Kune e Dua na iYau Vuni

A KUNE na iyau vuni qori ena icavacava ni Tiseba 1922, ena gauna a dikeva tiko kina na matuavosa vakaGeorgia na qasenivuli o Ivané Javakhishvili. Ni dikeva tiko na ilavelave ni Jerusalem Talmud, e raica ni sa taqusi toka eso na matanivola vakaGeorgia qai volai e delana na vosa vakaIperiu.a

Na volavola era sa bokoci ena Talmud, a lavetaki mai na dua na iwase ni ivola i Jeremaia a volai ena ikalima ni senitiuri S.K. Ni bera ni kunei qori, na ivolavivigi ni iVolatabu makawa duadua a kilai tu ena vosa vakaGeorgia a volai ena ikaciwa ni senitiuri S.K. Toso na gauna, a kune eso na iwase ni iVolatabu a volai mai na ikalima ni senitiuri S.K. se ni bera ya. Vakasamataka mada ni kune eso na ivolavivigi ni iVolatabu ni oti ga e vica na drau na yabaki nona mate o Jisu kei ratou na yapositolo!

O cei a vakadewataka qori? A vakadewataka e dua ga tamata se dua na ilawalawa gugumatua? E sega ni bau kune e dua na ivakadinadina me saumi kina na taro qori. Na ka ga eda kila ni sa vakadewataki tu ena vosa vakaGeorgia na iVolatabu kece se vakatikina mai na ikava ni senitiuri. E sa tu tale ga vakarawarawa na Vosa ni Kalou vei ira na kai Georgia mai na gauna qori.

Ena ivola The Martyrdom of St. Shushanik the Queen, a rairai volai ena ikalima ni senitiuri, e tiko kina e dua na ivakaraitaki nira kila na iVolatabu na kai Georgia. Ni talanoataka tiko na dauvolaivola na ka vakaloloma a sotava na ranadi, e lavetaka kina eso na tikinivolatabu mai na Same, Kosipeli, kei na so tale. E tukuna tale ga ni a biuta na “lotu vaKarisito” o Varsken na wati Shushanik, na kovana ni vanua o Kartli e Georgia, a tavuki ena nodra lotu na kai Perisia qai vakasaurarataki watina me muri koya. A cakava qori ena nona saga me vakayalovinakataka na tui Perisia. E tukuna na ivola qori, ni a sega ni via cakitaka nona vakabauta o Shushanik, qai vakacegui koya na iVolatabu ena gauna sa voleka kina ni mate.

Me tekivu mai na ikalima ni senitiuri sa lavetaki qai vakadewataki tiko na iVolatabu vakaGeorgia. Na levu ni ivolavivigi ni iVolatabu ena vosa vakaGeorgia e vakaraitaka na cakacaka levu era cakava na daulavetaki ivola kei ira na dauvakadewa. Meda dikeva mada na kena vakadewataki kei na kena tabaki na iVolatabu.

LEVU NA IVAKADEWA NI IVOLATABU

“Na yacaqu o Giorgi, au dua na monaki yalomalumalumu, au vakadewataka na ivola ni Same qo mai na vosa vaKirisi vou ina vosa vakaGeorgia, au dikeva vinaka me rawa ni vakadewataki donu.” A cavuta qori o Giorgi Mtatsmindeli, na monaki ni Georgia ena ika11 ni senitiuri. Na cava me vakadewataki kina na iVolatabu ena vosa vakaGeorgia ni sa vakadewataki tu ena vica na senitiuri sa oti?

Ena ika11 ni senitiuri, e vica wale ga na ivolavivigi ni iVolatabu ena vosa vakaGeorgia era se vakayagataki tiko, eso era sa yali. Ni veiveisau tale ga na vosa, e dredre kina vei ira na dauwiliwili mera kila na vosa a vakayagataki ena ivola makawa. E levu na dauvakadewa era saga mera vakavoutaka na ivakadewa ni iVolatabu vakaGeorgia, ia e duatani sara na ka a cakava o Giorgi. E vakatauvatana na ivakadewa sa tiko rawa kei na ivolavivigi vaKirisi qai vakadewataka na tikina era yali, a vakadewataka mada ga na iVolatabu taucoko. E cakava ena siga na nona itavi e valenilotu, e vakadewataka na iVolatabu ena bogi.

