NIKASEMƆ 35
Sane Mlitii Kɛha Enɔmimaa
SANE mlitii kɛ nitsumɔ fata nitsɔɔmɔ ni mɔɔ shi jogbaŋŋ lɛ he. Kɛ́ awie sane oti ko ni he hiaa lɛ he fe shikome lɛ, mɛi ni yɔɔ toibolɔi lɛ ateŋ lɛ nyɛɔ amɛkaiɔ. Kɛ́ aku sɛɛ awie susumɔ lɛ he yɛ gbɛ srɔto fioo nɔ lɛ, amɛbaanyɛ amɛnu shishi jogbaŋŋ diɛŋtsɛ.
Kɛ́ otoibolɔi lɛ kaiii nɔ ni okɛɛ lɛ, no lɛ owiemɔi lɛ naŋ hewalɛ yɛ nɔ ni amɛheɔ amɛyeɔ loo bɔ ni amɛhiɔ shi amɛhaa lɛ nɔ. Ekolɛ, amɛbaaya nɔ amɛsusu saji otii ni omamɔ nɔ mi yɛ gbɛ krɛdɛɛ nɔ lɛ ahe.
Yehowa, ni ji wɔ-Tsɔɔlɔ Kpeteŋkpele lɛ fee nɔkwɛmɔnɔ eha wɔ yɛ sane mlitii kɛ nitsumɔ mli. Ekɛ Kitai Nyɔŋma lɛ ha Israel maŋ lɛ. Etsɔ ŋwɛibɔfo ko ni ji enaawielɔ nɔ eha maŋ lɛ nu nakai kitai lɛ yɛ Sinai Gɔŋ lɛ nɔ. Sɛɛ mli lɛ ekɛha Mose yɛ niŋmaa mli. (2 Mose 20:1-17; 31:18; 5 Mose 5:22) Yɛ Yehowa gbɛtsɔɔmɔ naa lɛ, Mose ku sɛɛ ewie nɛkɛ kitai nɛɛ ahe etsɔɔ maŋ lɛ dani amɛbote Shiwoo Shikpɔŋ lɛ nɔ, ni kɛtsɔ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ nɔ lɛ, Mose ŋmala nakai saji lɛ eshwie shi, taakɛ anaa yɛ 5 Mose 5:6-21 lɛ. Nibii ni fata kitai ni akɛha Israel lɛ he ji taomɔ nii akɛ amɛsumɔ Yehowa ni amɛsɔmɔ lɛ kɛ amɛtsui fɛɛ, susuma fɛɛ kɛ hewalɛ fɛɛ. Awie enɛ hu he shii abɔ. (5 Mose 6:5; 10:12; 11:13; 30:6) Mɛni hewɔ? Ejaakɛ, taakɛ Yesu kɛɛ lɛ, no ji “kitai lɛ amli otu kɛ ewulu.” (Mat. 22:34-38) Yehowa tsɔ gbalɔ Yeremia nɔ ekai gbɔmɛi ni yɔɔ Yuda lɛ hiɛdɔɔ ni yɔɔ toiboo ni esa akɛ amɛfee amɛha lɛ yɛ nibii fɛɛ ni efa amɛ lɛ mli, fe shii 20. (Yer. 7:23; 11:4; 12:17; 19:15) Ni Nyɔŋmɔ tsɔ Ezekiel nɔ ewie fe shii 60 akɛ jeŋmaji lɛ baaná “amɛle akɛ mi ji Yehowa lɛ.”—Ezek. 6:10; 38:23.
Yɛ Yesu sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ he saji ni aŋmala ashwie shi lɛ mli lɛ, wɔnaa sane mlitii kɛ nitsumɔ ni mɔɔ shi yɛ mli. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ayɛ Sanekpakpai ejwɛ—eko fɛɛ eko wieɔ saji ni he hiaa waa ní abɔ he amaniɛ yɛ Sanekpakpa kome loo enyɔ mli, shi akwɛ nɛkɛ nibii nɛɛ kɛjɛ susumɔi ní yɔɔ srɔto fioo ko mli lɛ he. Yɛ Yesu diɛŋtsɛ nitsɔɔmɔ lɛ mli lɛ, ewie saji titrii komɛi ni tsɔɔ mɔ nii lɛ ahe fe shikome, shi yɛ gbɛ̀i srɔtoi anɔ. (Mar. 9:34-37; 10:35-45; Yoh. 13:2-17) Ni beni Yesu yɔɔ Mu Gɔŋ lɛ nɔ, beni eshwɛ gbii fioo ko dani ebaagbo lɛ, ekɛ sane mlitii tsu nii ni ekɛma ŋaawoo ni he hiaa nɛɛ nɔ mi, akɛ: “Nyɛsaraa, ejaakɛ nyɛleee nɔ̃ ŋmɛlɛtswaa nɔ ni nyɛ-nuntsɔ lɛ baa.”—Mat. 24:42; 25:13.
