N’Mọ Lehe Nugbo Biblu Tọn Tindo Huhlọn Sọ

Dile e yin didọ gbọn Vito Fraese dali

VLAVO, hiẹ ma ko sè yinkọ lọ Trentinara pọ́n. Tòpẹvi Italie tọn de wẹ to hùwaji Naples tọn. Finẹ wẹ mẹjitọ ṣie lẹ po Angelo, mẹdaho ṣie sunnu po yin jiji te. To whenue Angelo yin jiji godo, mẹjitọ ṣie lẹ sẹtẹn yì États-Unis bo sawhé do Rochester, New York, fihe n’yin jiji te to 1926. Whla tintan he Otọ́ ṣie dukosọ hẹ Biblu Plọntọ lẹ, dile Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yin yinyọnẹn do to whenẹnu wẹ 1922. E ma dẹn bọ ewọ po Onọ̀ ṣie po lẹzun Biblu Plọntọ.

Otọ́ ṣie yin omẹ abọẹ-abọẹ de he nọ doayinugo taun, etomọṣo mawadodo nọ gblehomẹna ẹn. Homẹ etọn ma nọ hùn nado mọ lehe nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ nọ hẹn gbẹtọ lẹ gbọṣi wunvi mẹ do, enẹwutu e ma nọ dike dotẹnmẹ hundote depope ni gbọ e go nado má nugbo Biblu tọn lẹ. To whenue e yí gbọjẹ whenu gaa tọn sọn agbasazọ́n mẹ, e biọ lizọnyizọn whenu-gigọ́ tọn mẹ bo zindonukọn kakajẹ whenue agbasamalo po ninọmẹ sinsinyẹn avivọ-whenu tọn lẹ po hẹn ẹn nado doalọte to whenue e tindo owhe 74. Etlẹ yin to ojlẹ enẹ mẹ, e gbẹ́ nọ dọyẹwheho to sunmẹ-sunmẹ na nudi gànhiho 40 jẹ 60 kakajẹ whenue e tindo owhe 90 linlán. Apajlẹ Otọ́ ṣie tọn yinuwado ji e taun. E nọ ylọ nulẹ dọ nujọnu, dile etlẹ yindọ e yiwanna aslan-yìnyìn. E nọ dọ dọ, “Mí dona nọ yí nukun nujọnu tọn do pọ́n nugbo lọ.”

Otọ́ ṣie po Onọ̀ ṣie po dovivẹnu nado plọn Ohó Jiwheyẹwhe tọn mí omẹ ovi yetọn atọ́n lẹpo. N’yí baptẹm to 23 août 1943, podọ to juin 1944, n’lẹzun gbehosọnalitọ. Mẹdaho ṣie yọnnu Carmela po gbẹdohẹmẹtọ zohunhunnọ etọn Fern po yin gbehosọnalitọ to Geneva, New York. E ma yí whenu susu to asi e nado wá tadona lọ kọ̀n dọ Fern wẹ mẹmẹyọnnu dagbedagbe he n’na zan pipotọ gbẹzan ṣie tọn hẹ. Enẹwutu, mí wlealọ to août 1946.

Azọ́n Mẹdehlan Tọn

Ofi awe tintan he mí yin didohlan taidi gbehosọnalitọ titengbe wẹ Geneva po Norwich po, to New York. To août 1948, mí tindo lẹblanulọkẹyi nado yì klasi 12tọ wehọmẹ Giliadi tọn. Enẹgodo, mí yin didohlan Naples, to Italie to pọmẹ hẹ Carl po Joanne Ridgeway po he yin mẹdehlan asu po asi po de. To ojlẹ enẹ mẹ, gandudu to vivẹnudo nado vọ́ nuhe awhàn hẹngble lẹ jlado to tòdaho Naples tọn mẹ. E vẹawu nado mọ owhé he mí na haya, enẹwutu owhé he tindo họnù pẹvi awe de mẹ wẹ mí nọ na osun delẹ.

