iTalanoa ni Nona Bula

Veitokani me 60 na Yabaki Qai Tawamudu

Ena dua na yakavi ni 1951 donuya na vulaikatakata, eratou duri tu ena rumu lailai ni qiri e Ithaca, Niu Yoka, Merika, e va na cauravou eratou yabaki 20 vakacaca kece. Eratou mamarau, ratou qiri sara tiko i Michigan, Iowa kei Kalifonia. Dua na itukutuku totoka eratou via vakasavuya!

ENA vula o Feperueri ni 1951, era yaco yani e South Lansing, Niu Yoka, e 122 na painia mera lai tiko ena ika17 ni kalasi ni Koronivuli o Kiliati. Eratou maliwai ira na ilala qori o Lowell Turner, William (Bill) Kasten, Richard Kelsey, kei Ramon Templeton. Erau cavutu mai Michigan o Lowell kei Bill, o Richard mai Iowa, o Ramon mai Kalifonia. Eratou qai veitokani vinaka sara na le va qori.

Ni oti e lima na vula na vuli, dua na ka na nodra nanamaki na gonevuli ena gauna e kacivaki kina ni na vosa vei ira o Brother Nathan Knorr mai na itikotiko liu. Eratou vinakata na le va na tacida tagane sa tukuni oti mai, ke rawa, me ratou lai veiqaravi kece ga ena dua na vanua. Ia eratou na qai kila qo e levu tale na ka me baleta na nodratou ilesilesi vakadaukaulotu e vanuatani!

Era sega ni tiko dei na vakarorogo ni sa vakarau kacivaka o Brother Knorr na nodra ilesilesi e vanuatani na gonevuli ena gauna e vosa tiko kina vei ira. Eratou kacivi sara ga e liu ena buturara na va na cauravou sa tukuni oti mai, eratou tavayaya, ia e lutu na nodratou icegu ni ratou kila ni ratou na lai veiqaravi kece ena dua ga na vanua! Eratou lesi i vei? Era kurabui na nodratou itokani ra qai vakasausau ni kacivaki ni ratou sa lesi i Jamani.

Eda qoroya na iVakadinadina i Jiova e veivanua na kedra ivolatukutuku ni nodra yalodina na iVakadinadina mai Jamani me tekivu mai na 1933 kei na veiyabaki e muri ena veiliutaki i Itala. Era nanuma lesu e levu na gonevuli na nodra vakarautaka na isulu kei na ka ni veivuke me vakau vei ira na mataveitacini mai Urope ni oti na iKarua ni iValu Levu. Era ivakaraitaki vinaka na tamata ni Kalou e Jamani ena vakasakiti ni nodra vakabauta, yalodei, yaloqaqa, kei na nodra nuitaki Jiova. E nanuma lesu o Lowell na nona veinanuyaka, ‘Qo keitou sa na qai veikilai vinaka sara kei ira na mataveitacini qori.’ Sa rauta me ratou mamarau ratou qai via qiri sara ga i vale ena yakavi ya, ratou qiriti ira tale ga na nodratou itokani!

ILAKOLAKO I JAMANI

Ena ika27 ni Julai, 1951, ni seredali mai na wavu ena East River e Niu Yoka na waqa na SS Homeland, ratou sa vodo toka na va na itokani ena nodratou ilakolako i Jamani me tinikadua na siga. A vakavulici ratou rawa ena vica na yatuvosa vakaJamani o Brother Albert Schroeder, e dua e dauveivakavulici e Kiliati qai lewe ni iLawalawa Dauvakatulewa ena dua na gauna e muri. Ni levu na pasidia era kai Jamani, de dua eratou na rawa ni vulica e levu tale na vosa vakaJamani. Ia e duidui na vosanivanua e Jamani era vosataka na pasidia. Ena vakavu veilecayaki sara ga qori!

Eratou lomalomaca e waqa na cauravou, ia eratou yaco bula e Hamburg, Jamani, ena mataka ni Tusiti, na ika7 ni Okosita. E se qai ono ga na yabaki na kena oti na ivalu, ratou qai raica rawa na vakacaca ni ivalu ya. E tuburi ratou na luluvu ena veika eratou raica. Oti ratou vodo sitimanivanua sara me dua na bogi taucoko i Wiesbaden, na vanua e tiko kina na valenivolavola ni tabana ena gauna ya.

