E Baleti Isireli Nikua na Parofisai ena iVolatabu?

ERA nuiqawaqawataka na lewe i vuravura nikua na ka e caka tiko ena Tokalau e Loma. E ka ni veisiga na vanataki rokete, era veibolebolei na lewenivanua era tauri yaragi, ra vakacabote bomu tale ga na batikadi. Me ikuri ni leqa qori, e nanumi ni rawa ni vakayagataki na iyaragi vakaniukilia. Sa rauta mera lomaleqa e levu!

Era nuiqawaqawataka tale ga na lewe i vuravura ena 14 Me 1948, rauta ni 62 na yabaki sa oti, na ka e caka tiko ena Tokalau e Loma. Sa voleka ni cava ena gauna qori na lewa i Peritania ena vanua e dau kilai eliu me o Palesitaina, sa voleka tale ga na ivalu. A lewa na Matabose kei Vuravura ena 1947 me tauyavutaki na nodra matanitu tugalala na Jiu ena dua na iwase ni vanua ena Tokalau e Loma. Ia era saqata na lewa qori na veimatanitu era qali i Arapea, era tukuna tale ga nira na tarova. A vakarota na isoqosoqo na Arab League: “Na kena sagai me tawasei na matanitu ena vakavuna ga na ivalu kei na vakadavedra.”

O koya gona ena va na kaloko ena yakavi ni Vakaraubuka 14 Me, 1948, sa vakarau cava na lewa i Peritania e Palesitaina. Era sota ena vale ni maroroi iyaya makawa e Tel Aviv era le 350 ena dua na veisureti vuni mera rogoca kina e dua na itukutuku a namaki tu vakadede​—na kena kacivaki ni sa na vakadonui o Isireli nikua me dua na matanitu. E yadravi vinaka na vanua oya ni nanumi nira na vakacaca o ira era saqata na matanitu vou qori.

A wilika na iliuliu ni Matabose kei Isireli o David Ben-Gurion na Declaration of the Establishment of the State of Israel [iVola ni Kena Tauyavutaki na Matanitu o Isireli]. E dua na tikina e vakamacalataka: “Keimami na lewe ni Matabose ni Lewenivanua e matataki ira na Jiu era vakaitikotiko e Eretz-Israel . . . ena vuku ni neimami dodonu na Jiu ena gauna sa oti me yacova mai nikua kei na inakinaki keimami navuca kei na General Assembly ni Matabose kei Vuravura, keimami vakadeitaka me tauyavutaki na matanitu vakaJiu e Eretz-Israel, me vakatokai o Isireli.”

E Vakayaco ni Parofisai ena iVolatabu?

Eso na lotu Tawase era vakabauta ni vakaibalebale vei Isireli nikua na parofisai ena iVolatabu. Me kena ivakaraitaki, a tukuna e dua na italatala o John Hagee ena ivola Jerusalem Countdown: “Sa vola oti tu na parofita o Aisea na itukutuku vakairogorogo qo, e nona kaya, ‘ena sucu ena dua na siga na matanitu.’ (Raica na Aisea 66:8) . . . Qo e dua na parofisai vakasakiti e yaco ena ikaruasagavulu ni senitiuri. E ivakadinadina levu vei keda kece ni se bula tiko na Kalou ni Isireli.”

E dina beka na vakasama oya? Ena sucu na matanitu o Isireli nikua me vaka e parofisaitaki ena Aisea 66:8? E rawa ni vakatokai na ka e yaco ena 14 Me, 1948, me “dua na parofisai vakasakiti e yaco ena ikaruasagavulu ni senitiuri”? Ke se matanitu digitaki tiko ga ni Kalou o Isireli nikua, e vakayaco tale ga ni parofisai ena iVolatabu, era na kauai kina na vulica na iVolatabu e veiyasa i vuravura.

