Eso na iSosomi ni Veiqaravi Vakavuniwai

“Nira veitaratara na vuniwai kei ira na dau soli wai, ena vukea sara vakalevu na tiko bulabula vei ira na tauvimate era via vakayagataka na isosomi ni veiqaravi vakavuniwai.”

E TABAKA na itukutuku oqori na Journal of the American Medical Association (JAMA) ena itabataba ni 11 Noveba, 1998. E vakamacalataka: “Na gagadre [ni veitaratara] oqo ena namaki sara vakalevu ni sa toso tiko na vakayagataki ni isosomi ni veiqaravi vakavuniwai, vakabibi nira sa curu tale ga ena ituvatuva e so ni inisuataki ni bula na mataqali veiqaravi vaka oqo.”

E sa toso cake tiko ga na kedra iwiliwili na tauvimate era vakayagataka na isosomi ni veiqaravi vakavuniwai ena gauna vata era qaravi tiko kina e valenibula. Ia, e so vei ira era sega ni dau vakaraitaka vua na nodra vuniwai na ikuri ni veiqaravi e caka tiko vei ira. E veiuqeti gona kina na ivola mai na Tufts University Health & Nutrition, Epereli 2000: “Ena yaga vei iko ke o cakacaka vata kei nomu vuniwai, mo kua sara ni vunitaka vua na ka o cakava tiko.” E kuria: “Ke vakadonuya se sega na ka o cakava tiko, ena yaga vei iko ke o tukuna mada ga vua.”

E tukuni oya ni rawa ni vakaleqa na bula kevaka erau veiwaki na wai vusoi kei na veiqaravi e valenibula. Nira kila e levu na vuniwai ni sa vakayagataki tiko vakalevu na isosomi ni veiqaravi e so, era sega ga ni via usuraka kina na nodra nanuma me baleta na iwalewale ni veiqaravi cava me taurivaki, me rawa nira cakacaka vata kina kei ira era dauveiqaravi e taudaku ena nodra qaravi vinaka na tauvimate.

Me vukei kemuni na dauwiliwili, keitou sa tabaka oqo e so na ivakamacala lekaleka ni vica ga na mataqali veiqaravi e taudaku era sa takalevu ena vuqa na vanua. Ia, me nanumi ga, ni sega ni vakatulewataka na Yadra! na kena vakayagataki e dua vei ira oqo se e dua tale na mataqali veiqaravi vakavuniwai cava ga.

Wai Vusoi

Oqo beka na isosomi levu taudua ni veiqaravi e dau vakayagataki. E dina ni sa dede sara na vakayagataki tiko mai ni wai vusoi, e vica wale sara na kau era vakayagataki kina era sa dikeva vakavoleka na saenitisi. Ia, mai vei ira oqori, e lailai wale sara na kedra itukutuku e tabaki me rawa ni kilai kina na kedra ivakavakayagataki dodonu kei na kedra yaga. E levu ga na kedra ivakamacala e yavutaki ena veika e sotavi ena kedra sa dau vakayagataki.

Ia, wale tiko ga oqo, e kune ena so na vakadidike vakasaenisi na yaga ni so na wai vusoi me iwali ni lomabibi, na yalowai, kei na mate na benign prostate enlargement. E dua na wai e sa dikevi na black cohosh, e vakatokai tale ga me black snakeroot, bugbane, se rattleroot. Era dau vakasaqara na Idia ni Amerika na wakana me vukea na matenivula ni marama kei na vakasucu. E kaya na Harvard Women’s Health Watch, Epereli 2000, ni kune ena so na vakadidike vou na yaga ni black cohosh ni Jamani e sa takalevu na kena vakayagataki “me vukea na leqa era sotava na marama ni sa oti nodra gauna ni vakaluveni.”

E rairai vakayagataki vakalevu na wai vaka oqo ni nanumi ni na sega ni veivakaleqai ke ra gunuvi ni vakatauvatani kei na wainimate mai valenibula. De na dina beka oqori, ia e so na wai vusoi era dau vakavuleqa, kevaka era gunuvi vata kei na wainimate mai valenibula. Me kena ivakaraitaki, e dua na wai vusoi e dau gunuvi vakalevu me vukea na matetaka kei na lutu ni yago e rawa ni dau vakalevutaka na tubunidra kei na totolo ni pamu ni uto.

