iTalanoa ni Nona Bula

Veisau Noqu Bula Niu Kila na Vuna e Vakatara Kina na Rarawa na Kalou

TALANOATAKA O HARRY PELOYAN

Na cava mada e vakatara tiko kina na veika rarawa na Kalou? Au dau vaqaqa voli na taro oqori niu se gone sara. Rau dau cakacaka na noqu itubutubu, rau yalodina, rau kauaitaka tale ga na bula ni nodrau vuvale. Ia e sega ni dau lotu o tamaqu, vakalailai sara o tinaqu. Sega gona ni rau sauma rawa na noqu taro.

AU DAU vakasamataka na taro oqori ni vakacagau tiko na iKarua ni iValu Levu vaka kina ni sa oti, ena sivia na tolu na yabaki au curu tu kina ena mataivaluiwai ni Mereke. Ni oti na ivalu, au lai cakacaka ena dua na waqa e usa iyaya tiko ni vakacoko i Jaina. Voleka ni dua na yabaki na noqu tiko e kea, au qai raica sara ga e levu na veika rarawa.

Era dau cakacaka na kai Jaina, ra tamata vuku tale ga. Ia e dredre sara na bula nira dravudravua vaka kina na revurevu ni iKarua ni iValu Levu. Dau mositi au dina niu raici ira na gone matavinaka era kana vakaca, ra vakaisulu kakadresudresu, qai levu era dau kerekere ni keimami sobu yani i vanua.

Cava na Vuna?

Au a sucu ena 1925, au susu mai Kalifonia, e Mereke. Au se qai raica vakadua na kena yaco na veika rarawa vaka oqori. Koya gona, au dau vaqaqa lo, ‘Ke tiko e dua na Dauveibuli kaukaua, na cava e vakatara tu kina nodra vakararawataki e levu na tamata, vakauasivi o ira na gone era sega tu ni kila e dua na ka?’

Au vaqaqa tale ga, ke tiko dina na Kalou, na cava e vakatara kina na vakacaca, na laba vakayauyau, na mate, kei na veika rarawa era sotava tiko na kawatamata ena veisenitiuri sa sivi​​—⁠vakauasivi ena iKarua ni iValu Levu, nira a mate kina e sivia e 50 na milioni. Kena ikuri, na cava e veivakauqeti kina na bete mera veivakamatei na vakabauta vata baleta wale ga ni duidui na vanua era cavutu mai kina?

iVakadodorairai

Ni tekivu na iKarua ni iValu Levu ena 1939 kei na nodra labati vakayauyau na tamata ena veiyasa i vuravura, au mani nanuma kina ni sega dina na Kalou. Ena dua na gauna, a tukuni vei keimami mai koronivuli ena lesoni ni saenisi me keimami bulia e dua na iyaya vakasaenisi. Au dau taleitaka na veika e vauca na maliwalala, au mani bulia kina e dua na ivakadodorairai levu, e 20 na sedimita na balavu ni kena iloilo.

Meu bulia na ivakadodorairai oqo, au volia e dua na iloilo e sivia na rua veimama na sedimita na kena vavaku, e 20 na sedimita na kena raba, e qai musuka vakamokimokiti e dua na dau musuiloilo. Oti oya sa qai caka na kena e dredre duadua, meu karia tiko me yacova ni vakalomana. Na gauna galala kece ni iwasewase ni vuli oya au bulia tiko kina na ivakadodorairai oqo. Ni sa caka oti na iloilo, au qai cobara ena dua na tiuvu kaukamea qai vakacuruma ina ivakadodorairai e so na iloilo e duidui na kedra kaukaua.

Ena dua na bogi ni sega ni cila na vula, au kauta noqu ivakadodorairai e tautuba ena imatai ni gauna meu digovi ira kina na kalokalo kei na so tale na vuravura e maliwalala. Au qoroqoro ga ena levu ni veikabuli vakalomalagi, ra qai tuvai tu vakamatau. Au sa qai qoroqoro ga vakalevu ena noqu kila ni so na isoso “kalokalo” me vaka na noda Milky Way, era tiko kina e bilioni vakacaca na kalokalo.