Akọgbè Naples tọn wẹ mẹjitọ ṣie lẹ nọ do na mi kaka n’do whẹ́n, enẹwutu eyin n’to Italie-gbè do, gbẹtọ lẹ nọ mọnukunnujẹ nuhe dọ n’te mẹ dile etlẹ yindọ n’nọ do e po kọnugbè Amelika tọn po. Ogbè lọ pinplọn ma bọawuna Fern. Ṣigba nado dọ hójọhó, e wá sè ogbè lọ bo tlẹ sọ yọ́n do hugan mi.

To tintan whenu, jlodotọ he mí mọ to tòdaho Naples tọn mẹ lẹ ma hugan whẹndo de he bẹ gbẹtọ ẹnẹ hẹn. Yé nọ sà siga he osẹ́n jẹagọdo. To azọ́nzán lẹpo gbè, awusọhia Teresa he yin dopo to hagbẹ whẹndo enẹ tọn lẹ mẹ tọn nọ diọ pete, na e nọ bẹ siga do apò yẹli etọn tọn lẹ mẹ to afọnnu bo nọ lẹzun omẹ kiklo de. Ṣigba, e nọ lẹzun omẹ tlẹ́lẹ de to whèjai. Etomọṣo, nugbo lọ diọ whẹndo ehe mlẹnmlẹn. To nukọn mẹ, gbẹtọ 16 wẹ lẹzun Kunnudetọ to whẹndo lọ mẹ. Todin, Kunnudetọ he tin to tòdaho Naples tọn mẹ lẹ diblayi 3700.

Azọ́n Mítọn Yin Nukundiọsọ

Osun ṣinẹnẹ poun wẹ mí do nọ Naples, bọ gandudu yàn mí omẹ ẹnẹ lẹpo sọn tòdaho lọ mẹ. Mí yì nọ Suisse na nudi osun dopo, bo mọ gbedewema yí nado lẹkọwa Italie taidi tomẹyitọ saditọ. Yẹn po Fern po yin azọ́ndena nado yì Turin. To tintan whenu, nawe de haya họnù dopo na mí bọ mí nọ zan awulẹpa po adòhọsa etọn po. To whenue mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu Ridgeway po wá Turin, mí haya owhé de dopọ. To nukọn mẹ, mẹdehlan asu po asi po atọ́n wẹ nọ owhé dopolọ gbè.

To whenue gandudu hẹn mí nado tọ́n sọn Turin to 1955, dodonu ko yin zizedai na agun yọyọ ẹnẹ nido yin didoai. Mẹmẹsunnu he pegan lẹ tin nado penukundo agun lọ lẹ go. Aṣẹpatọ lẹ dọna mí dọ, “Mí yọnẹn dọ eyin mì omẹ Amelikanu lẹ yì, nuhe mì wà lẹpo wẹ na sudo.” Ṣigba, jideji he bọdego dohia dọ Jiwheyẹwhe wẹ zọ́n bọ azọ́n lọ do tindo kọdetọn dagbe. To egbehe, Kunnudetọ he hugan 4600 po agun 56 po wẹ tin to Turin.

Florence—Tòdaho Whanpẹnọ De

Azọ́ndenamẹ mítọn he bọdego wẹ nado yì tòdaho Florence tọn mẹ. Mí ko nọ saba sèhó gando tòdaho ehe go, na finẹ wẹ mẹdaho yọnnu ṣie Carmela po asu etọn, Merlin Hartzler po ko sẹ̀n te taidi mẹdehlan. Etomọṣo, mí mọdọ gbẹninọ to finẹ na vivi taun. Lẹdo lẹ taidi Piazza della Signoria, Ponte Vecchio, Piazzale Michelangelo po Palazzo Pitti po hẹn filọ yin tòdaho whanpẹnọ de! Homẹ mítọn hùn nado mọdọ mẹdelẹ kẹalọyi wẹndagbe lọ to Florence.

