro ekemde ye editua n̄kpọfiọk!—2 Chronicles 33:15, 16.
10. Didie ke David okodomo ndidịp idiọkn̄kpọ esie ye n̄wan Uriah?
10 Ẹtịm ẹdiọn̄ọ idiọkn̄kpọ efịbe Edidem David ye n̄wan Uriah Hittite. Enye ikesịnke efịbe ye enye kpọt edi n̄ko ama anam n̄kpọ n̄kari n̄kari ndidịp emi ke ini enye okoyomode. Edidem emi ama ọnọ Uriah unyịme ndikpọn̄ an̄waekọn̄, odoride enyịn enye ndika ufọk esie nnyụn̄ n̄kenyene ebuana idan̄ ye n̄wan esie. Edi, ke ntak ukpono ekenyenede ọnọ ekemmọ mbonekọn̄ ke isoekọn̄, Uriah ama esịn. David do ama ọnọ enye ikot edidia n̄kpọ onyụn̄ anam enye akpa mmịn, edi Uriah ikosụk ikaha ibịne n̄wan esie. David ndien ama ọnọ etop ẹsọk etubom ekọn̄ esie ete esịn Uriah ke isoekọn̄ eke ọsọn̄de ubọk man ẹwot Uriah, emi edide se ikotịbede.—2 Samuel 11:2-25.
11. Didie ke ẹkenam David atua n̄kpọfiọk ke idiọkn̄kpọ esie, kpa ye oro nso ufen ke enye ọkọbọ?
11 Jehovah ama ọdọn̄ Nathan prọfet esie aka ebịne David man akayararede idiọkn̄kpọ edidem emi. “Ndien David ọdọhọ Nathan, ete, Mmanam idiọkido ye Jehovah. Ndien Nathan ọdọhọ David, ete, Jehovah omonyụn̄ adahado ke idiọkido oro ọnọ fi; afo udukpaha.” (2 Samuel 12:13) David ama enen̄ede obiom idem ikpe aban̄a idiọkn̄kpọ esie onyụn̄ owụt editua n̄kpọfiọk esie ke akam ofụri esịt ọnọ Jehovah: “Koro afo mûyomke uwa emem; okpoyom n̄kpọnọ: unyụn̄ umaha edifọp uwa. Mme uwa emem Abasi ẹdi spirit eke obụn̄ọde: O Abasi, afo usịnke edibụn̄ọ ye edinuaha esịt ke ndek.” (Psalm 51:16, 17) Jehovah ikesịnke akam David oro ọkọbọn̄de oto esịt eke okobụn̄ọde. Kpa ye oro, David ama ọbọ akamba ufen, ke n̄kemuyo ye ikọ Jehovah aban̄ade edifen nnọ ke Exodus 34:6, 7: “Iyakke mbon isop ẹbọhọ.”
Solomon Ayak Temple Ọnọ
12. Nso ke Solomon ekeben̄e ke ini ediyak temple nnọ, ndien nso ikedi ibọrọ Jehovah?
12 Ke ini Solomon okokụrede ndibọp temple Jehovah, enye ama etịn̄ ke akam ediyak nnọ esie ete: “Kop ndien n̄kpeubọk owo fo, ye eke ikọt fo Israel, eke mmọ ẹdikpede ẹse ebiet emi: tie ke ebietidụn̄ fo ke enyọn̄ kop; ndien ke ini afo okopde, dahado.” Jehovah ama ọbọrọ ete: “Edieke nsịride enyọn̄, man edịm okûdep, edieke nditemede n̄kukun̄kpọyọriyọ, nte ẹta isọn̄, edieke ndinyụn̄ ndọn̄de idiọk udọn̄ọ ke otu ikọt mi; ndien edieke ikọt mi ẹmi ẹsiode mmọ enyịn̄ mi, ẹditụkde idemmọ, ẹnyụn̄ ẹkpe mi ubọk, ẹnyụn̄ ẹyom mi iso, ẹnyụn̄ ẹkabade ẹkpọn̄ mme idiọkido mmọ; ndien ami nyetie ke enyọn̄ n̄kop, nnyụn̄ ndahado ke mme idiọkido mmọ, nnyụn̄ nnam ufen okụre ke isọn̄ mmọ.”—2 Chronicles 6:21; 7:13, 14.
13. Nso ke Ezekiel 33:13-16 owụt aban̄a nte Jehovah esede owo?
13 Nte Jehovah esede fi, enye onyịme fi ke se afo edide idahaemi, idịghe se afo ekedide. Emi edidi nte Ezekiel 33:13-16 ọdọhọde: “Ke ini ndọhọde eti owo, nte, ‘Enye eyedu uwem’; ndien enye ọbuọt idem ke edinen ido esie, onyụn̄ anam se ikwan̄ade, iditịghi edinen ido esie baba; enye eyekpa ke ukwan̄n̄kpọ esie eke enye akanamde. Ndien n̄ko ke ndọhọde idiọkowo, nte, ‘Afo udutreke ndikpa’; ndien enye akabade ọkpọn̄ mme idiọkido esie, onyụn̄ anam edinen ido ye eti ido; idiọkowo ama ayak n̄kpọ ubiọn̄, ayak se enye adade ke n̄wo, asan̄a ke mme ewụhọ uwem, mînyụn̄ inamke mme ukwan̄n̄kpọ; enye iditreke ndidu uwem, idikpaha-kpa. Iditịghi idiọkido esie emi enye akanamde baba kiet inọ enye: enye ama anam edinen ido ye eti ido; iditreke ndidu uwem.”
