Ena Sega ni Bula na Tamata e na Madrai Duadua Ga​—Au Bula Mai na Nodra Valeniveivesu na Nazi

Talanoataka o Joseph Hisiger

“Na cava o wilika tiko?” Au taroga e dua keirau vesu vata. “Na iVolatabu,” e kaya, qai kuria: “Au na solia vei iko ke veisau kei na kemu iwasewase madrai ni dua na macawa.”

AU SUCU ena 1 Maji, 1914, e Moselle, a wili tu vei Jamani ena gauna ya. Ni cava na iMatai ni iValu Levu ena 1918, a vakalesui tale o Moselle e Varanise. Ena 1940, a kovea tale o Jamani. Ia ni cava na iKarua ni iValu Levu ena 1945, e mai qali tale i Varanise. Ni veisau tiko ena gauna kece qo na vanua au lewenivanua kina, au vulica gona na vosa vakaVaranise kei na vosa vakaJamani.

Erau lotu Katolika kaukaua na noqu itubutubu. Keitou dau tekiduru ena masu vakavuvale ni bera ni keitou moce ena bogi. Keitou dau lai lotu ena vei Sigatabu kei na gauna ni olodei. Au dau taura vakabibi na noqu lotu niu lewena e dua na iwasewase ni vuli ena lotu Katolika.

Gumatua ena Cakacaka

Ena 1935 erau a sikovi noqu itubutubu e rua na yalewa iVakadinadina i Jiova. Na nodratou veitalanoa e baleta nona vakaitavi o lotu ena iMatai ni iValu Levu. Tekivu mai na siga qo, au via vakalevutaka sara ga noqu kila ka ena iVolatabu. Au kerea vua na bete ena 1936 me dua na noqu iVolatabu. E tukuna vei au meu vulica mada e liu na cioloji me qai matata kina vei au. Qori sa qai vakavuna ga meu gadreva me dua na noqu iVolatabu, meu wilika tale ga.

Ena Janueri 1937 a vakamacala vakaivolatabu vei au na noqu itokani vakacakacaka o Albin Relewicz, e dua tale ga na iVakadinadina. “Au vakabauta ni tiko na nomu?” Au taroga vua. E tiko na nona iVolatabu, sega ni dede sa vakaraitaka vei au na yaca ni Kalou o Jiova ena dua na ilavelave ni German Elberfelder a solia vei au. Au dau gumatua na vakawilika, au dau tiko tale ga ena nodra soqoni na iVakadinadina i Jiova ena dua na tauni voleka e Thionville.

Ena Okosita 1937, au a tomani Albin ina nodra soqo ni veimatanitu na iVakadinadina e Parisi. Mai kea au sa tekivu vunau e veivale. Sega ni dede au sa papitaiso. Ena itekivu ni 1939, au sa dua na painia, dua e cakacaka vakaitalatala vakatabakidua. Au a lesi sara ina korolevu o Metz. Ena Julai au sureti meu lai cakacaka ena valenivolavola ni tabana ni iVakadinadina i Jiova e Parisi.

Veivakararawataki ena Gauna ni iValu

E lekaleka ga noqu veiqaravi ena valenivolavola ni tabana niu sa kacivi meu curu ina mataivalu ni Varanise ena Okosita 1939. E vakacaraka noqu lewaeloma meu vakaitavi ena ivalu, au bala kina i valeniveivesu. Niu se tiko ga e valeniveivesu ena vula o Me, a kabai Varanise mai o Jamani. E vakadrukai o Varanise ena vula o June, au lewenivanua tale e Jamani. Niu sereki ena Julai 1940, au lai tiko tale kei rau noqu itubutubu.

Ni keimami vakarurugi tu ena veiliutaki ni Nazi, keimami dau sota vuni me keimami vuli iVolatabu. E dau kauta mai na neimami Vale ni Vakatawa e dua na yalewa lotu vaKarisito yaloqaqa o Maryse Anasiak, keirau dau sota ena nona valenimadrai e dua na taci keimami tagane iVakadinadina. Me yacova na 1941, au vosota na ka dredre era sotava na iVakadinadina i Jiova e Jamani.