Mí plọnnu hẹ whẹndo de bọ mẹjitọ lọ lẹ yí baptẹm. Ṣigba, otọ́ lọ nọ nù azọ̀. To 1973, Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn zinnudeji dọ walọ mawé wẹ azọ̀ nùnù yin bo dotuhomẹna wehiatọ lẹ nado doalọtena walọ enẹ. Ovi etọn mẹho lẹ vẹvẹna ẹn dọ ni jo azọ̀ nùnù do. E dopà dọ emi na wàmọ, ṣigba e zindonukọn. To whèjai dopo, asi lọ dọna ahoho owhe ṣinẹnẹ mẹvi etọn lẹ nado yì mlọnai whẹpo emi nado wá hodẹ̀ na yé. To nukọn mẹ, e wá yì ohọ̀ ahoho lọ lẹ tọn mẹ. Ṣigba, yé ko hodẹ̀ na yede. “Etẹ ji wẹ mì hodẹ̀ do?” wẹ onọ̀ lọ kanse. Ovi lẹ dọmọ: “Jehovah, jaale gọalọna Papa nado jo azọ̀-nùnù do.” Onọ̀ lọ ylọ asu etọn bo dọmọ, “Wá sè odẹ̀ he ovi towe lẹ hò.” To whenue e sè nuhe yé dọ, e jẹ avivi ji bo dọmọ “N’ma nasọ nù azọ̀ gbede ba!” E jo azọ̀ nùnù do, podọ todin hugan gbẹtọ 15 to whẹndo enẹ mẹ wẹ lẹzun Kunnudetọ.

Sinsẹ̀nzọn to Aflika

To 1959, míwlẹ gọna mẹdehlan awe, enẹ wẹ Arturo Leveris po mẹdaho ṣie Angelo po yin azọ́ndena nado yì Mogadiscio to Somalie. Ninọmẹ tonudidọ tòdaho lọ tọn ylan to whenue mí jẹ finẹ. Gandudu Italie tọn wẹ dona deanana Somalie kakajẹ whenue e na jẹ mẹdekannu to gbedide Plidopọ Akọta lẹ tọn glọ, ṣigba e taidi dọ ninọmẹ lọ fọ́n bo to yinylan dogọ. Italie-nu he mí plọnnu hẹ delẹ tọ́n sọn otò lọ mẹ, podọ e ma yọnbasi nado do agun ai to finẹ.

To ojlẹ enẹ mẹ, nugopọntọ pọnla tọn biọ to asi e nado sẹ̀n taidi alọgọtọ emitọn. Enẹwutu mí jẹ aigba he to lẹdo lọ mẹ lẹ dlapọn ji. Delẹ to mẹhe mí plọnnu hẹ lẹ mẹ basi nukọnyiyi ṣigba yé to dandannu glọ nado tọ́n sọn otò yetọn mẹ na nukundiọsọmẹ wutu. Mẹdevo lẹ gbọṣi finẹ, dile etlẹ yindọ yé dona doakọnna yajiji susu.a Dasin nọ wayi do mí eyin mí lẹnnupọndo owanyi yetọn na Jehovah po nuhe yé doakọnna nado gbọṣi nugbonọ-yinyin mẹ po ji.

Yozò po hihla po nọ sù taun to Somalie po Érythrée po. Delẹ to núdùdù he nọ yin didà to finẹ lẹ mẹ tlẹ sọ nọ fiẹ taun. Whla tintan he mí dùnú to owhé Biblu plọntọ de tọn gbè, asi ṣie yìn aslan dọ núdùdù lọ fiẹ sọmọ bọ otó emitọn lẹ bia.

To whenuena Angelo po Arturo po mọ azọ́ndenamẹ devo yí, e pò míwlẹ kẹdẹ. Ninọmẹ lọ ma bọawuna mí na mẹde ma tin he na nọ na mí tuli. Etomọṣo, ninọmẹ ehe gọalọna mí nado dọnsẹpọ Jehovah dogọ bo dejido ewọ go mlẹnmlẹn. Na taun tọn, tulinamẹnu wẹ e nọ yin na mí nado yì dla otò he mẹ azọ́n lọ yin alọhẹndotena te lẹ pọ́n.

Nuhahun voovo lẹ wẹ mí pehẹ to Somalie. Mí ma tindo zomọ nuhẹnfa tọn, enẹwutu núdùdù he mí na dù to azán dopodopo ji wẹ mí nọ họ̀, vlavo whèvi gbowle he ko yin sinsán do flinflin, kavi atin-sinsẹ́n lẹ taidi manga, agbẹ́pẹ, ovẹn-sinsẹ́n, agọ̀nkẹ kavi kokoe. Mí sọ dona diahi hẹ nutogbẹ̀ flinflin he nọ to zinzlọn pé lẹ. To whedelẹnu yé nọ jẹ do okọ̀ mítọn go to whenue mí to anadena plọnmẹ Biblu lẹ. E whè gbau mí tindo kẹkẹ de, enẹwutu mí ma nọ zinzọnlin na gànhiho susu to owhè sinsinyẹn nù.

