Ẹkpono Mbon En̄wen
“Ẹsọp ndikpono kiet eken.”—ROME 12:10.
1, 2. (a) Nso ke ana nnyịn inam man iwụt nsụkidem nnyịn? (b) Didie ke Bible esiwak ndida ikọ oro “ndikpono,” ndien emem mmanie utom akan ndiwụt ukpono?
IBUOTIKỌ nnyịn oro ekebemde iso ọkọsọn̄ọ etịn̄ item Ikọ Abasi emi: “Kpukpru mbufo ẹnyụn̄ ẹbọbọ nsụkidem ke idem nte mbọbọ, ẹnam n̄kpọ ẹnọ kiet eken: koro Abasi an̄wan̄wana ye mbon iseri, edi ọfọn ido ye mbon nsụkidem.” (1 Peter 5:5) Usụn̄ kiet nnyịn ndibọbọ nsụkidem ke idem nte mbọbọ edi ndikpono mbon en̄wen.
2 Ẹsiwak ndida ikọ oro “ndikpono” ke Bible ndiwụt ukpono, uma, ye edikere mban̄a oro nnyịn ikpowụtde mbon en̄wen. Nnyịn ikpono mbon en̄wen ebe ke ndifọn ido ye mmọ, ndikpono uku mmọ, ndikpan̄ utọn̄ nnọ ekikere mmọ, iben̄ede idem ndinam nti eben̄e oro mmọ ẹnamde. Emi nte ido edide isidịghe ọkpọsọn̄ n̄kpọ inọ mbon oro ẹsụkde idem. Nte ededi, ekeme ndidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ mbon oro ẹtan̄de idem ndiwụt ata ukpono ndien utu ke oro ẹkeme ndidomo ndiyom uma ye ufọn ebe ke nneminua oro mîtoho esịt.
Jehovah Okpono Mme Owo
3, 4. Didie ke Jehovah okowụt Abraham ukpono, ndien ntak-a?
3 Jehovah ke idemesie enịm uwụtn̄kpọ ke ndiwụt ukpono. Enye okobot owo ye ifụre uduak inyụn̄ inamke n̄kpọ ye mmọ nte ikpîkpu ukwakutom. (1 Peter 2:16) Ke uwụtn̄kpọ, ke ini enye ọkọdọhọde Abraham ete ke imọn̄ isobo Sodom ke ntak akpakịp idiọkido esie, Abraham ama obụp ete: “Nte afo oyonyụn̄ osobo edinen owo ye mme idiọk? Ndusụk edinen owo aba ye duop ẹdu ke obio oro: nte afo oyonyụn̄ osobo, udunyụn̄ udahake do unọ ebiet oro, uban̄a edinen owo aba ye duop eke ẹdude ke esịt?” Jehovah ama ọbọrọ ete ke imọ idisoboke obio oro ke ntak ndinen owo 50. Ekem Abraham ama aka iso ndiben̄e ke nsụhọdeidem. Nso edieke ekpedide 45? 40? 30? 20? 10? Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ Abraham ete ke imọ idisoboke Sodom edieke ẹkụtde ndinen owo duop kpọt.—Genesis 18:20-33.
4 Jehovah ama ọfiọk ete ke ndinen owo duop ikodụhe ke Sodom, edi enye ama okpono Abraham ebe ke ndikpan̄ utọn̄ nnọ ekikere esie nnyụn̄ nnam n̄kpọ ye enye ukpono ukpono. Ntak-a? Koro Abraham ama “ọbuọt idem ye Jehovah: ndien enye abat oro ọnọ enye ke edinen ido.” Ẹkekot Abraham “Ufan Abasi.” (Genesis 15:6; James 2:23) N̄ko-n̄ko, Jehovah ama okụt ke Abraham ama okpono mbon en̄wen. Ke ini utọk kaban̄a ikpehe isọn̄ akasiahade ke ufọt mme ekpeme ufene esie ye eke Lot eyen eyeneka esie, Abraham ama okpono Lot ebe ke ndidọhọ enye ebem iso emek ikpehe emi enye okoyomde. Lot ama emek ebiet emi enye akadade nte mfọnn̄kan isọn̄, ndien Abraham ama aka ebiet en̄wen.—Genesis 13:5-11.