Ena mataka caca ni Vukelulu, eratou sotava ena imatai ni gauna e dua na iVakadinadina e Jamani​—qai toka vua na yaca era kilai levu kina na kai Jamani! Na turaga qori o Hans, a lai waraki ratou ena siteseni ni sitimanivanua qai kauti ratou i Peceli. A tataunaki ratou vua e dua na tacida sa kenamarama, e sega ni dau tu suka qai sega ni kila na vosa vakavalagi. Ni ratou sega ni veikilai vosa, a rairai nanuma ni na wali qori ena nona vosa sara e cake. Ia e vakavuturitaki ratou kece ga na nona sasaga me vosa e cake. Sega ni dede sa basika yani o Brother Erich Frost, na ivakatawa ni valenivolavola ni tabana, qai kidavaki ratou sara ena vosa vakavalagi. Qo sa rawa ni ratou veivosaki.

Ni voleka ni cava na vula o Okosita, eratou gole na le va ina imatai ni nodratou soqo ni tikina ena vosa vakaJamani a caka e Frankfurt am Main, na kena usutu “Clean Worship.” Na iwiliwili levu duadua mera tiko kina e 47,432, era papitaiso tale ga e le 2,373, qori e gu sara ga kina na lomadratou ratou qai vinakata me ratou vunau. Ia ni oti e vica ga na siga, a vakaraitaka o Brother Knorr ni ratou sa na tiko ga e Peceli, eratou sa lesi me ratou veiqaravi e kea.

A vakasuka ena dua na gauna o Ramon na veisureti me lai veiqaravi ena Peceli e Merika ni vinakata dina me dua na daukaulotu. Erau sega ni bau vakasamataka tale ga o Richard kei Bill me rau veiqaravi e Peceli. Ia na marau eratou qai vakila ena nodratou ilesilesi e vakadeitaka vei ratou ni o Jiova ga e kila vinaka na ka e ganiti ratou. E ka vakayalomatua gona meda muria na veidusimaki i Jiova, sega ni ka eda vinakata! O koya e vulica na lesoni qori ena marautaka na nona qaravi Jiova ena vanua cava ga, kei na ilesilesi cava ga e soli vua.

VERBOTEN!

Era marautaka e levu na lewenivuvale e Peceli e Jamani na nodratou maliwai ira tiko na cauravou mai Merika, qo sa rawa nira vakatovotovotaka na nodra vosa vakavalagi. Ia era vakanuinuikara baleta ni dua na siga a yaco e dua na ka ena rumunikana e Peceli. O Brother Frost e dau bulabula na nona vosa, a vosa vakaJamani ena siga ya ena dua na usutu bibi. Era vagagalu e levu na lewenivuvale, e coba dei toka ga na matadra ena nodra veleti. Eratou sega ni kila na vulagi na ka e tukuni, ia eratou qai liaca ni baleti ratou na vosa e caka tiko ya. A qai tukuna vakadomoilevu o Brother Frost “VERBOTEN!” (“Tabu!”), a cavuta wasoma tiko qori qai toso cake tiko ga na rorogo ni domona me vakabibitaka kina na ka e tukuna. Eratou lomaleqa sara ga na cauravou. Dua beka na ka eratou cakava e va kina ya na nona vosa?

Ni oti ga na kana, era vakusakusa kece ina nodra rumu na lewenivuvale. A qai vakamacalataka na ka e yaco e dua na tacida tagane: “E dodonu mo dou kila na vosa vakaJamani me rawa ni dou vukei keimami. Oya na vuna e tukuna kina o Brother Frost VERBOTEN, tekivu qo lako yani sa na sega na veivosaki vakavalagi kei kemudou me yacova ni dou sa kila na vosa ni vanua qo.”

Era muria sara na lewenivuvale e Peceli na ka e tukuni. Qori e vukei ratou sara ga na vulagi me ratou vulica na vosa vakaJamani, qai vakavulici ratou ni na vinaka ga vei keda na noda muria na nona ivakasala e dua na tacida dauloloma, ke dredre mada ga meda cakava qori. Na nona ivakasala o Brother Frost e laurai kina na nona kauaitaka na isoqosoqo i Jiova kei na nona lomani ira na tacina.a Sa rauta me ratou lomani koya na cauravou ni toso na gauna!