14. Nso idi n̄wọrọnda kaban̄a edifen nnọ eke Jehovah?
14 Edifen nnọ oro Jehovah Abasi ọnọde nnyịn enyene n̄wọrọnda ikpehe, enyeemi ọsọn̄de mme edibotn̄kpọ ẹdide owo ndidian ke edifen nnọ oro mmọ ẹsifende kiet eken—enye esifen ọnọ onyụn̄ efre aban̄a. Ndusụk owo ẹyedọhọ ẹte, ‘Mmekeme ndifen se afo akanamde, edi n̄kemeke ndifre (m̀mê ndifreke) enye.’ Ke edide isio, tịmfiọk se Jehovah ọdọhọde imọ idinamde: “Nyefen mme idiọkido mmọ, ndinyụn̄ ntịghi aba mme oburobụt ido mmọ.”—Jeremiah 31:34.
15. Nso mbụk edifen nnọ ke Jehovah enyene?
15 Jehovah efen mme andituak ibuot nnọ enye ke isọn̄ ke ediwak tọsịn isua. Enye efen mme idiọkn̄kpọ oro mmọ ẹfiọkde ke imanam ọkọrọ ye ediwak oro mmọ mîfiọkke iban̄a. Edinam mbọm, anyanime, ye edifen nnọ esie inyeneke utịt. Isaiah 55:7 ọdọhọ ete: “Yak idiọkowo ọkpọn̄ usụn̄ esie, yak oburobụt owo ọkpọn̄ ekikere esie: onyụn̄ afiak etiene Jehovah: ndien enye eyetua enye mbọm; etiene Abasi nnyịn, koro Enye eyewak ndidahado.”
Edifen Nnọ ke N̄wed Abasi Christian Usem Greek
16. Ntak emi nnyịn ikemede ndidọhọ ke edinam edifen nnọ eke Jesus odu ke n̄kemuyo ye eke Jehovah?
16 Mme mbụk edifen nnọ eke Abasi ẹyọyọhọ uwetn̄kpọ N̄wed Abasi Christian Usem Greek. Jesus ama esitịn̄ aban̄a emi ediwak ini, owụtde ete ke imọ idu ke n̄kemuyo ye ekikere Jehovah ke n̄kpọ emi. Ekikere Jesus oto Jehovah, enye owụt mbiet Jehovah, enye edi ata mbiet idem Jehovah; ndikụt enye edi ndikụt Jehovah.—John 12:45-50; 14:9; Mme Hebrew 1:3.
17. Didie ke Jesus okowụt ke Jehovah ‘awak’ ndidahado?
17 Ẹwụt ke Jehovah awak ndidahado ke kiet ke otu mme uwụtn̄kpọ Jesus, aban̄ade edidem emi akadahadedo ọnọ ofụn ke isọn talent 10,000 (n̄kpọ nte ₦726,000,000). Edi ke ini ofụn oro mîkadahakedo inọ ekemmọ ofụn ke isọn denarii ikie (n̄kpọ nte ₦1,320), edidem ama ayat esịt. “Afo idiọkowo, n̄kadahado ke kpukpru isọn oro nnọ fi, sia eben̄ede mi. Nte afo nde ukpatuaha eyenete fo mbọm, kpa nte n̄katuade fi mbọm? Ndien ete esie ayat esịt ye enye, onyụn̄ ayak enye esịn ke ubọk mme anditụhọde owo, tutu enye osio kpukpru se enye akamade.” Ekem Jesus ama anam an̄wan̄a ete: “Kpasụk ntre ke Ete Mi ke heaven edinam ye mbufo, ke mbufo kiet kiet mîfenke eyenete mbufo ke ofụri esịt.”—Matthew 18:23-35.
18. Didie ke ekikere Peter kaban̄a edifen emen udomo ye ekikere Jesus?
18 Esisịt ini mbemiso Jesus ọnọde uwụtn̄kpọ eke enyọn̄ emi, Peter ama edi ebịne Jesus onyụn̄ obụp ete: “Ọbọn̄, ikafan̄ ke eyenete mi edidue mi, ndien ndahado nnọ enye? m̀mê tutu osịm utịm ikatiaba?” Peter ekekere ete ke imọ imenen̄ede ifọn ido. Okposụkedi mme scribe ye mme Pharisee ẹkenịmde-nịm udomo ke edifen nnọ, Jesus ama ọdọhọ Peter ete: “Ndọhọke fi nte, tutu osịm utịm ikatiaba, edi tutu osịm ikatiaba ke itie ata ye duop.” (Matthew 18:21, 22) Edisọsọn̄ ikatiaba ndikem ke usen kiet, nte Jesus ọkọdọhọde ete: “Ẹtịm ẹkpeme idem mbufo; edieke eyenete fo eduede fi, sua nọ enye; ndien edieke enye atuade n̄kpọfiọk, dahado nọ enye. Edieke enye eduede fi utịm ikatiaba ke usen kiet, onyụn̄ afiakde etiene fi utịm ikatiaba ke usen kiet edidọhọ ete, Mmatua n̄kpọfiọk; ana nte afo adahado ọnọ enye.” (Luke 17:3, 4) Ke ini Jehovah efende, enye inịmke ibat—ke inemesịt nnyịn.