Au sa qai vakasamataka: ‘Era sega ni basika tu ga vakataki ira na veika kece oqo. Na ka tale ga e tuvai vakamatau e sega ni dau yaco tu ga vakacalaka. Sa bau maqosa dina na tuvai ni lomalagi kei na vuravura, vaka sara ga ni a bulia e dua e vuku sara. De bula dina tiko e dua na Kalou?’ Na ka au raica oqori ena ivakadodorairai e vakavuna meu veisautaka na noqu rai, oya ni sega ni bula na Kalou.

Au sa qai vaqaqa lo: ‘Ke bula dina tiko na Kalou e kaukaua, e vuku, e bulia na lomalagi kei na vuravura vakatubuqoroqoro oqo, ena sega beka ni rawa vua me vakavinakataka na ituvaki rarawataki e ologi vuravura tu? Cava mada a vakatara kina me yaco na veika ca ena imatai ni gauna?’ Niu tarogi ira na tamata lotu, au sega ni lomavakacegu ena nodra isaunitaro.

Ni oti noqu vuli ena sekeneri kei na vica na yabaki ena univesiti, au curu sara ena mataivaluiwai ni Mereke. Ia, era sega mada ga ni sauma rawa noqu taro na italatala ni mataivalu. Era dau kaya ga na tamata lotu, “E lewa ga na Turaga.”

Au Vaqaqara Tiko Ga

Niu biuti Jaina mai, au vaqaqa tiko ga na nona vakatara na Kalou na veika rarawa. Sega ni yali ena noqu vakasama oqori, vakauasivi niu raica na ibulubulu ni mataivalu ena veiyanuyanu ena Pasifika keimami kele kina ena neimami sa lesu tiko mai. Voleka ni ibulubulu kece oqori era bulu tu kina na se cauravou.

Niu yaco yani i Mereke au cegu mai na mataivaluiwai, meu lai tosoya noqu vuli ena Harvard University e Cambridge, mai Massachusetts me dua na yabaki. Au rawata kina noqu koroi, ia au sega ga ni lesu ina noqu itikotiko e Kalifonia. Au nanuma meu sa na tiko mada ga ena tokalau kei Mereke, meu vaqara na isau ni noqu vakatataro. E levu na lotu era tiko ena korolevu o Niu Yoka, au mani nanuma meu gole kina, meu lai rogoca e so na ivakavuvuli ni lotu oqori.

E tiko e Niu Yoka o Isabel Kapigian, na noqu nanalevu, mani sureti au meu lai tiko vua. E iVakadinadina i Jiova o koya kei rau na luvenayalewa, o Rose kei Ruth. Sega sara ni lomaqu meu kila nodratou vakabauta, au mani lakova kina e so tale na lotu, au veitalanoa kei ira na lewena, au wilika tale ga na nodra ivola. Au dau tarogi ira se cava e vakatara kina na Kalou na veika rarawa, ia era sega tale ga ni kila na kena isau. Au mani nanuma ni rairai sega dina ga na Kalou.

Saumi na Noqu Vakatataro

Au sa qai kerei nanalevu kei rau na luvena ke rawa niu wilika e so na nodratou ivola, meu kila kina na nodra vakabauta na iVakadinadina i Jiova. Na gauna au wilika kina au raica sara ga nira duidui vakalevu na iVakadinadina vei ira na lotu tale e so. Na iVolatabu ga e sauma na taro, au lomavakacegu sara ga kina. Sega ni dede sa saumi na noqu taro me baleta na nona vakatara tiko na Kalou na veika rarawa.

Sega ni o koya ga oqori, au raica tale ga ni o ira na iVakadinadina i Jiova era tokona sara ga nodra isaunitaro e yavutaki vakaivolatabu ena ka era vakayacora. Kena ivakaraitaki, au tarogi nanalevu se cava era a cakava na cauravou iVakadinadina i Jiova mai Jamani ena iKarua ni iValu Levu. Era a curu beka ena mataivalu, ra qai kaya “Sa noqu ivakabula o Itala!,” ra salututaka tale ga na kuila ni nona matanitu? E kaya o nanalevu ni sega. Ena vuku ni nodra tawaveitovaki, era bala kina ina keba ni veivakararawataki, ra qai labati kina e levu. E vakamacalataka o koya nira tautauvata na iVakadindina i Jiova ena veivanua kece ena gauna ni ivalu​​—⁠era tawaveitovaki. O ira tale ga na cauravou iVakadinadina i Jiova ena vanua e liutaki vakademokarasi era vesu nira tawaveitovaki.