VULI VEI IRA NA NODA ITOKANI

Eda rawa ni vuli ena nodra ivakaraitaki na tamata yalodina ni Kalou, qori ena vukei keda meda vakavinakataka na noda veitokani kei Jiova. E levu na ka eratou vulica na va na cauravou vei ira na mataveitacini yalodina e Jamani​—e sega ni rawa ni cavuti kece na yacadra nira sa rui le levu. Ia e tiko tale ga na veika eratou vulica ena nodratou dau veitokani. E kaya o Richard: “O Lowell e kila toka na vosa vakaJamani qai totolo na nona tobotobo, ia e ka ni sasaga toka qori vei keitou na kena vo. Ni qase duadua tale ga vei keitou, sa matau ga me keitou dau nuitaki koya ena veika me baleta na vosa vakaJamani, me liutaka tale ga eso na ka keitou cakava.” E nanuma lesu o Ramon: “Dua na ka noqu marau ni lomasoli e dua na tacida tagane mai Suwitisiladi me keitou lai vakayagataka na nona vale ni gade e kea ena imatai ni neitou gade ni oti e dua na yabaki na neitou tiko e Jamani! Rua na macawa sa na neitou sara tu ga na vale ni gade qori na le va, sega tale ga na vuli vosa vakaJamani! Ia au sega sara ga ni kila na ka ena cakava o Lowell. A tukuna me keitou wilika qai veivosakitaka e veimataka na tikinivolatabu ni veisiga ena vosa vakaJamani! Au sega sara ni taleitaka, e tukuna ga me keitou cakava qori ena gauna taucoko ni neitou gade. Ia e dua na ka yaga keitou vulica kina. Meda dau muria na nodra veidusimaki o ira era kauaitaki keda dina, veitalia ke da sega mada ga ni duavata kina ena so na gauna. Na ivakarau ni rai qori e vukei keitou sara vakalevu ena veiyabaki sa sivi, e vakarawarawataka na neitou talairawarawa ina veidusimaki vakalou.”

Eratou vulica tale ga na va na itokani qo me ratou vakadinata ni tiko na veika eratou dui vinaka kina, me vaka e tukuni ena Filipai 2:3: “Moni yalomalumalumu ena nomuni okati ira na kena vo mera uasivi kemuni.” Eratou dau kerei Bill gona na le tolu me cakava na itavi eratou kila ni na cakava vinaka cake mai vei ratou. E nanuma lesu o Lowell: “Keitou dau nuitaki Bill ke vinakati me vakatulewataki eso na ka bibi se na gauna ena rairai mosimosi kina na ka e caka me rawa ni wali eso na leqa e yaco. E dau walia na ituvaki rarawataki e yaco ena sala keitou kila kece ni a dodonu ga me keitou walia kina, ia keitou a sega ga ni doudou se keitou sega ga ni cakava rawa qori.”

BULA VAKAWATI MAMARAU

Ni toso na gauna, eratou dui vakatulewataka na le va me ratou vakawati. E yavutaki na nodratou veitokani ena nodratou lomani Jiova kece kei na cakacaka vakatabakidua, ratou mani vaqara e dua na kedratou isa ena via vakaliuci Jiova tale ga. Eratou vulica ena cakacaka vakatabakidua ni marautaki vakalevu na solika mai na noda taura na ka, e dodonu tale ga me vakaliuci na veika e baleta na Matanitu ni Kalou, sega ni ka e vinakata e dua. Na yalewa lotu vaKarisito gona eratou digia, ratou vinakata sara ga me ratou veiqaravi vakatabakidua, ratou sa cakava toka qori ena loma ni dua na gauna. Qori e dei qai mamarau kina na nodratou bula vakawati.

Ena dei na veitokani se na vakawati ke ikatolu ni dali o Jiova. (Dauv. 4:12) A mate na watidrau o Bill kei Ramon, ia erau vakila ruarua na marau kei na veitokoni ni yalewa vakawati e yalodina. Qori na ka erau se marautaka tiko ga o Lowell kei Richard. A vakawati tale o Bill qai digitaka donu e dua na kena isa e rawa ni veiqaravi tiko ga kina vakatabakidua.

A duidui na vanua eratou gole kina ni veiveisau na nodratou ilesilesi ena veiyabaki e muri​—vakalevu ga e Jamani, Austria, Luxembourg, Kenada, kei Merika. Eratou dau vinakata na va na itokani me ratou dau sota, ia sa sega ni yaco vakalevu qori. Eratou veiyawaki ena vanua eratou dui tu kina, ia eratou veitaratara tu ga. Eratou dau marautaka kece na veika eratou dui vakalougatataki kina. Ni yaco eso na ituvaki rarawataki, eratou dau rarawa kece. (Roma 12:15) Qori na mataqali itokani meda vakamareqeta qai vakavinavinakataka. Era isolisoli talei mai vei Jiova. (Vkai. 17:17) E tu tu yadua mera kune ena gauna qo e vuravura na itokani dina! Ia e rawa ni levu na nona itokani va qori e dua na lotu vaKarisito dina. Nida iVakadinadina i Jiova, eda marautaka na noda veitokani kei ira eda vakabauta vata e veiyasa i vuravura. E bibi sara nida veitokani kei na Kalou o Jiova kei Jisu Karisito.