Ena dua na siga era mai sikovi au na Gestapo. Ni vakamacalataka oti vei au e dua na sotia ni sa vakatabui nodra cakacaka na iVakadinadina i Jiova, a tarogi au sara keu vinakata meu dua tiko ga vei ira. Niu vakaio, a tukuna vei au meu muri koya. A rebo sara ga o tinaqu ena levu ni nona luluvu. Ni raica qo na sotia ni Gestapo, a tukuna vei au meu tiko ga meu qaravi tinaqu.

Au sega ni dau kidavaki noqu manidia ni vanua ni cakacaka ena vosa “Heil Hitler” (Sa noqu ivakabula o Itala). Au sega tale ga ni via lewena na nona sotia o Itala. Era vesuki au na Gestapo ena siga tarava. Niu vakatarogi, au a sega ni via vakaraitaka na yacadra na vo ni iVakadinadina i Jiova. E tavulaka e dua na imoku warumisa i uluqu ena dia ni dakai na sotia a vakatarogi au tiko, au sega ni vakilai au vakadua. Ena 11 Sepiteba 1942, na Sondergericht (Na Valeniveilewai era dau lewai kina na saqata na Matanitu, era turaganilewa kina na sotia nei Itala) mai Metz e totogitaki au me tolu na yabaki e valeniveivesu, baleta niu “vunitaka na kedra itukutuku na iSoqosoqo ni iVakadinadina i Jiova kei ira na Gonevuli ni iVolatabu.”

Oti e rua tale na macawa, au sa biubiu mai na valeniveivesu e Metz meu gole ina keba ni veivakacakacakataki e Zweibrücken. Au dua vei ira na dau vakavinakataka na salaniqiqi. Keimami veisautaka na kaukamea, kaburaki vinaka tale na laqere ena salaniqiqi. E soli ga vei keimami e dua na bilo kofi, dua na tiki ni madrai ena matakalailai kei na dua na boulu suvu ena sigalevu kei na yakavi. Oti, au mani tokitaki ena dua na valeniveivesu ena dua na tauni voleka ga, au lai cakacaka ena dua na sitoa ni cula iyaya leca. Oti tale e vica na vula au kau lesu i Zweibrücken, meu lai cakacaka ena iteitei.

Sega ni Bula ena Madrai Duadua Ga

Keirau rumu vata e valeniveivesu kei na dua na cauravou mai Necaladi. Niu vulica eso na nona vosa, a rawa kina meu wasea vua na noqu vakabauta. E toso vinaka sara vakayalo me yacova nona kerei au me papitaiso ena uciwai. Ni lamata mai, a mokoti au qai kaya, “Au sa tacimu, Joseph!” Keirau mai veitawasei niu vakau meu lai cakacaka tale ena salaniqiqi.

Ena gauna qo keirau sa mai rumu vata kei na dua mai Jamani. Dua na siga a wilika tiko e dua na ivola lailai, na iVolatabu! A lomasoli me veisau kei na kequ iwasewase madrai ni dua na macawa. “Sa donu!” Au kaya vua. Dua na ka levu noqu solia na kequ iwasewase madrai ni dua na macawa, ia au sega ni veivutunitaka. Sa qai matata vei au na vosa i Jisu ni kaya: “Ena sega ni bula na tamata e na madrai duaduaga, sa bula ga e na vosa kecega sa lako mai na gusu ni Kalou [o Jiova].”​—Maciu 4:4.

Sa tiko qo vei au e dua na iVolatabu, e dredre ga na kena maroroi. Ni vakatauvatani kei ira na vo ni kaivesu, era vakatabui duadua ga na iVakadinadina me tiko vei ira na iVolatabu. Au dau qai wilika ga ena bogi niu vunitaka ena ruku ni noqu itutuvi. Ena siga, au na vunitaka ena loma ni noqu sote meu dau kauta tu. Au na sega vakadua ni laiva tu ena loma ni noqu lokamu baleta nira dau vakayayana na yadra e valeniveivesu.

Ena dua na siga ni keimami voleni, au qai vakasamataka niu guilecava na noqu iVolatabu. Au vakusakusa ina noqu rumu ena yakavi, ia sa yali na iVolatabu. Ni oti ga noqu masu vua na Kalou, au lai raici koya na yadra meu vakamacalataka vua ni dua e taura na noqu ivola, au vinakata me vakasukai mai vei au. E sega soti ni rogoci au vinaka, ia au a qai kunea tale na noqu iVolatabu. Au vakavinavinakataki Jiova mai vu ni lomaqu!