Kena ikuri, a vakarautaka o Ephrem Mtsire, na itokani i Giorgi, e dua na idusidusi ena yaga vei ira na dauvakadewa. Na idusidusi qori e okati kina na kena sagai me vakadewataki sara ga vakadodonu mai na vosa taumada a volai kina, ia me rogo matau. E tekivutaka tale ga na kena biu na ivakamacala e ra kei na idusi ni tikinivolatabu ena ivakadewa vakaGeorgia. E levu na ivola ena iVolatabu a vakadewataka tale o Ephrem. Na ka erau cakava o Giorgi kei Ephrem sa na nodra idusidusi tudei na daunivakadewa.

Ena senitiuri tarava, levu sara na ivola era sa tabaki e Georgia. Tauyavu kina na koronivuli ena taoni o Gelati kei Ikalto. Era vakabauta e levu na dauvakadidike ni ivola e vakatokai na Gelati Bible, e maroroi tiko nikua ena Georgian National Centre of Manuscripts, e ivakadewa vou ni iVolatabu e vakadewataka e dua na daunivuku mai Gelati se Ikalto.

E uqeti ira vakacava na lewenivanua e Georgia na vakadewa vou ni nodra iVolatabu? Ena ika12 ni senitiuri, a vola o Shota Rustaveli, na dauniserekali ni Georgia, na ivola na Vepkhis-tqaosani (Vakaisulu na Dauvala ena Kulinimanumanu), e veivakamuai sara vakalevu na ivola qori me vica vata na senitiuri, mani vakatokai kina me ikarua ni iVolatabu vakaGeorgia. E raica o K. Kekelidze, dua na dauvakadidike ni Georgia nikua, ni “so na ka e vola [o Shota Rustaveli] e salavata sara ga kei na levu na tikinivolatabu,” ia e sega ni vakadeitaki se lavetaka vakadodonu mai na iVolatabu se sega. Na serekali qori e tukuna e levu na ivakavuvuli yaga me vaka na yalovinaka, itokani dina, nodra dokai na marama, kei na nodra lomani na vulagi. Na ivakavuvuli qori kei na so tale e laurai ena iVolatabu e se yaga tiko ga vei ira na kai Georgia, vei ira tale ga na nodra kawa.

TABAKI NA IVOLATABU​—LEWA NI VUVALE VAKATUI

Ena icavacava ni ika17 ni senitiuri, a vinakata sara ga na vuvale vakatui mai Georgia me tabaki na iVolatabu. Qori na vuna a tara kina o Tui Vakhtang VI e dua na valenitabaivola ena koroturaga kei Tbilisi. Ia a se bera ni vakadewataki kece na iVolatabu mani sega kina ni tabaki. E vica ga na ivolavivigi sa vakayagataki tiko, e vakayagataki tale ga kina na vosa makawa. Sa qai lesi vei Sulkhan-Saba Orbeliani, dua na daunivosa, me dikeva tale na iVolatabu qai vakadewataka na tikina era yali.

A gumatuataka sara o Orbeliani na cakacaka qori. E vica tale na vosa e kila, wili kina na vosa vaKirisi kei na Latina, qori e vukei koya me vakadidike ena so tale na ivolavivigi, sega ni vakadewa tiko ga mai na ivolavivigi vakaGeorgia sa tiko rawa. Ia a sega ni taleitaka na lotu Orthodox na ka e cakava qori. Era beitaki koya na iliuliu ni lotu ni liumuritaka na lotu, ra qai uqeta na tui me tarovi na nona cakacaka. E laurai ena dua na ivola ena vosa vakaGeorgia, nira vakasaurarataki Orbeliani na iliuliu ni lotu me vakama na iVolatabu a vakadewataka tiko me vica na yabaki!

Ia a sega ni vakarusai e dua na ilavelave ni ivolavivigi na Mtskheta (Mcxeta), e vakatokai tale ga na Saba’s Bible, a vola o Orbeliani. Eso era sega ni vakabauta ni qori na iVolatabu era saqata na iliuliu ni lotu. Ia e vakadeitaki ena kena ikuri ni a vola dina o Orbeliani na ivola qori.

Dina ni levu na ka e vakadredretaka na kena tabaki na iVolatabu, ia se vinakata tiko ga na vuvale vakatui me tabaki. Ena 1705 ina 1711, a tabaki vakatikina na iVolatabu. Ena nodrau sasaga na ravouvou ni Georgia o Bakari kei Vakhushti, a tabaki na iVolatabu taucoko ena 1743. E sa sega ni qai vunitaki tale.