5. Didie ke Jehovah okokpono Lot?
5 Jehovah ama okpono edinen Lot kpasụk ntre. Mbemiso ẹkesobode Sodom, enye ama asian Lot ete efehe aka ikpọ obot. Nte ededi, Lot ama ọdọhọ ete ke imọ idikaha do; enye akama Zoar oro ekekperede, okposụkedi obio oro okodude ke ikpehe oro ẹkeyomde ndisobo. Jehovah ama ọdọhọ Lot ete: “Mmenyịme fi n̄kpọ emi nde, ndinyụn̄ nsoboke obio emi afo ọdọhọde.” Jehovah ama owụt ukpono ọnọ anam-akpanikọ Lot ebe ke ndinam se enye ekeben̄ede.—Genesis 19:15-22; 2 Peter 2:6-9.
6. Didie ke Jehovah okokpono Moses?
6 Ke ini Jehovah ọkọnọde Moses afiak aka Egypt man okosio ikọt Esie ke ufụn onyụn̄ etịn̄ ọnọ Pharaoh aban̄a ediyak ikọt Esie ẹnyọn̄ọ, Moses ọkọdọhọ ete: “Mbọk, Ọbọn̄ mi, ami ndịghe owo udọn-ikọ.” Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ Moses ete: “Ami nyonyụn̄ ndu ye inua fo, nnyụn̄ nteme fi se afo edidọhọde.” Edi Moses okosụk ememen̄e. Ekem Jehovah ama ọsọn̄ọ ọnọ Moses onyụn̄ odiomi ndinọ eyeneka esie, Aaron, asan̄a ye enye nte anditịn̄ ikọ ke ibuot esie.—Exodus 4:10-16.
7. Ntak emi Jehovah ekenyịmede ndikpono mbon en̄wen?
7 Ke kpukpru utọ idaha oro, Jehovah ama owụt unyịme esie ndikpono mbon en̄wen, akpan akpan mbon oro ẹkenamde n̄kpọ esie. Okposụkedi ekemede ndidi se mmọ ẹkeyomde ekedi isio ye akpasarade ekikere Jehovah, enye ama ekere aban̄a mme eben̄e mmọ onyụn̄ enyịme ọnọ mmọ adan̄a nte mmọ mîkabiatke uduak esie.
Jesus Ama Okpono Mbon En̄wen
8. Didie ke Jesus okokpono n̄wan emi ọkọdọn̄ọde idiọk idiọk?
8 Jesus ama ekpebe Jehovah ke ndikpono mbon en̄wen. Isan̄ kiet ke ini ekesịnede ke otuowo, ama odu n̄wan kiet emi ọkọdọn̄ọde ediwọrọ iyịp ke isua 12. Mbiaibọk ikekemeke ndikọk enye. Ke idak Ibet Moses, enye ikasanake ke n̄kan̄ ido edinam ndien enye ikpekenyeneke ndidu do. Enye ama etiene Jesus ke edem, otụk ekụra esie, onyụn̄ okop nsọn̄idem. Jesus ikọsọn̄ọke iyịre ke mme n̄kpatan̄a n̄kpọ Ibet, ọsọn̄ọde asua ọnọ enye ke se enye akanamde. Utu ke oro, ke ọfiọkde mme idaha, enye ama okpono n̄wan oro, ọdọhọde ete: “Eyen-an̄wan, mbuọtidem fo akanam fi okop nsọn̄idem; nyọn̄ ke odụk ke emem, nyụn̄ bọhọ idiọk udọn̄ọ fo.”—Mark 5:25-34; Leviticus 15:25-27.
9. Didie ke Jesus okokpono n̄wan Gentile kiet?
9 Isan̄ en̄wen, n̄wan Phoenicia ama ọdọhọ Jesus ete: “Tua mi mbọm, O Ọbọn̄, Afo Eyen David; demon ke otụhọde eyen mi an̄wan eti-eti.” Ke ọfiọkde ete ke ẹkenọ imọ idi ibịne idụt Israel inyụn̄ idịghe mme Gentile, Jesus ama ọdọhọ ete: “Idịghe se ikemde, ndimen uyo nditọ [Israel] nduọk nnọ [n̄kpri ebua, NW; mme Gentile].” N̄wan oro ama ọbọrọ ete: “Mme ebua ẹnyụn̄ [ẹdadia] n̄ken̄e udia eke ẹtode ke okpokoro mme andinyene mmọ ẹduọn̄ọ.” Do, Jesus ama ọdọhọ ete: “O n̄wan, mbuọtidem fo omokpon; yak ọwọrọ ọnọ fi nte oyomde.” Eyen esie ama okop nsọn̄idem. Jesus ama okpono n̄wan Gentile emi ke ntak mbuọtidem esie. Idem enye ndida ikọ oro “n̄kpri ebua,” utu ke nditịn̄ mban̄a mme idat idat ebua, ama anam n̄kpọ oro emem onyụn̄ owụt mbọm esie.—Matthew 15:21-28.