Ena dua tale na gauna au a vakatalai meu lai sisili. Niu luvata tiko na noqu isulu duka, au vakalutuka ena fuloa na iVolatabu. Ni sega ni rai tiko mai na yadra, au a tekea vakamalua ina valenisili. Au vunitaka ena dua na yasana niu sili. Niu sili oti, au vunitaka tale na iVolatabu ena noqu ibinibini sulu savasava.

Ka e Veivakayaloqaqataki kei na ka e Veivakayalolailaitaki

Ena dua na mataka ni 1943 nira soqoni vata mai na kaivesu ena lomanibai ni valeniveivesu, au a raici Albin! A vesu tale ga mai o koya. E kilai au mai qai tara na serena me vakaraitaka ni keirau veitacini. Sa qai matanataka ni na volavola mai. Ni keirau veisivi ena siga tarava, a vakalutuka e dua na tikinipepa. A raica qori na yadra, mani keirau lai sogo butu ruarua me rua na macawa. Na keirau kakana ga na madrai bulagi kei na wai, keirau davo tu ga ena dela ni kau qai sega ni vakaitutuvi.

Oti ya, au tokitaki ena valeniveivesu i Siegburg, au cakacaka ena vanua ni buli kaukamea. E cakacaka oca dina qai sega ni veirauti na kakana. Au dau tadra ena bogi eso na kakana vaka na keke kei na vuanikau​—e dau vakayadrati au na kudrukudru ni kete kei na mamaca ni noqu itilotilo. E lutu sara ga na yagoqu. Ia au dau wilika e veisiga na noqu iVolatabu lailai, au raica kina ni vakainaki na bula.

Au sa Sereki!

Ena mataka ni Epereli 1945, era dro vakasauri na yadra, tadola tu ga na matamata. Au sa sereki! Au lai vakabulabula mada e liu ena dua na valenibula. Ena mua ni vula o Me, au sa lako tale ina nodrau vale na noqu itubutubu. Rau a sega ni vakabauta niu se bula tiko. E tagi ena marau o Nana ni raici au. Ka ni rarawa ga ni a sega ni dede na nodrau bula tiko.

Au tekivu lako tale ina ivavakoso e Thionville. E marautaki dina niu sotavi ira tale na noqu vuvale vakayalo! Dina nira sotava e levu na dredre, e ka marautaki ga nira yalodina tiko. Na noqu itokani lomani o Albin a qai leqa e Regensburg, mai Jamani. Au qai kila tale ga e muri ni mai dua na iVakadinadina i Jiova na tavalequ o Jean Hisiger qai vakamatei baleta ni vakacaraka nona lewaeloma me curu ina mataivalu. Keirau a cakacaka vata kei Jean Queyroi ena valenivolavola ni tabana mai Parisi, a lima na yabaki nona vosota voli mai ena keba ni veivakacakacakataki e Jamani.a

Au lai cakacaka vakavunau tale ena tauni o Metz. Au dau sota tale ga vakalevu kei ratou na vuvale na Minzani. A papitaiso na luvedrau yalewa o Tina ena 2 Noveba, 1946. E dau gugumatua ena cakacaka vakavunau, au taleitaki koya tale ga. Keirau mani vakamau ena 13 Tiseba , 1947. Ena Sepiteba 1967, a solia vakatabakidua nona gauna o Tina ena cakacaka vakavunau, yacova sara nona leqa ena June 2003, ni yabaki 98. Dua na ka na noqu nanumi koya.

Nikua au sa yabaki 90 vakacaca, au vakadinata niu vosota na veika dredre ena kaukaua ni Vosa ni Kalou. E tiko na gauna au dau via kana, ia au dau vakatawana noqu vakasama kei na lomaqu ena Vosa ni Kalou. E “vakaukauwataki au” na vosa i Jiova.​—Same 119:50.

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 21]

Noqu itokani lomani o Albin Relewicz

[iYaloyalo ena tabana e 21]

O Maryse Anasiak

[iYaloyalo ena tabana e 22]

Na iVolatabu e veisau kei na kequ iwasewase madrai ni dua na macawa

[iYaloyalo ena tabana e 23]

Kei Tina, neirau veimusumusuki ena 1946

[iYaloyalo ena tabana e 23]

O Jean Queyroi kei watina, o Titica