Yɛ Shiɛmɔ Nitsumɔ lɛ Mli. Kɛ́ oye mɛi odase lɛ, okpaa gbɛ akɛ amɛbaabo nɔ ni okɛɔ lɛ toi. Sane mlitii kɛ nitsumɔ ni mɔɔ shi baanyɛ aye abua bo ni onine ashɛ nakai oti lɛ nɔ.
Bei pii lɛ, sane ni atiɔ mli yɛ be mli ni asusuɔ sane ko he lɛ baaye abua ni eka mɔ lɛ jwɛŋmɔ mli. No hewɔ lɛ, kɛ́ okane ŋmalɛ ko ogbe naa lɛ, obaanyɛ oma nɔ mi kɛtsɔ efã titri ko ni ooowie he lɛ nɔ, koni obi akɛ, “Ani okadi bɔ ni awie nakai ŋmalɛ lɛ he lɛ?”
Abaanyɛ akɛ naagbee wiemɔi ni yɔɔ sanegbaa ko mli lɛ atsu nii jogbaŋŋ kɛmɔ shi. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, obaanyɛ okɛɛ akɛ: “Sane oti titri ni mikpaa gbɛ akɛ obaakai yɛ wɔ sanegbaa lɛ mli lɛ ji . . .” Kɛkɛ lɛ, kuu sɛɛ ni owie he kuku. Ebaanyɛ efee nɔ ko tamɔ nɛkɛ: “Nyɔŋmɔ yiŋtoo ji ni etsake shikpɔŋ lɛ ni efee lɛ paradeiso. Nakai yiŋtoo lɛ baaba mli lɛɛlɛŋ.” Aloo obaanyɛ okɛɛ akɛ: “Biblia lɛ tsɔɔ faŋŋ akɛ wɔyɛ nibii agbɛjianɔtoo nɛɛ naagbee gbii lɛ amli. Kɛ́ wɔbaaje enaagbee lɛ mli shweshweeshwe lɛ, ehe miihia ni wɔkase nɔ ni Nyɔŋmɔ taoɔ yɛ wɔdɛŋ.” Aloo ebaanyɛ efee akɛ: “Taakɛ wɔna lɛ, Biblia lɛ nyɛɔ ekɛ ŋaawoo ni anyɛɔ atsuɔ he nii haa yɛ bɔ ni aaafee ni akpee weku shihilɛ mli naagbai lɛ anaa.” Yɛ shihilɛi komɛi amli lɛ, obaanyɛ otĩ Biblia mli wiemɔi komɛi amli akɛ oti ni esa akɛ akai. Eji anɔkwale akɛ, enɛ ni wɔɔfee lɛ jogbaŋŋ kɛmɔ shi lɛ biɔ ni wɔtsɔ hiɛ wɔsusu nii ahe.
Yɛ sɛɛsaramɔi ni Biblia mli nikasemɔi fata he lɛ amli lɛ, sanebimɔi ni akɛtiɔ mli lɛ baanyɛ afata sane mlitii ni okɛtsuɔ nii lɛ he.
Kɛ́ mɔ ko na akɛ ewa kɛha lɛ akɛ eeenu Biblia mli ŋaawoo ko shishi loo ekɛtsu nii lɛ, no lɛ ekolɛ ehe baahia ni owie sane lɛ he babaoo fe shikome. Bɔɔ mɔdɛŋ ni owie he yɛ gbɛ̀i srɔtoi anɔ. Esaaa akɛ sanegbaa lɛ sɛɛ kɛɔ, shi esa akɛ ewo nikaselɔ lɛ hewalɛ koni eya nɔ esusu sane lɛ he. Kaimɔ akɛ Yesu kɛ nɛkɛ sane mlitii gbɛ nɛɛ tsu nii ni ekɛye ebua ekaselɔi lɛ koni amɛye shwelɛ akɛ amɛaaye klɛŋklɛŋ gbɛhe lɛ nɔ.—Mat. 18:1-6; 20:20-28; Luka 22:24-27.