Sa qai kerea o nanalevu meu wilika na Joni 13:​35, e kaya: “A ka oqo era na kila kina na tamata kecega ni dou sa noqu tisaipeli, kevaka dou sa veilomani.” Dodonu me vakatakilakilataki ira na lotu Vakarisito dina na loloma se mani vanua cava ga era tiko kina. Era na sega vakadua ni curu ena mataivalu ra qai veisaqati kei ira na tacidra ena ivalu, mera veivakamatei ena vuku wale ga ni duidui na vanua era cavutu mai kina! Sa qai tarogi au tale o nanalevu: “Rawa beka ni o raitayaloyalotaki Jisu kei ira na nona tisaipeli nira dui toto ena nona vakacibivalu o Roma, ra qai veivakamatei?”

E tukuna tale ga meu wilika na 1 Joni 3:​10-​12. E kaya: “Na ka oqo sa rairai kina ko ira na luve ni Kalou, kei ira na luve ni tevoro: sa sega ni luve ni Kalou ko koya yadua sa sega ni ia tiko nai valavala dodonu, se ko koya sa sega ni lomana na wekana. . . . Me da veilomani: me kakua ni vakataki Keni, a luve ni vu-ni-ca, o koya sa vakamatea na tacina.”

E matata vakasigalevu na ivakavuvuli ena iVolatabu. Era dau veilomani na lotu Vakarisito dina, se mani matanitu cava ga era bula tu kina. O koya gona, era na sega ni vakamatei ira na tacidra vakayalo, se ra vakamatea e dua tale. E rawa kina vei Jisu me kaya me baleti ira nona imuri: “Era sa sega ni vakavuravura, me vaka ka’u sa sega ni vakavuravura.”​​—⁠Joni 17:⁠16.

Na Vuna e Vakatarai Kina

Au sa mai kila tale ga na ka e kaya na iVolatabu me baleta na nona vakatara na Kalou me yaco tiko na rarawa. E vakamacalataka ni a buli rau na tubuda me rau tamata uasivi, qai biuti rau ena dua na were parataisi. (Vakatekivu 1:​26; 2:​15) E solia tale ga vei rau e dua na isolisoli talei: oya na galala ni vakatulewa, ia me rau na vakatulewa vakavuku. Kevaka erau talairawarawa vua na Kalou qai muria na nona lawa, erau na bula uasivi tiko ga ena parataisi. Erau na vakatetea na parataisi me robota na vuravura taucoko. Era na sega ni valavala ca nodrau kawa, qai yaco na gauna me parataisi totoka kina na vuravura oqo mera na bula mamarau kina na tamata uasivi.​​—⁠Vakatekivu 1:​28.

Ia, ke rau digitaka o Atama kei Ivi me rau lewai rau ga, me kua ni lewai rau na Kalou, ena kauta tani o koya na bula uasivi erau taukena. (Vakatekivu 2:​16, 17) Ka ni rarawa vei keda na kawatamata ni rau a sega ni vakatulewa vinaka na imatai ni noda itubutubu, rau sega ni vinakata me lewai rau na Kalou. A uqeti rau e dua na ibulibuli vakayalo talaidredre a qai kilai me o Setani na Tevoro. A via lewai koya ga, qai kocova na sokalou e dodonu me caka ga vua na Kalou.​​—⁠Vakatekivu 3:​1-​19; Vakatakila 4:​11.

Kilai kina o Setani me “kalou ni vuravura oqo.” (2 Korinica 4:⁠4) E kaya na iVolatabu: “Sa koto ga vua na vu-ni-ca ko ira kecega na kai vuravura.” (1 Joni 5:​19) E vakatakilai Setani o Jisu me “turaga ni vuravura oqo.” (Joni 14:30) Nona talaidredre o Setani vaka kina o rau na imatai ni noda itubutubu e kauta mai na ivalavala ca, na itovo voravora, mate, lomabibi, kei na veika rarawa ina kawatamata.​​—⁠Roma 5:​12.

