Họ́ Dewe Sọta Aṣa He Jiwheyẹwhe Gbẹwanna Lẹ

ṢIỌPOTIN de yin jijodo hùnhùn to owhè ṣadádá nù to awánu pẹvi de mẹ to otò Aflika tọn de mẹ. Dile aluẹmẹnọtọ lẹ to zọnlinzin gbọ̀n apá na ẹn bo to awubla yetọn dohia, yọnhonọ de nọte. Nukun etọn pẹ̀n, e dọnsẹpọ oṣiọ lọ bo jẹ hodọ na ẹn ji dọ: “Naegbọn a ma dọna mi dọ a jei? Naegbọn a do jo mi do dole? Todin he a ko lẹkọyi, be a na to alọgọna mi zọnmii ya?”

To otò Aflika tọn devo mẹ, viyẹyẹ de yin jiji. Mẹdepope ma yin dotẹnmẹna nado mọ ẹn. Ovi lọ yin didetọ́n jẹ gbangba bọ yinkọ yin didona ẹn to whenuena e ko yin hihò do họmẹ na ojlẹ de godo.

Aṣa lọ nado dọho na oṣiọ kavi hò viyẹyẹ do họmẹ sọgan taidi jonọbamẹnu na mẹdelẹ. Ṣigba, to aṣa kavi lẹdo delẹ mẹ, nuyise he doadọ̀do lọ dọ oṣiọ lẹ gbẹ́ pò to ogbẹ̀ ko yinuwado walọyizan gbẹtọ lẹ tọn podọ nukun he yé do nọ pọ́n oṣiọ po vijiji po ji tlala.

Nuyise ehe sinyẹn sọmọ bọ e ko lẹzun apadewhe aṣa po hùnwhẹ he gando adà gbẹzan tọn lẹpo go lẹ po tọn. Di dohia, livi susu gbẹtọ lẹ tọn wẹ yise dọ adà titengbe gbẹzan tọn lẹ—taidi yinyin jiji, bibiọ owhe aflanmẹ tọn mẹ, alọwiwle, vijiji, po okú po—yin apadewhe adadidiọ he nọ planmẹ biọ agblò gbigbọ tọgbo he ko kú lẹ tọn mẹ. Nuyise lọ wẹ yindọ mẹhe kú lọ nọ zindonukọn nado to adà titengbe de yiwà to gbẹzan mẹhe e jodo godo lẹ tọn mẹ to finẹ. Podọ adadidiọ gbẹzan tọn ehe sọgan zindonukọn gbọn vọji gblamẹ.

Nado hẹn ẹn diun dọ adadidiọ gbẹzan tọn lẹpo yì dile e jẹ do, nuyiwa aṣa tọn po hùnwhẹ susu po nọ yin bibasi. Nuyise lọ dọ nude nọ luntọ́n to mí mẹ bo nọ to gbẹnọ zọnmii to okú godo wẹ zọ́n bọ aṣa ehelẹ do hẹnai. Klistiani nugbo lẹ dona dapana aṣa depope he tindo kanṣiṣa hẹ nuyise ehe. Etẹwutu?

Etẹwẹ Yin Ninọmẹ Oṣiọ lẹ Tọn?

Nuhe Biblu dọ gando ninọmẹ he mẹ oṣiọ lẹ te go họnwun hezeheze. E dọmọ: “Mẹhe to ogbẹ̀ yọnẹn dọ emi na kú; ṣigba oṣiọ lẹ ma yọ́n nude . . . Owanyi yetọn ga, po wangbẹnamẹ yetọn po, po homẹkẹn yetọn po, e sudo to dinvie . . . Azọ́n ma tin, linlẹn ma tin, zinzan ma tin, kavi nuyọnẹn to kutomẹ [yọdò paa gbẹtọvi lẹ tọn] fie hiẹ jei.” (Yẹwhehodọtọ 9:5, 6, 10) Sinsẹ̀n-basitọ nugbo Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko kẹalọyi nugbo dodonu Biblu tọn ehe sọn ojlẹ dindẹn die. Yé mọnukunnujẹemẹ dọ alindọn ma yin jọmaku gba, kakatimọ e nọ kú bo sọgan yin vivasudo. (Ezekiẹli 18:4) Yé sọ yọnẹn ga dọ gbigbọ oṣiọ lẹ tọn ma tin. (Psalm 146:4) To hohowhenu, Jehovah degbena omẹ etọn lẹ nado klan yede dovo mlẹnmlẹn sọn aṣa kavi nuyiwa depope he tindo kanṣiṣa hẹ nuyise lọ dọ oṣiọ lẹ pò to ogbẹ̀ bo sọgan yinuwado mẹhe tin to ogbẹ̀ lẹ ji mẹ.—Deutelonomi 14:1; 18:9-13; Isaia 8:19, 20.