10. Nso okopodudu ukpepn̄kpọ ke Jesus ekekpep mme mbet esie, ndien ntak okoyomde emi?
10 Jesus ama aka iso ekpep mme mbet esie aban̄a ufọn edisụk idem nnyụn̄ n̄kpono mbon en̄wen, sia mmọ ẹkesụk ẹnyenede mfịna ami-ndi-akpa. Isan̄ kiet ke mmọ ẹma ẹkeneni eneni, Jesus ama obụp ete: “Mbufo ẹkeneni nso?” Mmọ ẹkedodop, koro “mmọ ẹkeneni ye kiet eken ẹte, m̀mê anie ke otu mme imọ okpon akan.” (Mark 9:33, 34) Idem okoneyo oro ekebemde n̄kpa Jesus iso, “ndomo-idem onyụn̄ etịbe ke otu mmọ, ẹte, m̀mê ẹkpebat anie ke otu mme imọ nte andikpon-n̄kan.” (Luke 22:24) Ntre ke ini udia Passover, Jesus “ọtọhọ mmọn̄ esịn ke akpan̄kpan̄, onyụn̄ ọtọn̄ọ ndiyet mbet Esie ukot.” Nso okopodudu ukpepn̄kpọ! Jesus ekedi Eyen Abasi, emi Jehovah kpọt okponde akan ke ofụri ekondo. Kpa ye oro, enye ama ekpep mme mbet esie ukpepn̄kpọ edikpono owo ebe ke ndiyet mmọ ukot. Enye ọkọdọhọ ete: “Mmọnọ mbufo uwụt-n̄kpọ nte, mbufo nde ẹnam kpa nte Ami n̄kanamde mbufo.”—John 13:5-15.
Paul Ama Owụt Ukpono
11, 12. Ke Paul ama akakabade edi Christian, nso ke enye ekekpep, ndien didie ke enye akada ukpepn̄kpọ emi esịn ke edinam ke ebuana ye Philemon?
11 Nte andikpebe Christ, apostle Paul ama owụt ukpono ọnọ mbon en̄wen. (1 Corinth 11:1) Enye ọkọdọhọ ete: “Nnyịn iyomke ubọn̄ ke ubọk owo . . . Edi nnyịn iketie sụn̄-sụn̄ ke otu mbufo, nte emi eka ọbọkde nditọ esie mmọ.” (1 Thessalonica 2:6, 7) Eka emi akamade eyen ke ubọk esise aban̄a n̄kpri nditọ esie. Ke Paul ama akakabade edi Christian, enye ama ekpep ndisụk idem nnyụn̄ n̄wụt ukpono nnọ mme ekemmọ Christian ebe ke ndinam n̄kpọ ye mmọ sụn̄sụn̄. Ke ndinam ntre, enye ama okpono ifụre uduak mmọ n̄ko, nte se iketịbede ke ini enye ekedide owo n̄kpọkọbi ke Rome okowụtde.
12 Ofụn oro ekerede Onesimus emi ekefehede ama akpan̄ utọn̄ ọnọ ukpepn̄kpọ Paul. Enye ama akabade edi Christian ye ufan Paul n̄ko. Andinyene ofụn oro ekedi Philemon, ekedide n̄ko Christian, emi okodụn̄de ke Asia Minor. Ke leta oro ọkọnọde ẹsọk Philemon, Paul ama ewet nte Onesimus akan̄wamde imọ, ọdọhọde ete: “N̄kpama ndida enye nnịm [nte] odu ye ami.” Edi, Paul ama ọnọ Onesimus ẹsọk Philemon, koro enye ekewet ete: “Adan̄a nte mmemfiọkke ekikere fo, nnyịmeke ndinam baba n̄kpọ kiet, kpan̄ mfọnido fo okûtie nte n̄kpọ nnan-enyịn, edi oto ke edinyịme fo.” Paul ikadaha ifet oro nte ke imọ ikedi apostle ida ufọn isọk idem, edi enye ama okpono Philemon ebe ke nditre ndidọhọ yak ikpọn̄ Onesimus ke Rome. Akan oro, Paul ama eteme Philemon ete okpono Onesimus, anamde n̄kpọ ye enye “nte se ikande [ofụn], nte edima eyen-ete.”—Philemon 13-16.