“Sa Sega ni Vu Mai Vua na Tamata”

E vakatara na Kalou me vica vata na udolu na yabaki nona sotava tiko na kawatamata na rarawa, me vakaraitaka vei ira na isau ni nodra talaidredre ina nona lawa na Dauveibuli. Era na rawa tale ga kina ni raica na dina ni ka e kaya na iVolatabu: “Sa sega ni vu mai vua na tamata na nona sala: sa sega ni vu mai vua na tamata sa lako tu me lewa na nonai lakolako: mo ni vakanakuitataki [“vakadodonutaki,” NW] au, Jiova.”​​—⁠Jeremaia 10:​23, 24.

Ia, na gauna oqo kei na veisenitiuri sa sivi eda sa raica kina ni dau tini ga ena leqa ke sega ni veiliutaki na Kalou. E inaki ni Kalou me na muduka na nodra vakatovotovotaka tiko na tamata mera lewai ira ga ra sega ni muria na nona lawa.

Bula Totoka sa Tu Mai Liu

E vakaraitaka na iVolatabu ni sa voleka sara ni vakaotia na Kalou na ituvaki ca kei vuravura: “Malua mada vakalailai, ena qai takali na tamata ca. . . . Ia ko ira na yalomalumalumu era na taukena na vanua; ka na daumarau tiko e na veivakacegui vakaidina.”​​—⁠Same 37:​10, 11.

E kaya tale ga na parofisai ena Taniela 2:​44: “E na nodra gauna na tui ko ya [veimataqali veiliutaki era tu nikua] ena qai vakatura na Kalou ni lomalagi e dua na matanitu, ena sega sara ni vakarusai rawa: ia na matanitu ko ya ena sega ni biu tu me nodra na tamata tani, ia ena vurumemeataka ga ka vakaotia na veimatanitu oqori, ka na tu ga ka sega ni mudu.” Sa na sega tale ni qai vakatarai me veiliutaki na tamata. Ena liutaka na vuravura taucoko na Matanitu ni Kalou. Ena ruku ni veiliutaki oqori, sa na parataisi na vuravura taucoko, ra qai bula tawamudu kina ena marau na kawatamata uasivi. E yalataka na iVolatabu: “Na Kalou ena tavoya tani kecega na wai-ni-mata mai na matadra; ia ena sega tale na ciba, se na rarawa, se na tagi, ka na sega tale na vutugu.” (Vakatakila 21:⁠4) Sa dua dina na bula totoka sa vakarautaka tu vei keda na Kalou!

Veisau na Bula

E veisau na noqu bula niu sa kunea na isaunitaro au lomavakacegu kina. Me tekivu mai na gauna oya, au via qarava sara ga na Kalou, meu vukei ira e so tale mera kila na vuna e vakatara tiko kina na rarawa na Kalou. Au taura rawa na bibi ni ka e tukuna na 1 Joni 2:​17: “Ko vuravura [na ituvaki oqo e veiliutaki tiko kina o Setani] sa lako tani yani, kei na kena gagadre talega; ia ko koya sa cakava na ka sa vinakata na Kalou, sa tu dei ga ka sega ni mudu.” Au vinakata sara ga meu bula tawamudu ena vuravura vou ni Kalou. Au mani nanuma meu na tiko ga e Niu Yoka, au qai tekivu vakasosoqoni kei ira na iVakadinadina i Jiova e kea, qai levu sara na ka vinaka au sotava niu vukei ira tiko e so tale mera kila na ka au sa vulica.

Ena 1949 keirau sota kei Rose Marie Lewis. E iVakadinadina i Jiova tale ga o koya, o Sadie na tinana, o rau na rua na tuakana, kei ratou na va na tacina. E qarava tiko na Kalou o Rose ena cakacaka vakaitalatala vakatabakidua. Au taleitaki koya sara ga ni goneyalewa itovo vinaka. Keirau mani vakamau ena June 1950, keirau qai tiko ga e Niu Yoka. Keirau marautaka na neirau cakacaka vaka kina na neirau nuitaka tu na bula tawamudu ena vuravura vou ni Kalou.

Ena 1957 keirau sureti kei Rose Marie me keirau veiqaravi vakatabakidua ena itikotiko liu ni iVakadinadina i Jiova, e Brooklyn, Niu Yoka. Ena June 2004 sa 54 kina na yabaki na neirau marautaka voli mai na neirau bula vakawati, ia e 47 na yabaki oqori keirau tiko kina ena itikotiko liu e Brooklyn. Era yabaki marautaki dina ni veiqaravi vei Jiova oqori, vaka kina na cakacaka vata kei ira na mataveitacini.

