Ani Shɛɛ Mli Sane Kudɔɔ Oshihilɛ?
“ALA NÒ DON.” Yɛ Bambara wiemɔi ni awieɔ yɛ Mali, yɛ Afrika Anaigbɛ lɛ mli lɛ, wiemɔ nɛɛ shishi ji, “Nyɔŋmɔ nitsumɔ ni.” Afɔɔ wiemɔi kukuji ni tamɔ nɛkɛ numɔ yɛ nakai je lɛ fã lɛ mli. Afɔɔ kɛɛmɔ yɛ Wolof wiemɔ mli akɛ, “Yallah mo ko def” (Nyɔŋmɔ fee). Ni yɛ Dogon maŋ wiemɔ ko mli lɛ, amɛkɛɔ akɛ, “Ama biray” (Nyɔŋmɔ ha eba).
Nɛkɛ wiemɔi nɛɛ yɛ amɛ henɔi ni awieɔ yɛ shikpɔji krokomɛi anɔ. Bei pii lɛ, afɔɔ wiemɔi tamɔ, “Ebe eshɛ” kɛ, “Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii ni” numɔ, be fɛɛ be ni gbele loo amanehulu ko aaaba mɔ ko nɔ. Yɛ Afrika Anaigbɛ nɛkɛ lɛ, afɔɔ wiemɔi kukuji tamɔ “Gbɔmɔ toɔ yiŋ, shi Nyɔŋmɔ feɔ” ŋmaa yɛ tsɔnei ni ataraa mli lɛ ahe, ni aŋmaa akɛ okadii yɛ shwapoi ahiɛ hu. Yɛ mɛi pii agbɛfaŋ lɛ, amɛji mfoniri feemɔŋ wiemɔi ni akɛtoɔ nii ahe kɛkɛ. Shi, bei pii lɛ, amɛjieɔ henumɔ ko ni ehe shi waa, ni ji shɛɛ mli sane hemɔkɛyeli kpo.
Mɛni kwraa ji shɛɛ mli sane? The World Book Encyclopedia tsɔɔ shishi akɛ “hemɔkɛyeli ni ayɔɔ akɛ hewalɛi ni adesai nyɛɛɛ akudɔ, ji nɔ ni tsɔɔ nibii ni baaba.” Mɛni ji nɛkɛ “hewalɛ” nɛɛ? Afii akpei abɔ ni eho nɛ lɛ, Babilonbii lɛ he amɛye akɛ bɔ ni ŋulamii baaje aha yɛ mɔ ko fɔmɔ beaŋ lɛ naa nibii ni ato ni baaba mɔ lɛ nɔ yɛ eshihilɛ mli lɛ nɔ hewalɛ waa. (Okɛto Yesaia 47:13 he.) Helabii he amɛye akɛ nyɔŋmɔyei etɛ komɛi ni yɔɔ hewalɛ waa ji mɛi ni kudɔɔ shɛɛ mli sane, ni amɛtsɛ̃ɔ, ni amɛsusuɔ, ni amɛfoɔ wala kpãa lɛ. Shi, Kristendom Nyɔŋmɔ jamɔ he nikaselɔi ji mɛi ni kɛ jwɛŋmɔ lɛ ba akɛ Nyɔŋmɔ diɛŋtsɛ ji mɔ ni tsɔɔ nɔ ni baaba mɔ ko nɔ.
Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, “Hetselɔ” Augustine kpoo ŋulamiiaŋkwɛlɔi “amale susumɔi ni yeɔ mɔ awui” lɛ kwraa. Shi yɛ gbɛ kroko nɔ lɛ, ewie akɛ “ní aaajaje akɛ Nyɔŋmɔ yɛ, ni yɛ nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ akpɛlɛɛɛ nɔ akɛ E-le nibii ni baaba wɔsɛɛ kɛtsɔ hiɛ lɛ ji buulu feemɔ ni anaa faŋŋ fe fɛɛ.” Ewie akɛ kɛji Nyɔŋmɔ baafee ofe lɛlɛŋ lɛ, no lɛ esa akɛ “ele nibii fɛɛ kɛtsɔ hiɛ dani nakai nibii lɛ aba,” ni eshiii “nɔ ko kwraa ni ekpɛko mli kɛtsɔko hiɛ.” Shi kɛlɛ, Augustine kɛ henumɔ ko wie akɛ eyɛ mli akɛ Nyɔŋmɔ tsɔ̃ɔ hiɛ eleɔ nibii fɛɛ ni baaba moŋ, shi kɛlɛ, adesai kã he amɛyɛ heyeli ni amɛkɛhalaa nɔ ni amɛsumɔɔ ni amɛfee.—The City of God, Book V, Yitsei 7-9.
Afii ohai abɔ sɛɛ lɛ, Protestant Nyɔŋmɔ jamɔ he nikaselɔ John Calvin ha nakai susumɔ lɛ tee hiɛ babaoo lolo, ni ewie akɛ yɛ be mli ni mɛi komɛi lɛ, “[Nyɔŋmɔ] etsɔ̃ hiɛ eto akɛ amɛfee ŋwɛi maŋtsɛyeli lɛŋ bii kɛ gboshiniyelɔi lɛ,” etsɔ̃ hiɛ eto akɛ mɛi krokomɛi hu afee “mɛi ni emlifu baaba amɛnɔ”!
Ŋmɛnɛ, akpɛlɛɔ shɛɛ mli sane mli hemɔkɛyeli nɔ waa yɛ je lɛŋ hei babaoo. Susumɔ Ousmane, ni ji obalanyo ko ni jɛ Afrika Anaigbɛ lɛ niiashikpamɔ nɛɛ he okwɛ. Kulɛ eji nikaselɔi ni bɔɔ mɔdɛŋ waa yɛ eskul lɛ ateŋ mɔ kome, shi beni eyafee eskul naagbee kaa lɛ, eyeee omanye! Jeee afi kroko ni ebaasaa ekɛya skul ekoŋŋ pɛ kɛkɛ enɛ tsɔɔ, shi moŋ ebafee hiɛgbele sane kɛha lɛ yɛ eweku lɛ kɛ enanemɛi ahiɛ. Enaanyo ko ka akɛ ebaashɛje emii, ni ekɛɛ lɛ akɛ eji Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii akɛ eba lɛ nakai. Ousmane nyɛ hu shwa shɛɛ mli sane kɛha omanye ni eyeee nɛɛ.
Klɛŋklɛŋ lɛ, Ousmane na miishɛɛ akɛ ebaakpɛlɛ amɛ miishɛjemɔ wiemɔi lɛ anɔ. Ejaakɛ, kɛji omanye ni eyeee lɛ ji Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii lɛlɛŋ lɛ, no lɛ nɔ ko kwraa bɛ ni ebaanyɛ efee ni ekɛtsĩ naa. Shi etsɛ kwɛ sane lɛ yɛ gbɛ kroko nɔ kwraa. Ekɛɛ Ousmane akɛ lɛ diɛŋtsɛ efee ni eyeee kaa lɛ mli omanye lɛ—jeee Nyɔŋmɔ. Ousmane yeee omanye ejaakɛ eku ehiɛ efɔ̃ enikasemɔ nɔ kwraa.
Bɔ ni enɛ hoso shɛɛ mli sane hemɔkɛyeli ni eyɔɔ lɛ hewɔ lɛ, Ousmane kpɛ eyiŋ akɛ ebaatao saji amli eha lɛ diɛŋtsɛ ehe. Amrɔ nɛɛ wɔmiifɔ̃ bo nine ni bo hu ofee nakai kɛtsɔ sane ni nyiɛ sɛɛ lɛ hesusumɔ nɔ.