Ndiwụt Ukpono ke Eyo Nnyịn
13. Nso ke Rome 12:10 ọdọhọ nnyịn inam?
13 Ikọ Abasi eteme ete: “Ẹsọp ndikpono kiet eken.” (Rome 12:10) Emi ọwọrọ ete ke nnyịn ikpenyeneke ndibet mbon en̄wen ẹbem iso ẹkpono nnyịn, edi nnyịn ikpenyene ndinam usio-ukot. “Owo okûyom ufọn esie, edi oyom ufọn owo en̄wen.” (1 Corinth 10:24; 1 Peter 3:8, 9) Ntem, mme asan̄autom Jehovah ẹyom mme ifet ndiwụt ukpono nnọ mbon oro ẹdude ke ekpụk ubon mmọ, nnọ mme ekemmọ Christian ke esop, ye idem mbon oro mîdụhe ke esop.
14. Didie ke ẹwụt ukpono ke ufọt ebe ye n̄wan?
14 Bible ọdọhọ ete: “Christ edi Ibuot ọnọ kpukpru irenowo; erenowo onyụn̄ edi ibuot ọnọ n̄wan.” (1 Corinth 11:3) Jehovah oyom erenowo anam n̄kpọ ye n̄wan esie nte Christ akanamde ye esop. Ke 1 Peter 3:7, ẹteme ebe ẹte ọnọ n̄wan esie ‘ukpono, nte enye emi ememde akan.’ Enye ekeme ndinam emi ebe ke ndiwụt ata unyịme ndikpan̄ utọn̄ onyụn̄ ebe ke ndikere mban̄a mme ekikere n̄wan esie. (Genesis 21:12) Enye ekeme ndida ekikere esie edieke n̄kpọ mîkwan̄ake, enye n̄ko anam n̄kpọ ọnọ enye onyụn̄ anam n̄kpọ ye enye ke mfọnido. Ke n̄kan̄ eken, “n̄wan onyụn̄ eten̄e ebe esie.” (Ephesus 5:33) Enye akpan̄ utọn̄ ọnọ ebe, idomoke kpukpru ini ndinam n̄kpọ ke usụn̄ idemesie, isụhọkede enye itie m̀mê ndikụt ndudue nnọ enye kpukpru ini. Enye owụt nsụkidem ebe ke nditre ndidomo ndikara ebe esie, idem ke ini enye enyenede mme ukeme akan ke ndusụk ikpehe.
15. Nso edikere mban̄a ke ẹwụt n̄kani owo, ndien didie ke mmọ ẹkpenam n̄kpọ?
15 Ke esịt esop Christian, odu mbon oro ẹnen̄ede ẹdot ẹkpono, utọ nte n̄kani owo. “Daha da ke iso owo iwat, nyụn̄ kpono ebiowo iso.” (Leviticus 19:32) Emi enen̄ede edi ntre akpan akpan ye mbon oro ẹma ẹkenam n̄kpọ Jehovah ke edinam akpanikọ ke ediwak isua koro “iwat edi anyanya ubọn̄, ke usụn̄ eti ido ke ẹdikụt enye.” (Mme N̄ke 16:31) Mme esenyịn ẹkpenyene ndinịm uwụtn̄kpọ ebe ke ndiwụt ukpono oro odotde nnọ mme ekemmọ Christian oro ẹsọn̄ọde mmọ. Edi akpanikọ, oyom n̄kani owo n̄ko ẹnam n̄kpọ ke edu ukpono ye n̄kpri owo, akpan akpan mbon oro ẹbuanade ke mbiomo edibọk erọn̄.—1 Peter 5:2, 3.
16. Didie ke mme ete ye eka ye nditọ ẹkpono kiet eken?
16 N̄kpri owo ẹkpenyene ndikpono mme ete ye eka mmọ: “Nditọ, ẹkop uyo mme ete ye mme eka mbufo ke Ọbọn̄; koro emi enende. Kpono usọ ye uka (emi edi akpa ibet eke asan̄ade ye un̄wọn̄ọ), man ọkpọfọn ye afo, afo okponyụn̄ odu uwem ebịghi ke isọn̄.” Ndien, mme ete ye eka ẹkpono n̄kpri owo mmọ, koro ẹsian mmọ ẹte ‘ẹkûfiomo nditọ mmọ; edi ẹkama mmọ ke ntụnọ ye item Ọbọn̄.’—Ephesus 6:1-4; Exodus 20:12.