Mí Lẹkọ Yì Italie

Mí dopẹna alọtútlú họntọn lẹ tọn, na yé gọalọna mí nado do tọjihun yì Italie nado basi plidopọ akọjọpli tọn to Turin to 1961. Mí sè to finẹ dọ mí na yin azọ́ndena nado yì fidevo. To septembre 1962, mí yin azọ́ndena nado lẹkọyi Italie, fihe n’jẹ sinsẹ̀n ji te taidi nugopọntọ lẹdo tọn. Mí họ̀ mọto pẹvi de he mí yizan nado basi dlapọn na lẹdo voovo awe na owhe atọ́n.

To whenue mí ko doakọnna yozò to Aflika godo, mí dona diahi hẹ avivọ todin. To avivọ-whenu tintan, mí dla agun de pọ́n to Alpes he yin lẹdo osó tọn, podọ ohọ̀ he yin gbigbá taidi zínhọ he ma tindo nuhe nọ hẹn họmẹ hlá yozò de mẹ wẹ mí dọ́. Avivọ lọ sinyẹn sọmọ bọ, mí do vẹsi mítọn lẹ do mlọnai. To ozán enẹ mẹ, koklo asi ẹnẹ po avún awe po kú na avivọ lọ wutu!

To nukọn mẹ, n’sẹ̀n taidi nugopọntọ agbegbe tọn. To owhe enẹlẹ mẹ, mí nọ zingbejizọnlin gbọn lẹdo Italie tọn lẹpo mẹ. Mí dla lẹdo delẹ pọ́n taidi Calabre po Sicile po whlasusu. Mí nọ na tuli jọja lẹ nado yinukọn to gbigbọ-liho podọ nado pegan nado sọgan sẹ̀n taidi mẹho agun tọn, nugopọntọ tomẹyitọ, kavi dopo to hagbẹ Bẹtẹli tọn lẹ mẹ.

Nususu wẹ mí plọn sọn họntọn nugbonọ he sẹ̀n Jehovah po ahun lẹpo po lẹ dè. Mí yọ́n pinpẹn jẹhẹnu yetọn lẹ tọn, taidi nugbonọ-yinyin mlẹnmlẹn na Jehovah, alọtútlú, wanyina mẹmẹsunnu yetọn lẹ, gọna gbigbọ adàdidiọ po mẹde-yido-sanvọ́ po tọn. Mí ko yì alọwle lẹ he Kunnudetọ he gandudu na aṣẹ nado wlealọ namẹ lẹ basi to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mẹ, nuhe ma sọgan jọ to owhe delẹ die wayi to otò lọ mẹ. Agun lẹ masọ nọ basi opli to adòhọsa mẹmẹsunnu lẹ tọn kavi sinai to owhlẹ lẹ ji dile yé nọ basi do dai to Turin ba. Kakatimọ, suhugan agun lẹ tọn wẹ tindo Plitẹnhọ Ahọluduta tọn whanpẹnọ lẹ he nọ doyẹyigona Jehovah. Mí masọ nọ basi plidopọ to aihundatẹn he ma yọ́n sọmọ lẹ mẹ ba, kakatimọ to Plitẹnhọ Plidopọ tọn he klo ganji lẹ mẹ. Podọ ayajẹnu wẹ e yin nado mọdọ sọha wẹnlatọ lẹ tọn ko hugan 243000. To whenuena mí jẹ Italie to tintan whenu, wẹnlatọ 490 poun wẹ tin to finẹ.