Rarawa Levu

E rarawataki dina ni qai kilai ena itekitekivu ni Tiseba 2004 ni tauvi Rose Marie tiko e dua na kenisa e tubu tiko ena dua na nona yatevuso. Era kaya na kenadau ni sa tete totolo sara tiko, qai dodonu me kau laivi. A sele o Rose ni voleka ni cava na Tiseba, ni oti tale e dua na macawa donuya noqu tiko sara ga ena nona rumu sa mai tukuna na dauniveisele: “Rose Marie, sa rawa ni o lako i vale. O sa bula vinaka!”

Ia, ni oti ga e vica na siga nona suka mai vale o Rose Marie, sa vutu kaukaua na ketena kei na so tale na tikiniyagona. E sega ni oti rawa na momosi mani kau tale i valenibula. E laurai ni sa cevata tu na dra ena so sara ga na nona gacagaca bibi, oqo e tarova tiko na kena yaco yani kina na oxygen era gadreva vakalevu. Era saga na vuniwai na veiqaravi kece era kila, ia sa dreve ga. Ni oti ga e vica tale na macawa, ena 30 Janueri  2005, au sotava kina na rarawa levu duadua ena noqu bula ni sa mai takali o Rose Marie na noqu daulomani.

Ena gauna oya au sa voleka ni yabaki 80 kina, au dau raica vakalevu na nodra rarawa na tamata, ia oqo e duatani. Keirau “lewe dua ga” kei Rose Marie, me vaka e kaya na iVolatabu. (Vakatekivu 2:​24) Au dau raica na nodra rarawa e so tale, au rarawa tale ga nira takali noqu itokani se wekaqu. Ia, au luvuci ena rarawa levu ni sa takali na watiqu, qai dede noqu vakila voli. Au sa qai vakila tu na lolosi eda sotava tiko mai vakadede nira takali na noda daulomani.

Ia, au lomavakacegu niu kila na vu ni noda rarawa kei na kena sa na vakarau muduki. E kaya na Same 34:18: “Sa voleka ko Jiova vei ira sa ramusu na yalodra; ka sa vakabulai ira sa dasila na lomadra.” Dua na sala e rawa ni vosoti kina na rarawa vaka oqori oya na noda kila ni kaya na iVolatabu ni na yaco na veivakaturi, nira na tucake tale o ira ena ibulubulu, era na rawa ni bula tawamudu ena vuravura vou ni Kalou. E kaya na Cakacaka 24:15: “Ni na tu cake tale ko ira na mate, ko ira na yalododonu kei ira na sega ni yalododonu.” E dau lomana na Kalou o Rose Marie. Au kila ni lomani koya tale ga na Kalou, ni na nanumi koya qai vakaturi koya ena nona gauna lokuci, au nuitaka ni na sega sara ni dede oqori.​​—⁠Luke 20:38; Joni 11:⁠25.

Dina ni na lolositaki vakalevu nona takali e dua e daulomani, ia e levu cake sara na marau ni sa vakaturi mai. (Marika 5:​42) E yalataka na Vosa ni Kalou: “Ena bula ko ira na nomu mate. . . . Na qele ena biuti ira tani na mate.” (Aisea 26:19) Levu vei ira na “yalododonu” e tukuni ena Cakacaka 24:15 era na rairai vakaturi e liu. Sa na dua dina na gauna marautaki oqori! Ena maliwai ira na vakaturi oqori o Rose Marie. Era na marautaki koya dina o ira na lomani koya! Sa na bau veivakacegui dina na gauna oqori meda bula ena dua na vuravura sa na sega kina na rarawa!

[iYaloyalo ena tabana e 9]

Au raica sara ga na nodra rarawa e so niu cakacaka tiko mai  Jaina

[iYaloyalo ena tabana e 10]

Me tekivu mai na 1957, au sa veiqaravi tiko kina ena itikotiko liu ni iVakadinadina i Jiova e Brooklyn

[iYaloyalo ena tabana e 12]

Au vakamautaki Rose Marie ena 1950

[iYaloyalo ena tabana e 13]

Ena ivakananumi ni ika50 ni yabaki ni neirau vakamau, ena 2000