17. Mmanie ke odot ẹnọ “akwa ukpono”?
17 Mbon oro ẹnyenede ndikpono n̄ko ẹdi mbon oro ẹnamde utom ọkpọsọn̄ ndise mban̄a esop: “Yak ẹbat ẹte, mbiowo eke ẹtịmde ẹkara ẹdot akwa [ukpono, NW]; akpan-akpan mmọ ẹmi ẹkpade utom ke ukwọrọ-ikọ ye ukpep-n̄kpọ.” (1 Timothy 5:17) Usụn̄ kiet oro nnyịn ikemede ndiwụt mmọ ukpono emi edi ndinam se Mme Hebrew 13:17 ọdọhọde: “Ẹkop uyo mme andida mbufo usụn̄, ẹnyụn̄ ẹsụk ibuot ẹnọ mmọ.”
18. Nso ke nnyịn inyene ndinam ye mbon oro mîdụhe ke esop?
18 Ndi nnyịn inyene ndiwụt ukpono nnọ mbon oro mîdụhe ke esop? Ih. Ke uwụtn̄kpọ, ẹteme nnyịn ẹte: “Kpukpru owo ẹsụk idem ẹnọ mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade.” (Rome 13:1) Mmọ ẹmi ẹdi mme andikara ererimbot ẹmi Jehovah ayakde ẹkara tutu Obio Ubọn̄ esie ada itie mmọ. (Daniel 2:44) Ntre nnyịn ‘inọ kpukpru owo se idide udeme mmọ: ida utomo inọ mmọ ẹmi ẹkpebọde utomo; ida utịp inọ mmọ ẹmi ẹkpebọde utịp; ifehe mmọ ẹmi ẹdotde ndịk; ikpono mmọ ẹmi ẹdotde ukpono.’ (Rome 13:7) Nnyịn inyene ‘ndikpono kpukpru owo.’—1 Peter 2:17.
19. Didie ke nnyịn ikeme ‘ndifọn ido’ ye mbon en̄wen nnyụn̄ n̄kpono mmọ?
19 Ke adan̄aemi edide akpanikọ nte ke nnyịn inyene ndikpono idem mbon oro mîdụhe ke esop, tịm fiọk se Ikọ Abasi ọsọn̄ọde etịn̄: “Adan̄a nte ikụtde ifet, ẹyak nnyịn ifọn ido ye kpukpru owo, akpan-akpan ye mmọ ẹmi ẹtode ke ufọk mme andinịm ke akpanikọ.” (Galatia 6:10) Edi akpanikọ, mfọnn̄kan usụn̄ oro nnyịn ikemede ‘ndifọn ido’ ye mbon en̄wen edi ndikọri nnyụn̄ nyụhọ mme udọn̄ eke spirit mmọ. (Matthew 5:3) Nnyịn imekeme ndinam emi ebe ke ndinam item apostle Paul: “Sịn ifịk wụt Abasi idem fo, ete idi owo eke ẹdomode ẹfiọk, anam-utom eke mînyeneke ntak ndikop bụt, edi itịmde isiak ikọ akpanikọ.” Ke ini nnyịn idade ofụri ifet ye usọ inọ ikọ ntiense, ‘inamde utom nnyịn ima,’ nnyịn ifọnke ido ye kpukpru owo kpọt edi n̄ko imowụt ukpono inọ mmọ.—2 Timothy 2:15; 4:5.
Ndikpono Jehovah
20. Nso iketịbe inọ Pharaoh ye udịmekọn̄ esie, ndien ntak-a?
20 Jehovah okpono mme edibotn̄kpọ esie. Do owụt eti ibuot nte ke nnyịn ikpenyene ndikpono enye n̄ko. (Mme N̄ke 3:9; Ediyarade 4:10b) Ikọ Jehovah ọdọhọ n̄ko ete: “Nyokpono mmọ eke ẹkponode mi, edi ẹyesịn mme andisuene mi ke ndek.” (1 Samuel 2:30) Ke ini ẹkedọhọde Pharaoh Egypt ayak ikọt Abasi ẹnyọn̄ọ, enye ama ọbọrọ ke ntan̄idem ete: “Jehovah edi anie, eke n̄kopde uyo esie?” (Exodus 5:2) Ke ini Pharaoh ọkọdọn̄de udịmekọn̄ esie ẹka ẹkesobo nditọ Israel, Jehovah ama abahade Ididuot Inyan̄ ọnọ Israel. Edi ke ini mbon Egypt ẹketienede, Jehovah ama anam mmọn̄ afiak ọkọyọhọ. “[Jehovah] ekemen mme chariot Pharaoh ye mme udịm esie ọduọk ke inyan̄.” (Exodus 14:26-28; 15:4) Ntre Pharaoh nditan̄ idem nsịn ndikpono Jehovah akada ekesịm nsobo esie.—Psalm 136:15.