Nudide He Sọgbe Wẹ Mí Basi

Mí pehẹ awusinyẹnnamẹnu delẹ he bẹ ojlo lọ nado lẹkọyi whé po azọ̀njijẹ po hẹn. Whedepopenu he Fern mọ ohù, e nọ jlo e nado lẹkọyi whé. Gbọnvona enẹ, whla atọ̀n wẹ doto lẹ wazọ́n mẹzizẹ tọn sinsinyẹn na ẹn. To gbèdopo he e to aliji jei nado yì deanana plọnmẹ Biblu de, agọjẹdomẹtọ de tọ́n pé e po adánwanu po. Nujijọ enẹ lọsu zọ́n bọ e dona yì dotowhé.

Dile etlẹ yindọ mí nọ gbọjọ to whedelẹnu, mí ‘tindo todido to Jehovah mẹ,’ sọgbe hẹ Avigbè Jelemia tọn 3:24. Na nugbo tọn, Jiwheyẹwhe homẹmiọnnamẹ tọn wẹ e yin. To ojlẹ de mẹ he mí gbọjọ, Fern mọ wekanhlanmẹ dagbedagbe de yí sọn Mẹmẹsunnu Nathan Knorr dè. E wlan dọ emi yọnẹn dọ yọnnu Pennsylvanie tọn he tọgbo yetọn yin Allemagne-nu taidi ewọ nkọ lẹ nọ sinyẹnlin bo ma nọ yawu gbọjọ, na emi yin jiji sẹpọ lẹdo Bethlehem tọn, to Pennsylvanie, fie Fern bẹ gbehosọnalitọ jẹeji te wutu. Nuhe e dọ sọgbe. To owhe lẹ gblamẹ, mí mọ tulinamẹ yí to aliho susu mẹ podọ sọn gbẹtọ susu dè.

Mahopọnna nuhahun he mí pehẹ lẹ, mí dovivẹnu nado hẹn zohunhun mítọn go to lizọnyizọn lọ mẹ. Fern nọ yí zohunhun jlẹdo Lambrusco, yèdọ vẹnhàn Italie tọn he nọ vivi bosọ nọ tẹ̀ fún de go, bo nọ yìn aslan dọ, “Mí ma dona dike zohunhun mítọn ni kẹ̀n fún kavi depò.” To whenue mí yí owhe 40 zan taidi nugopọntọ lẹdo tọn po agbegbe tọn po godo, mí mọ lẹblanulọkẹyi yọyọ de yí nado nọ basi dlapọn na kándo po agun lẹ po bosọ nọ do devo lẹ ai to ogbè devo lẹ mẹ gbọnvona Italie-gbè. Kándo mọnkọtọn lẹ nọ dọyẹwheho na gbẹtọ he wá sọn Bangladesh, Chine, Érythrée, Ethiopie, Ghana, Inde, Nigéria, Philippines, Sri Lanka, po otò devo lẹ po mẹ. Eyin mí na basi kandai aliho jiawu he mẹ mí mọ bọ huhlọn Ohó Jiwheyẹwhe tọn diọ gbẹzan mẹhe Jehovah do lẹblanu hia lẹ te tọn, owe dopo ma na pé.—Mika 7:18, 19.

Mí nọ hodẹ̀ egbesọegbesọ dọ Jehovah ni nọ na mí huhlọn he mí tindo nuhudo etọn to numọtolanmẹ-liho podọ to agbasa-liho nado hẹn lizọnyizọn mítọn di. Ayajẹ OKLUNỌ tọn wẹ huhlọn mítọn. E nọ hẹn ayajẹ wá na mí bo nọ hẹn mí kudeji dọ nudide he sọgbe wẹ mí ko basi to gbẹzan mẹ dile mí to nugbo Biblu tọn hẹn gbayipe.—Efe. 3:7; Kọl. 1:29.

[Nudọnamẹ odò tọn]

[Apotin/Yẹdide to weda 27-29]

(Nado mọ yẹdide lọ ganji, pọ́n zinjẹgbonu lọ mẹ)

Mẹjitọ ṣie lẹ to Rochester, NY

1948

To South Lansing na klasi 12tọ wehọmẹ Giliadi tọn

1949

Yẹn po Fern po whẹpo mí do yì Italie

To Capri, Italie

1952

To pọmẹ hẹ mẹdehlan devo lẹ to Turin po Naples po

1963

Fern po plọnmẹ Biblu etọn delẹ po

‘Zohunhun mítọn ma dona depò’