E rawa ni veivakaleqai tale ga e so na wai vusoi ni rawa ni vakatotolotaka na dave ni dra mai na yago ke ra gunuvi vata kei na wai ni “vakasavasavataki dra” mai valenibula. E dodonu mera qarauna nodra gunu wai vusoi o ira e tauvi ira na mate e sega na kena iwali, me vaka na matenisuka, tubunidra, se o ira era sa gunu wainimate rawa tiko.​—Raica na kato ena taqana oqo.

E dua tale na ka e leqataki ena wai vusoi oya na ivalavala ni kena vakarautaki mai. E laurai ena so na vakadidike wale tiko ga oqo, ni so na wai vusoi era veiwaki tu kei na mataqali kaukamea e so e rawa ni veivakaleqai. E laurai tale ga ni so na isosomi ni wainimate e sega ni veisotari na kedra ivakamacala e daku ni pakete se tavaya mai na ka e tu e loma. E dodonu me dau qarauni na vanua e voli mai kina na wai vusoi, se na ivoli cava ga ni vaqara bula, kei na kedra itukutuku o ira era volitaka.

Na iKuri e Gadreva na Yago

Na ikuri ni ka yaga ena kakana, me vaka na vitamin kei na mineral, e kunei nira veivuke ena kena taqomaki e so na mataqali mate, me vaka na anemia (maca ni dra) kei na osteoporosis (matenisui)​—kei na kena tarovi sara mada ga me kua ni bulicaki vakatani na gone e se qai sucu. E kunei ni yaga qai sega ni veivakaleqai na levu ni kena ivakarau ni veisiga e tuvanaki vakamatanitu.

Ia, na kena tauri vakasivia me iwali ni so na mate e kunei ni dau vakavuleqa. E rawa ni lai vakaleqa na curu ni veika gadrevi e so ina yago. Me kua sara ni vakalailaini na leqa oqo, vaka kina na lailai ni ivakadinadina me tokona ni vinaka me vakayagataki sivia na vitamin.

Homeopathy

E tekivu vakayagataki na homeopathy ena veiyabaki ni 1700 me vakarawarawataka na veiqaravi mai na kena era vakayagataki ena gauna oya. Homeopathy e yavutaki ena vakasama “ni iwali ga ni leqa me veiraurau na ka e vakayagataki” ia me soli ga vakalailai. Na wainimate era vakayagataki ena homeopathy era vakawaicalataki sara vakavinaka​—me kua tale ni vo e dua na tikina.

Ni vakatauvatani kei na vakayagataki ni placebo (me wali ga na leqa ni vakasama), e kunei ni iwali ni homeopathy e rawa ni vukea na ceguoca, allergies, kei na cokadra vei ira na gone. Na iwali ni homeopathy e sega ni dau veivakaleqai, ni sa rui waicala. E kaya e dua na ulutaga e tabaki ena itabataba ni JAMA, 4 Maji, 1998: “Ena rawa ni vukei ira e vuqa na tauvi ira tu na mate e so sa sega na kedra iwali na homeopathy. Ke vakayagataki vakavinaka, ena rawa ni isema ni veiqaravi e valenibula na homeopathy, ‘e dua na isosomi ni veiqaravi vakavuniwai.’” Ia, ena vinaka me vakayagataki ga na veiqaravi e valenibula ena leqa lelevu e rawa ni yaco kina na mate.

Chiropractic

E vica toka na iwalewale ni veiqaravi e tarai kina na yago. E sa vakayagataki sara vakalevu na chiropractic me isosomi ni veiqaravi, vakabibi e Mereke. E yavutaki ena kena tovolei me vakadodonutaki na leqa ni suitu. Oqori na vuna e vakabi kina na nodra veivuke na chiropractor ena kena vakadodonutaki na sui ni daku.

E sega soti ni dau mana na wainimate ni valenibula me baleta na leqa ni daku. Ia, e so era qaravi ena chiropractic e mana vei ira na veiqaravi oqo. E dau vakayagataki ga na veiqaravi ni chiropractic me vakamalumutaka na momosi ni yago.