19. Nso ke ana nnyịn inam man inyene edifen nnọ Jehovah?
19 Edieke nnyịn inyenede nsụhọdeidem nditua n̄kpọfiọk nnyụn̄ nyarade mme idiọkn̄kpọ nnyịn, Jehovah onyịme ndinam n̄kpọ ke ufọn nnyịn: “Edieke nnyịn iyararede mme idiọkn̄kpọ nnyịn, Enye edi anam-akpanikọ onyụn̄ enen, ete ifen mme idiọkn̄kpọ nnyịn, inyụn̄ iyet nnyịn isana ke kpukpru mme ukwan̄n̄kpọ.”—1 John 1:9.
20. Nso unyịme ndifen nnọ ke Stephen okowụt?
20 Anditiene Jesus oro, Stephen, ke n̄wọrọnda edu edifen nnọ, ama anam eben̄e emi nte mme okop iyatesịt mbon ntịme ẹketọn̄ọde enye ke itiat: “Ọbọn̄ Jesus, bọ ukpọn̄ mi. Enye onyụn̄ ọtọn̄ọ edọn̄, ofiori ke ọkpọsọn̄ uyo ete, Ọbọn̄, kûda idiọkn̄kpọ emi udori mmọ. Ndien ke ama eketịn̄ ntre, enye ede.”—Utom 7:59, 60.
21. Ntak emi Jesus ndinyịme ndifen nnọ mbonekọn̄ Rome ekedide ata n̄wọrọnda?
21 Jesus ama akam onịm ata n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ edinyịme ndifen nnọ. Mme asua esie ẹma ẹmụm enye, ẹkpe ikpe ẹnọ enye nte mîkemke ye ibet, ẹbiom enye ikpe, ẹsak enye nsahi, ẹtọ enye etap, ẹda ikpa eke enyenede ediwak umiaenan̄ ekemede ndidi ẹma ẹdọn̄ mme ọkpọ ye ukwak ke esịt mmọ ẹmia enye, ndien ke akpatre ẹkọn̄ enye ke eto ndutụhọ ẹdaha ẹkpọn̄ ke ediwak hour. Mbon Rome ẹkenam ekese ke otu emi. Edi, nte Jesus akakpade ke eto ndutụhọ oro, enye ama etịn̄ ọnọ Ete esie eke heaven aban̄a mbonekọn̄ oro ẹkekọn̄de enye ete: “Ete, dahado nọ mmọ; koro mmọ mîfiọkke se mmọ ẹnamde.”—Luke 23:34.
22. Mme ikọ ewe ke Ukwọrọikọ oro ke Obot ke ana nnyịn idomo ndida nsịn ke edinam?
22 Ke Ukwọrọikọ esie oro ke Obot, Jesus ama ọdọhọ ete: “Ẹma mme asua mbufo, ẹnyụn̄ ẹbọn̄ akam ẹyom ufọn mmọ eke ẹnamde mbufo isịnenyịn.” Tutu osịm utịt utom ukwọrọikọ esie ke isọn̄, enye ama onịm edumbet oro ke idemesie. Nte oro okpon akakaha ọnọ nnyịn, emi in̄wanade ye mme mmeme n̄kpakpa ikpọkidem nnyịn? Ke nsụhọde n̄kaha nnyịn ikpenyene ndidomo ndida mme ikọ oro Jesus ekekpepde mme anditiene enye ke ama ọkọnọ mmọ akam uwụtn̄kpọ nsịn ke edinam: “Edieke mbufo ẹdahadedo ẹnọ owo ke ndudue mmọ, Ete mbufo ke heaven eyenyụn̄ adahado ọnọ mbufo. Edi edieke mbufo mîdahakedo inọ owo ke ndudue mmọ, Ete mbufo idinyụn̄ idahakedo ke ndudue mbufo.” (Matthew 5:44; 6:14, 15) Edieke nnyịn ifende nte Jehovah esifende, nnyịn iyefen inyụn̄ ifre iban̄a.
Nte Afo Emeti?
◻ Didie ke Jehovah anam n̄kpọ ye mme idiọkn̄kpọ nnyịn, ndien ntak-a?
◻ Ntak ẹkefiakde ẹdori Manasseh ke itie ubọn̄ esie?
◻ Nso n̄wọrọnda ikpehe edifen nnọ eke Jehovah edi n̄kpọ-ata ọnọ mme owo ndikpebe?
◻ Didie ke Jesus ndinyịme ndifen ekenen̄ede edi n̄wọrọnda?
[Ndise ke page 24]
Nathan ama an̄wam David ndikụt ufọn edifen nnọ eke Abasi