O BAU KILA?
E caka mai na cava na elou e dau vakayagataki ena gauna vakaivolatabu?
Na elou e caka mai na kau na Agarwood
E tukuni ena iVolatabu ni dau vakayagataki na elou me ivakaboi vinaka ni isulu kei na idavodavo, e via vaka na yasi. (Same 45:8; Vosa Vakaibalebale 7:17; Sere i Solomoni 4:14) Na elou e cavuti ena iVolatabu e caka mai na kau na Agarwood (mataqali vata na Aquilaria), via tautauvata kei na kau na cevua. Ni sa vuca na kau na Agarwood, e dau titi mai kina na drega kei na waiwai boi kamica. Dau qaqi me pouta sa qai volitaki me “elou.”
Na iVolatabu e vakatauvatana na valelaca i Isireli ina “yasiyasi [“elou,” NW] sa tea ko Jiova.” (Tiko Voli Mai na Lekutu 24:5, 6) E rairai vakaibalebaletaka qori na ibulibuli ni vunikau na Agarwood, ni rawa ni yacova e rauta na 30 na mita na kena balavu qai teba na tabana. Na kau qo sa sega ni kune nikua mai Isireli. E kaya na ivola na Dictionary of the Bible, “eda rawa ni tukuna ni kau qo kei na so tale na kau e sega ni kilai [ena vanua ya] a bula dina ena veibuca bulabula ena Joritani.”
Na isoro vakacava e vakadonui ena valenisoro mai Jerusalemi?
Na dreta, e kune ena valenisoro mai Jerusalemi, sa rauta ni 2,000 na yabaki na kena dede
E tukuni ena Lawa ni Kalou ni isoro kece e cabori ena valenisoro me ka vinaka duadua. Na isoro e ca e dua na tikina ena sega ni vakadonuya na Kalou. (Lako Yani 23:19; Vunau ni Soro 22:21-24) O Philo e dua na Jiu dauvolaivola ena imatai ni senitiuri S.K. a tukuna, ni o ira na bete ena gauna ya era dau dikeva vinaka na manumanu “mai uludra i yavadra” mera vakadeitaka ni vinaka, e sega tale ga “ni vakaleqai se ca e dua na tikina.”
E vakamacalataka e dua na vuku o E. P. Sanders ni o ira na vakailesilesi ni valenisoro era rairai “digitaki ira vinaka na volivolitaki mera volitaka ga na manumanu kei na manumanu vuka era sa dikeva oti na bete. Oti sa qai soli vua e volivoli e dua na risiti [se ivakadei] ni vinaka vakaoti na manumanu e volia.”
Ena 2011, era kunea na dauvakekeli ena lomanibai ni valenisoro e dua na dreta e ceuti tu kina eso na vosa. E dau vakayagataki qori me risiti ni isoro e voli ena imatai ni senitiuri B.S.K. kei na 70 S.K. Na vosa vakaArame e ceuti tu ena dreta era vakadewataka eso na dauvakekeli me “Savasava Vua na Kalou.” E nanumi nira dau vakabira qori na vakailesilesi ni valenisoro ena manumanu kei na so tale na ka e dau cabori.