E lailai na leqa e kune ena veiqaravi ni chiropractic nira cakava ga na kenadau. Ia, me qarauni ga ni rawa ni yaco na leqa me vaka na stroke kei na paralase ke sagai me vakadodonutaki na sui ni domo. Era vakasalataka na kenadau ni rawa ni tarovi na leqa kevaka me dau dikevi sara vakavinaka na iwalewale dodonu ni veiqaravi oqo ni se bera ni vakayacori.

Veimasi

Sa dede na kena vakayagataki na veimasi ena vuqa na vanua. E tu sara mada ga ena iVolatabu na kena vakayagataki. (Esiteri 2:12, NW) “Na veimasi e tiki bibi vakavanua ni nodra qaravi vakavuniwai mai Jaina vaka kina o ira na Idia,” e kaya na British Medical Journal (BMJ), 6 Noveba, 1999. “E sa qai mai cokonaka o Per Henrik Ling na veimasi ena veivanua e Urope ena itekitekivu ni ika19 ni senitiuri, e qai tekivutaka o koya na veimasi kilai levu na Swedish massage.”

E yaga na veimasi ni vakamalumutaka na masela, e vakadrodroya vinaka na dra, qai kauta laivi na duka ni viciko. Era sa dau digia na vuniwai na veimasi me vukea na mosi ni daku, mosi ni ulu, kei na mosi ni kete. Era vakadinadinataka e vuqa na mana ni veimasi. E kaya o Vuniwai Sandra McLanahan, “ni walusagavulu na pasede ni tauvimate e vu mai na oca, ia na veimasi e vakaseavutaka na oca.”

“E sega ni dauveivakaleqai na veimasi,” e kaya na BMJ. “Ena lewai vakamatau na veimasi, ena sega ni caka tu vakaveitalia (me kena ivakaraitaki, ena sega ni masi na tikiniyago e kama, se na salanidra e sa warurubu tu) . . . E sega ni se vakadinadinataki ni na walia na tete ni kenisa na veimasi.”

“Ni sa takalevu na veimasi, e na kauaitaki cake tiko ga vakalevu na kedra irogorogo o ira era kaya nira kenadau ena veimasi, ni sa dodonu ga me vaka kina,” e kaya o E. Houston LeBrun, na peresitedi vakacegu ni American Massage Therapy Association. Me levei na nodra itovo tani na dauveimasi, e veivakasalataki na BMJ, “mera vakadeitaka na tauvimate nira rejisitataki tu na dauveimasi ena dua na nodra isoqosoqo kilai vakamatanitu.” E volai ena dua na itukutuku ni yabaki sa oti nira sa vakalaisenitaki na dauveimasi ena 28 na yasana e Mereke.

Acupuncture

E sa taurivaki raraba e vuravura na acupuncture. Na vosa na “acupuncture” e vauca e vica na iwalewale ni veiqaravi, e taurivaki kina na matanicula lalai era culai ina tikiniyago tauvimate. E kunei ena vakadidike ni vicasagavulu na yabaki sa oti, ni rawa ni mana na veiqaravi ni acupuncture ni solia na neurochemical, me vaka na endorphin, e rawa ni vakamamadataka na mosi kei na vuvuce ni yago.

E kunei ena so na vakadidike ni rawa ni mana na veiqaravi ni acupuncture e sega tale ga ni veivakaleqai me isosomi ni veivakamoceri. E kilai ena World Health Organization ni vakayagataki na acupuncture me iwali ni 104 ni veimataqali mate. E solia e so na ivakadinadina e dua na komiti e digitaka na National Institutes of Health e Mereke ni yaga na acupuncture me walia na mosi ni oti na veisele, na momosi ni viciko, na leqa ni matenivula, kei na lomalomaca wili kina na lualua e vakavuna na chemotheraphy se na kunekune ca.

E sega ni dau veivakaleqai na acupuncture, ia e rawa ni sotavi kina na momosi lalai ga, na nunu. Ena vukea me kua ni veidewavi na mate kevaka e vakawaikatakatataki vakavinaka na icula e vakayagataki. E levu na kenadau ni acupuncture era sega ni rawa ni dikeva vakavuniwai na mate se mera vakatura e so tale na iwalewale ni veiqaravi. Me qarauni na lailai ni kila vakavuniwai oya, vakabibi ke na vakayagataki na acupuncture me qaravi kina na mate lelevu e so.