A tukuna na parofisai i Aisea: “Ko cei sa rogoca e dua na ka vakaoqo? ko cei sa raica na ka vakaoqori? Me vakasucumi li e dua na vanua e na siga e dua bau? se me sucu vata li na lewe ni dua na matanitu? ia ni sa qai taratara ko Saioni, sa vakasucumi ira na luvena.” (Aisea 66:8) E vakaraitaka na tikina qo ni na vakasauri na sucu ni dua na matanitu me vaka ga ena dua na siga. Ia o cei e vakavuna? Ena tikina e tarava e macala kina na kena isau: “Me’u vakayacora beka na taratara, ka sega ni vakayacora talega na vakasucu? sa kaya ko Jiova: se me’u vakayacora beka na vakasucu, ka qai sogota tale? sa kaya na nomu Kalou.” E vakamatatataka gona na Kalou o Jiova ni nona lewa sara ga ena sucu kina e dua na matanitu.

Na matanitu o Isireli nikua e rogoci kina na domodra na lewenivanua, era sega ni nuitaka na Kalou e tukuni ena iVolatabu. Era tusanaka beka na Isireli ena 1948 ni vakavuna na Kalou o Jiova na nodra vakadonui mera dua na matanitu? Sega sara ga. E sega mada ga ni laurai na yaca ni Kalou se vosa “Kalou” ena lewenivola a volai taumada me vakadeitaka na tauyavu ni matanitu. E kaya na iotioti ni ivakamacala ena ivola Great Moments in Jewish History: “Ena dua na kaloko ena yakavi nira mai veivosaki na Matabose kei Isireli, era sega mada ga ni duavata ena ka me volai me vakadeitaka na tauyavu ni matanitu. . . . O ira na Jiu era kauai ena ka e yaco tiko era vinakata me volai kina na yaca ni ‘Kalou ni Isireli.’ Era sega ni duavata kina na ilawalawa era sega ni tokona na veika vakalotu. A rogoca na nodra kudru o Ben-Gurion qai vakatulewataka me volai na ‘Uluvatu’ sega ni ‘Kalou.’”

Na matanitu o Isireli nikua era muria ga na inakinaki era navuca kei na Matabose kei Vuravura, vaka kina na ka era vakatoka me nodra dodonu na Jiu ena gauna sa oti me yacova mai nikua. Meda namaka beka na Kalou e tukuni ena iVolatabu me na vakayacora vakacakamana na parofisai vakasakiti ena ikaruasagavulu ni senitiuri ena vukudra na matanitu era sega ni vakalagilagi koya?

Erau Tautauvata o Isireli Makawa kei Isireli Nikua?

E veibasai na veika era cakava na iliuliu e Isireli nikua kei na ka a caka ena 537 B.S.K. Ena gauna qori a ‘sucu vou’ na matanitu o Isireli me vaka ena dua na siga, ni a vakarusai qai vakalalai o Papiloni ena 70 na yabaki yani e liu. A vakayacori ena gauna oya na parofisai ena Aisea 66:8 ni a vakaroti o Sairusi na Ka Levu na iliuliu ni matanitu o Perisia me vakavuai Papiloni, me vakasukai ira lesu na Jiu ina nodra vanua.​—Esera 1:2.

A vakadinata o Sairusi na Tui Perisia na veivuke i Jiova ena 537 B.S.K. A tiko tale ga na vuna era lesu kina i Jerusalemi na Isireli me tomani na sokalou vei Jiova kei na taravaki tale ni valenisoro. E sega sara ga ni bau vakaraitaka na matanitu o Isireli nikua ni va oya na nona inaki.

Se Matanitu Digitaki Tiko ga ni Kalou?

Sa sega tale ni okati o Isireli me matanitu ni Kalou ena 33 S.K., nira cakitaka na Luve i Jiova na Mesaia. A tukuna na Mesaia: “Jerusalemi, Jerusalemi, na dau vakamatei ira na parofita, o vakaviriki ira tale ga era talai yani vei iko. . . . Raica! Sa na biu tu vei kemuni na nomuni vale.” (Maciu 23:​37, 38) A vakadinadinataki na vosa i Jisu ena 70 S.K., nira a vakarusai Jerusalemi na mataivalu ni Roma vaka kina na valenisoro kei na kena matabete. Ia sa na vakacava na inaki ni Kalou me baleti Isireli me nona “[i]yau talei, kai yau lailai na matanitu kecega; . . . na matanitu bete . . . kei na vanua tabu”?​—Lako Yani 19:​5, 6.

