Vakasaqarai na Veivakararamataki

“E VINAKA na kilaka, e ca na lecaika,” e kaya o Laura Fermi, na wati Enrico Fermi, e dua na saenitisi kilai levu. So beka era na saqata na vakasama oqori ena nodra nanuma ni vinaka meda lecaika tu ga. Ia, e levu era vakadinata na ka e tukuna o Fermi, sega wale ga ena buturara ni saenisi, e vaka kina ena so tale na taba ni noda bula. Na lecaika e veivosakitaki tiko e ke, oya na kena sega ni kilai na ka dina. E vakavuna gona na tatavutuvutu ni nodra bula e levu ena vica vata na senitiuri, e lai butobuto kina na nodra vakasama, itovo, kei na nodra bula vakayalo.​​—⁠Efeso 4:​18, VV.

Sa rauta mera qara o ira na tamata vakasama na veivakararamataki. Era via kila na inaki ni noda bula, kei na cava ena yacovi keda ena gauna se bera mai. Duidui gona na sala era muria ena nodra vakasaqaqara. Meda dikeva mada vakalekaleka e so.

E Kune Beka ena Tabana ni Lotu?

E laurai ena itukutuku makawa ni lotu Buda, ni o Siddhārtha Gautama, o koya a tauyavutaka na lotu oqori, a leqataka na noda sotava voli na tamata na rarawa kei na mate. Mani kerei ira kina na iliuliu ni lotu Idu mera vukei koya me kunea “na sala ni ka dina.” E so vei ira e vakatututaka na yoga, vaka kina na bula ni vakatatabu. Ia, a tini ciqoma o Gautama me sala ni rarama dina na kena dau vakananumi vakatitobu na ka.

So tale era gunu wainimate ena nodra vinakata mera vakararamataki. Me kena ivakaraitaki, ena gauna oqo, o ira na Idia Damudamu era lewena na lotu e vakatokai na Native American Church, era vakabauta ni gunuvi na wai ni vunikau na peyote cactus, ena “vakavotuya na kilaka vuni.”

O Jean-Jacques Rousseau, na vuku ni Varanise ena ika18 ni senitiuri a vakabauta ni kevaka e dua e lomana dina me vakararamataki, na Kalou ena vakatakila vua na rarama vakayalo oqori. Ena sala cava? Nona muria na ka sa “tugana oti tu mai na Kalou e lomana.” Io, na ka ga o vakila​​—⁠na ivakarau ni yalomu se na ka e tukuna na nomu lewaeloma​​—⁠oqori e “nomu idusidusi vinaka duadua, veitalia ni duidui na rai ni tamata me baleta na veivakararamataki,” e kaya o Rousseau.​​—⁠History of Western Philosophy.

Ena Rawati Beka ena Vakasama ga Vakatamata?

E levu era bula donuya na gauna i Rousseau, era sega ni duavata kei na nona rai, oya ni vu vakalou na veivakararamataki. Me kena ivakaraitaki, o Voltaire e dua tale ga na turaga ni Varanise a bula ena gauna oya, a kaya ni o lotu e sega ni vu ni veivakararamataki ia e vakavuna vakatabakidua na kena vakilai e Urope ena vica vata na senitiuri na bula lecaika, vakatevoro, kei na veivakalolomataki. Ra vakatoka kina e so na daunitukutuku makawa na gauna oqori me Gauna Butobuto.

A lewena o Voltaire e dua na ilawalawa mai Urope era lewe ni dua na isoqosoqo era vakatoka me Veivakararamataki. O ira na lewe ni isoqosoqo oqori era taurivaka na nodra rai na kai Kirisi makawa​​—⁠oya ni rawati na rarama dina ena vuku ni vakasama ga ni tamata kei na vakadidike vakasaenisi. E dua a lewe tale ga ni ilawalawa oqori, o Bernard de Fontenelle, a kaya ni kevaka e vakasamataka vinaka na tamata na ka me cakava, sa na rawa ni donuya kina na kawatamata ni itabagauna oya “e dua na senitiuri ena torocake tiko ga na kena rarama, sa rawa gona ni tukuni ni o ira na bula ena veitabagauna sa sivi era lecaika vakalevu.”​​—⁠Encyclopædia Britannica.

Oqo e so ga na rai veicoqacoqa me baleta na kena vakasaqarai na veivakararamataki. E tiko beka e dua na “idusidusi vinaka duadua” eda rawa ni taurivaka ena noda vakasaqara na ka dina? Dikeva mada na ka e tukuna na ulutaga e tarava me baleta na ivurevure nuitaki ni veivakararamataki.

[iYaloyalo ena tabana e 3]

A duidui na sala eratou muria o Gautama (o Buda), o Rousseau, kei Voltaire ena nodratou vakasaqara na veivakararamataki