21. Ntak emi Jehovah akayatde esịt ye Belshazzar, ndien adade ekesịm nso?
21 Edidem Belshazzar eke Babylon ama esịn ndikpono Jehovah. Ke ini usọrọ oro ẹkekpade mmịn, enye ama omiom Jehovah ke ndida ndisana kọp gold ye silver oro ẹketan̄de ke temple Jerusalem n̄n̄wọn̄ wine. Ndien ke adan̄aemi enye akanamde emi, enye ama otoro mme abasi esie. Edi Daniel asan̄autom Jehovah ama asian enye ete: “Ukosụhọkede esịt fo . . . Edi afo ememenede idem fo ke enyọn̄ an̄wana ye Ọbọn̄ heaven.” Kpasụk ke okoneyo oro ẹma ẹwot Belshazzar, ndien ẹma ẹbọ enye obio ubọn̄ esie.—Daniel 5:22-31.
22. (a) Ntak emi iyatesịt Jehovah ekesịmde mme adausụn̄ Israel ye ikọt mmọ? (b) Mmanie ke Jehovah akama, ndien ye nso utịp?
22 Ke akpa isua ikie E.N., Edidem Herod eketịn̄ ikọ ọnọ otuowo, ndien mmọ ẹfiori ẹte: “Uyo Abasi, idịghe uyo owo.” Ndisịme edidem emi ikafan̄ake edi ama oyom ubọn̄ oro. Ke ntak oro, “angel Ọbọn̄ ọtọ enye, koro enye mînọhọ Abasi ubọn̄.” (Utom 12:21-23) Herod okokpono idemesie, idịghe Jehovah, ndien ẹma ẹtọ enye ẹwot. Mme adaiso ido ukpono eyo oro ikokponoke Abasi sia ẹkedụkde odu ndiwot Eyen esie, Jesus. Ndusụk andikara ẹma ẹfiọk ẹte ke Jesus ekekpep akpanikọ edi mmọ ikenyịmeke nditiene enye, “koro mmọ ẹmama ubọn̄ eke otode owo akan ubọn̄ eke otode Abasi.” (John 11:47-53; 12:42, 43) Idụt oro ke ofụri ofụri ikokponoke Jehovah m̀mê Andida ke ibuot esie oro enye ekemekde, kpa Jesus. Nte utịp, Jehovah ikakaha iso ikpono mmọ, ọkpọn̄de mmọ ye temple mmọ ọnọ nsobo. Enye ama enịm mbon oro ẹkemade enye ye Eyen esie uwem.—Matthew 23:38; Luke 21:20-22.
23. Nso ke ana nnyịn inam man idu uwem ke obufa ererimbot Abasi? (Psalm 37:9-11; Matthew 5:5)
23 Ana kpukpru mbon oro ẹyomde ndidu uwem ke obufa ererimbot Abasi ke ẹma ẹkesobo editịm n̄kpọ emi odude ke emi ẹkpono Abasi ye Eyen esie, Christ Jesus, ẹnyụn̄ ẹkop uyo mmọ. (John 5:22, 23; Philippi 2:9-11) “Ẹyesobo” mbon oro mîwụtke utọ ukpono oro “ke isọn̄ ẹfep.” Ke n̄kan̄ eken, nti owo ẹmi ẹkponode ẹnyụn̄ ẹkopde uyo Abasi ye Christ “ẹyedụn̄ ke [isọn̄].”—Mme N̄ke 2:21, 22.
Ke Ndidụn̄ọde
◻ Nso ke ndikpono mbon en̄wen ọwọrọ, ndien didie ke Jehovah akanam emi?
◻ Didie ke Jesus ye Paul ẹkekpono mbon en̄wen?
◻ Mmanie ẹdot ukpono ke eyo nnyịn?
◻ Ntak anade nnyịn ikpono Jehovah ye Jesus?
[Ndise ke page 17]
Jehovah ama okpono Abraham ebe ke ndikere mban̄a n̄kpeubọk esie
[Ndise ke page 18]
Ke mme ndọ oro ẹkụtde unen, ebe ye n̄wan ẹsikpono kiet eken