Beni Ohaa Wiemɔ. Kɛ́ oha wiemɔi kɛjɛ wiemɔ kpoku lɛ nɔ lɛ, esaaa akɛ oti ni ma ohiɛ lɛ feɔ akɛ okɛ adafitswaa miiha kɛkɛ. Oosumɔ ni otoibolɔi lɛ anu shishi, amɛkai, ni amɛkɛtsu nii. Bɔni afee ni ofee enɛ lɛ, esa akɛ okɛ sane mlitii atsu nii kɛmɔ shi.
Shi kɛlɛ, kɛ́ otiɔ saji otii lɛ amli nɔtonɔto lɛ, no lɛ otoibolɔi lɛ ajwɛŋmɔ baanyɛ aya nɔ kroko nɔ. Kwɛmɔ ni ohala saji otii ni esa akɛ ama nɔ mi lɛ jogbaŋŋ. Bei pii lɛ, enɛɛmɛi ji saji otii titrii ni owiemɔ lɛ damɔ nɔ lɛ, shi susumɔi krokomɛi ni he baanyɛ aba sɛɛnamɔ waa kɛha otoibolɔi lɛ baanyɛ afata enɛ he.
Bɔni afee ni okɛ sane mlitii atsu nii lɛ, klɛŋklɛŋ lɛ, obaanyɛ oto osaji otii lɛ ahe gbɛjianɔ yɛ ohiɛkpamɔ lɛ mli. Okɛ wiemɔi kukuji ni tsɔɔ nɔ ni obaawie he lɛ fɛɛ lɛ aha, kɛ sanebimɔi, loo nɔkwɛmɔnii kukuji ni teeɔ sanebimɔi ni abaaha hetooi lɛ ashi. Obaanyɛ otsɔɔ saji otii abɔ ni yɔɔ mli, koni oto naa ni okɛ nɔmba awo naa. No sɛɛ lɛ, wiemɔ sane oti fɛɛ sane oti ni yɔɔ owiemɔ lɛ mli lɛ he. Obaanyɛ okɛ nɔmimaa atsu nii ni okɛwaje owiemɔ lɛ kɛtsɔ wiemɔ ni oooku sɛɛ owie sane oti fɛɛ sane oti he dani oya ekroko nɔ lɛ nɔ. Aloo obaanyɛ otsu he nii kɛtsɔ nɔkwɛmɔnɔ ni biɔ ní okɛ sane oti lɛ atsu nii lɛ kɛ nitsumɔ nɔ. Obaanyɛ omamɔ osaji otii lɛ anɔ mi lolo kɛtsɔ sane naamuamɔ ni okuɔ sɛɛ owieɔ he lɛ ní okɛaatsu nii lɛ nɔ, kɛ nɔ ni maa nɔ mi kɛtsɔ ekomɛi ahe ni okɛaato, kɛ nɔ ni haa sanebimɔi ni atee lɛ amɛ shi lɛ ahetoo, loo nɔ ní wieɔ naagbai ni atee amɛ shi lɛ anaa tsabaa he lɛ nɔ.
Kɛfata nɔ ni wɔtsɔɔ kɛtsɔ hiɛ lɛ he lɛ, wielɔ ni yɔɔ niiashikpamɔ lɛ yɔseɔ aŋkroaŋkroi ni ji etoibolɔi lɛ jogbaŋŋ. Kɛ́ amɛteŋ mɛi komɛi na akɛ ewa akɛ amɛaanu susumɔ ko shishi lɛ, wielɔ lɛ naa. Kɛ́ sane oti lɛ he miihia lɛ, ekuɔ esɛɛ ewieɔ he ekoŋŋ. Shi kɛlɛ, nakai wiemɔ kome too lɛ nɔŋŋ ni eeeku esɛɛ eti mli ekoŋŋ lɛ nyɛŋ atsu eyiŋtoo lɛ he nii. Nibii babaoo yɛ nitsɔɔmɔ mli fe no kɛkɛ. Esa akɛ enyɛ efee tswaa. Ekolɛ, ehe baahia ni ekɛ saji komɛi afata ewiemɔ lɛ he trukaa. Kɛ́ onyɛ otsu otoibolɔi lɛ ahiamɔ nii ahe nii yɛ nɛkɛ gbɛ nɔ lɛ, ebaatsɔɔ bɔ ni onitsɔɔmɔ mɔɔ shi akɛ tsɔɔlɔ lɛ mli.