Me vaka ga eda dau vakila kece, eratou sotava tale ga na ituvaki dredre na itokani qo​—na takali ni isa ni vakawati, nuiqawaqawataki na nona tauvimate bibi e dua, leqataki ni nodra qaravi na itubutubu era sa qase, na dredre ni nodrau susuga e dua na gone na itubutubu erau veiqaravi vakatabakidua, na lomaleqa e vakilai ni ciqomi e dua na ilesilesi vou vakalou, kei na tatara ni bula vaqase. Ia eratou kila na itokani qori ena veika eratou sotava ni o ira na itokani era tiko voleka ga kei ira era tu vakayawa, era dau vukei ira era lomani Jiova mera vosota rawa na ituvaki dredre cava ga era sotava.

VEITOKANI E TAWAMUDU

E totoka dina na nodratou yalataka na nodratou bula vei Jiova o Lowell, Ramon, Bill, kei Richard ni ratou se yabaki 18, 12, 11, kei na yabaki 10, eratou digia kece tale ga me ratou cakacaka vakaitalatala vakatabakidua ni ratou yacova na yabaki 17 kei na 21. Eratou cakava sara ga na ka e uqeti ratou kina na Dauvunau 12:1: “Mo nanumi koya ka Buli iko ni ko sa cauravou tiko.”

Ke o dua na cauravou lotu vaKarisito, ke rawa, ciqoma na veisureti i Jiova mo veiqaravi vakatabakidua. Ena nona yalololoma o Jiova, me vakataki ratou ga na va na itokani, o na rawa ni veiqaravi vakaivakatawa ni tabacakacaka, ivakatawa ni tikina, se dua na ivakatawa ni iwase kei vuravura; o rawa ni veiqaravi e Peceli, wili kina na Komiti ni Tabana; veivakavulici ena Koronivuli ni Cakacaka Vakaitalatala ni Matanitu kei na Koronivuli ni Cakacaka Vakapainia; o rawa tale ga ni vunau ena soqo lelevu se lalai. Sa na wacava na nodratou marau na le va qori ni ratou kila ni yaga vei ira e vica vata na udolu na nodratou cakacaka! E rawa kece ga qori ni ratou ciqoma na veisureti vakayalololoma i Jiova me ratou qaravi koya mai vu ni lomadratou.​—Kolo. 3:23.

Eratou sa veiqaravi vata tale tiko nikua o Lowell, Richard, kei Ramon ena valenivolavola ni tabana e sa tiko ena gauna qo e Selters, Jamani. E rarawataki na nona takali o Bill ena 2010 ni veiqaravi voli vakapainia lavotaki e Merika. E rauta ni 60 na yabaki na dede ni nodratou veitokani voleka na le va na tacida, ia sa qai mai tagutuva o mate! Ia na noda Kalou o Jiova, e sega vakadua ni guilecavi ira na nona itokani. Eda vakabauta dei ni gauna ena veiliutaki kina e vuravura na nona Matanitu, ena vakalesui mai na nodra veitokani na lotu vaKarisito a tagutuva vakalekaleka o mate.

Ni voleka ni takali o Bill, a vola: “E sega ni dua na ka ca au vakasamataka rawa me baleta na 60 na yabaki ni neitou veitokani. Au na vakamareqeta tu ga na neitou veitokani.” Eratou kila na le tolu na itokani ratou se bula tiko ni na tomani tale ena vuravura vou na veitokani talei qori. Eratou totolo ga ni kaya: “Qo e se qai tekivu ga.”

[iVakamacala e ra]

[iYaloyalo ena tabana e 17]

iMawi ina imatau: O Richard, Lowell, Ramon, kei Bill, eratou tekivu veitokani mai Kiliati

[iYaloyalo ena tabana e 18]

E cake: Veivakavulici tiko o Ramon ena dua na kalasi ni Koronivuli ni Cakacaka Vakaitalatala ni Matanitu; imatau: Vakayagataka tiko o Richard na misini na Addressograph ena Peceli e Wiesbaden

[Tikina bibi ena tabana e 18]

Na marau eratou vakila ena nodratou ilesilesi e vakadeitaka vei ratou ni o Jiova ga e kila vinaka na ka e ganiti ratou

[iYaloyalo ena tabana e 19]

E cake: O Brother Frost (imatau) kei na so tale ena veisiko nei Brother Knorr (imawi); imatau: Ena gauna ni gade i Suwitisiladi ena 1952

[iYaloyalo ena tabana e 20]

iMawi ina imatau: Eratou sota e Selters o Richard, Bill, Lowell, kei Ramon ena vakatabui ni valenivolavola vou ni tabana ena 1984

[Tikina bibi ena tabana e 21]

“E sega ni dua na ka ca au vakasamataka rawa me baleta na 60 na yabaki ni neitou veitokani”

[iYaloyalo ena tabana e 21]

iMawi ina imatau: Ramon, Richard, kei Lowell