E Levu na Digidigi

Oqori na sabolo wale ga ni vuqa na iwalewale ni veiqaravi vakavuniwai e rawa ni vakatokai mera isosomi ni veiqaravi. Ena rawa nira yaco e muri e so vei ira oqo kei na kena era sega ni vakamacalataki e ke mera iwalewale tudei ni veiqaravi vakavuniwai, me vaka sa kena ivakarau tiko ena so na vanua. E so ga era sa na sega ni vakayagataki tale.

Ia na momosi kei na tauvimate era sa tiki ga ni noda bula, me vaka e tukuni vakadodonu ena iVolatabu: “Ni da sa kila, sa vutugu vata ko vuravura taucoko, ka sa yaluma e na rarawa, ka yacova na siga oqo.” (Roma 8:22) Eda rawa ni namaka ni na vakasaqara na kena iwali na kawatamata. Eda na kunea beka e vei? Raica mada e so na vakadidike ena rawa ni veivuke mo digia kina na iwalewale ni veiqaravi vakavuniwai e so.

[Kato/​iYaloyalo ena tabana e 8]

Veiwaki na Wai Vusoi Kei na Wainimate ni Valenibula—CAVA NA KENA LEQA?

Era vakasalataki na lewenivanua mera kakua ni gunu yaqona ni valagi ena gauna era gunuva tiko kina na wainimate mai valenibula. E veivakaleqai tale beka ga na gunuvi ni wai vusoi ke gunuvi tiko na wainimate mai valenibula? E sa dau caka tiko?

E vakamacalataki ena dua na ulutaga ena Journal of the American Medical Association na “kena gunuvi vata na wainimate mai valenibula kei na wai vusoi.” E kaya: “Vei ira na 44% na uabula era kaya ni wasoma nodra gunu wainimate mai valenibula, rauta ni 1 (18.4%) ena veiya5 era tukuna nira gunuva ena gauna vata oqori e 1 na wai vusoi, e 1 na vitamin kaukaua, se o rau ruarua.” E vinaka meda kila na leqa e rawa ni yaco ke vakayacori tiko oqori.

Mera qaqarauni tale ga o ira era gunuva tiko na wai vusoi kevaka era na vakamoceri ena veiqaravi vakavuniwai e caka vei ira. E vakamacalataka o Vuniwai John Neeld, na peresitedi ni American Society of Anesthesiologists: “E tu na kedra itukutuku ni so na wai vusoi dau vakayagataki vakalevu, wili kina na ginseng kei na St. John’s wort, e rawa ni vakatubura sara vakalevu na dra. E vakarerevaki sara oqori ena gauna ni veivakamoceri.”

E vakuria na vuniwai oqo: “E so tale, me vaka na ginkgo biloba, ginger kei na feverfew, ena rawa ni vakaleqa na dra cevata era dau kumukumuni vata tu ena yago, e rawa ni vakavuleqa ena gauna ni veivakamoceri​—ni rawa ni yaco na paralase ke lako tiko vakalevu na dra volekata na suitu. Ke gunuvi tale tiko ga na St. John’s wort ena rawa ni vakuria vakasivia na kaukaua ni wai ni veivakamoceri.

E matata ni rui bibi me kilai tiko na leqa e rawa ni yaco ke rau tauri vata na wai vusoi kei na wainimate e valenibula. E vinaka mera kila tiko na bukete kei na tina vakasucu vou na leqa e rawa ni yacovi ira na luvedra kevaka era dau gunuva vata na wai vusoi kei na wainimate e valenibula. Era sa vakasalataki kina na tauvimate mera qara ivakasala taumada vei ira na nodra vuniwai se na wainimate cava mera gunuva, ke ra ikuri ni wainimate ni valenibula se cava ga.

[iYaloyalo ena tabana e 7]

E so na kau era sa dau vusoi me wai

Black cohosh

Saint-John’s-wort

[Credit Line]

© Bill Johnson/Visuals Unlimited

[iYaloyalo ena tabana e 7]

Me yaga na veiqaravi, e dodonu mera cakacaka vata na tauvimate kei ira na veiqaravi ena tabana ni bula