A vakamacalataka na isaunitaro oya na yapositolo o Pita e dua tale ga na Jiu, ni volavola vei ira na Jiu kei ira na veimatanitu. A vola: “O kemuni na ‘matatamata digitaki, na matabete vakatui, na matanitu savasava, na matatamata e taukena sara ga na Kalou,’ . . . oni a sega ni tamata ni Kalou e liu, ia qo oni sa nona tamata, oni a sega ni lomani, ia qo oni sa lomani.”​—1 Pita 2:​7-​10.

O ira na lotu vaKarisito era digitaki ena yalo tabu era sa lewe ni matanitu vakayalo oya, na nodra digitaki e sega ni vakatau ena vuvale se matanitu era cavutu mai kina. A vakamacalataka na tikina qori na yapositolo o Paula ena nona kaya: “E sega ni bibi na cili se na tawacili, e bibi ga na nona sa kabuli vou e dua. Me nodra na vakacegu kei na loloma o ira kece na muria vinaka na ivakarau qo, o ira na Isireli ni Kalou.”​—Kalatia 6:​15, 16.

Ena yasana adua, na matanitu o Isireli nikua e vakadonuya mera lewenivanua o ira ga na Jiu kei ira na tavuki mera Jiu. Ia me dua e lewe ni matanitu e vakatoka na iVolatabu na “Isireli ni Kalou,” ena vakadonui ga vei ira era ‘talairawarawa qai kureitaki tale ga vei ira na dra i Jisu Karisito.’ (1 Pita 1:​1, 2) Ni vakamacalataki ira tiko na Isireli ni Kalou, se Jiu vakayalo, a vola o Paula: “Na nona okati me Jiu e dua e sega ni vakatau ena ka e sau se na cilivi ni yagona. E kilai na Jiu dina ena ka e tu e lomana, na lomana tale ga e cilivi vakayalo, e sega ni cilivi ena vuku wale ga ni ka e volai. O koya qo e sega ni vakacaucautaki koya na tamata, e vakacaucautaki koya sara ga na Kalou.”​—Roma 2:​28, 29.

Na tikina oya eda kila kina na ivakamacala i Paula e dauveiletitaki. Nona ivola vei ira mai Roma, a vakamacalataka kina o Paula ni o ira na Jiu sega ni vakabauta era vaka na taba ni vuniolive vakaivakatakarakara ena lauta laivi qai kadre mai kina na “taba ni olive ni veikau,” oya o ira na kai veimatanitu mera na veisosomitaki. (Roma 11:​17-​21) E tinia na vosa vakatautauvata qo ni tukuna: “Nira a domoqa eso na Isireli me yacova ni sa kumuni na kedra iwiliwili kece na lewe ni veimatanitu. Na sala qo era na vakabulai kina na Isireli kece.” (Roma 11:​25, 26) A vakaibalebaletaka tiko beka o Paula nodra na tavuki vakailawalawa na Jiu mera lotu vaKarisito ni sa voleka na icavacava? E macala ni se sega ni yaco e dua na ka va qori.

Nona tukuna o Paula na matavosa “Isireli kece,” a vakaibalebaletaki ira kece tiko na Isireli vakayalo​—o ira na lotu vaKarisito era digitaki ena yalo tabu. A tukuna o koya ni nodra sega ni ciqoma na Mesaia na Jiu ena sega ni tarova na inaki ni Kalou me na tiko e dua na ‘vuniolive’ vakayalo e vuavuaivinaka na tabana. Qo e salavata kei na ivakatautauvata i Jisu me baleti koya, ni o koya na vunivaini, ena tamusuki laivi na tabana e sega ni vua. A kaya: “O yau na vaini dina, o Tamaqu na ivakatawaniwere. Na tabaqu kece e sega ni vua e kauta laivi o koya, na tabaqu kece e vua e samaka me rawa ni vua vakalevu.”​—Joni 15:​1, 2.

E sega gona ni parofisaitaki ena iVolatabu ni na tauyavutaki na matanitu o Isireli nikua, ia e parofisaitaka ga na kena tauyavu na matanitu o Isireli vakayalo! Ke o kila na matanitu vakayalo qori nikua o qai veimaliwai kei ira o na vakila na veivakalougatataki e tawamudu.​—Vakatekivu 22:​15-​18; Kalatia 3:​8, 9.