Mọdopolọ, Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ dapana aṣa kavi nuyiwa depope he tindo kanṣiṣa hẹ nuplọnmẹ sinsẹ̀n lalo tọn lẹ. (2 Kọlintinu lẹ 6:15-17) To egbehe, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ dapana nuyiwa kavi aṣa depope he tindo kanṣiṣa hẹ nuplọnmẹ lalo lọ dọ nude nọ luntọ́n to gbẹtọ mẹ to okú godo mahopọnna akọ̀, hẹnnu, kavi lẹdo he mẹ yé wá sọn.

Taidi Klistiani lẹ, etẹwẹ sọgan gọalọna mí nado yọnẹn eyin mí sọgan hodo aṣa de kavi lala? Mí dona yí sọwhiwhe do lẹnnupọndo kanṣiṣa he e sọgan tindo hẹ nuplọnmẹ lalo lẹ, taidi nuyise lọ dọ gbigbọ oṣiọ lẹ tọn nọ yinuwado gbẹzan mẹhe tin to ogbẹ̀ lẹ tọn ji. Humọ, mí dona lẹnnupọn nado yọnẹn eyin mahẹ tintindo to aṣa kavi hùnwhẹ mọnkọtọn mẹ ma na hẹn mẹdevo lẹ he yọ́n nuhe Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yise bo nọ plọnmẹ lẹ dahli. Po nuagokun enẹlẹ po to ayiha mẹ, mì gbọ mí ni gbadopọnna adà awe he jẹna ayidonugo sọwhiwhe tọn—vijiji po ṣiọdidi po.

Hùnwhẹ Ovi-Bibẹtọ́n po Oyín Didona-Vi po Tọn Lẹ

Aṣa he tindo kanṣiṣa hẹ vijiji susu wẹ sọgbe. Ṣigba, to fihe vijiji nọ yin pinpọnhlan taidi adadidiọ sọn agblò gbigbọ tọgbo he ko kú lẹ tọn mẹ wá lẹdo gbẹtọvi lẹ tọn mẹ te, Klistiani nugbo lẹ dona payi yede go. Di apajlẹ, to otò Aflika tọn delẹ mẹ, ovi he ṣẹṣẹ yin jiji nọ yin hihò do họmẹ na ojlẹ de whẹpo yinkọ nọ wá yin didona ẹn. Dile etlẹ yindọ azán he yè do nọ hò viyẹyẹ do họmẹ gbọnvo sọn lẹdo de mẹ jẹ devo mẹ, ovi lọ nọ wá yin bibẹtọ́n to godo mẹ bọ yinkọ nọ yin didona ẹn. To hùnwhẹ ehe whenu, ovi lọ nọ yin didohia hẹnnumẹ po họntọn lẹ po bọ yinkọ etọn nọ yin lilá to gbangba na mẹhe tin to finẹ lẹ.

To zẹẹmẹ bibasina nujọnu-yinyin aṣa ehe tọn mẹ, owe lọ Ghana—Understanding the People and Their Culture dọmọ: “To azán ṣinawe tintan he bọdo jiji viyẹyẹ de tọn go lẹ gblamẹ, e nọ yin pinpọnhlan taidi ‘jonọ’ he to adadiọ sọn aihọn gbigbọ lẹ tọn mẹ wá ogbẹ̀ aigba ji tọn mẹ. . . . To paa mẹ viyẹyẹ lọ nọ yin hihò do họmẹ bọ mẹhe ma yin apadewhe whẹndo lọ tọn lẹ ma nọ yin dotẹnmẹna nado mọ ẹn.”

Naegbọn viyẹyẹ lọ nọ yin hihò do họmẹ na ojlẹ de whẹpo yinkọ nọ wá yin didona ẹn to aṣa-liho? Owe lọ Ghana in Retrospect basi zẹẹmẹ dọmọ: “Jẹnukọnna azán ṣinatọ̀ntọ lọ, ovi lọ ma nọ yin pinpọnhlan taidi gbẹtọ gba. To aliho de mẹ ewọ gbẹ́ tindo kanṣiṣa hẹ agblò gbigbọ tọn he mẹ e wá sọn.” Owe lọ zindonukọn dọmọ: “To whenuena e yindọ yinkọ lọ wẹ nọ diọ ovi de zun gbẹtọ, eyin asu po asi po de to budi dọ ovi yetọn na kú, yé ma nọ do yinkọ na ẹn kakajẹ whenue yé na tindo nujikudo dọ e na gán. . . . Enẹwutu hùnwhẹ ovi-bibẹtọ́n tọn ehe nọ yin pinpọnhlan taidi nuhe na hẹn kọdetọn jiawu lẹ wá na ovi lọ po mẹjitọ etọn lẹ po. Hùnwhẹ lọ wẹ nọ hẹn ovi lọ biọ ogbẹ́ kavi aihọn gbẹtọvi lẹ tọn mẹ.”

Hẹnnumẹ he yin mẹhomẹ de wẹ nọ saba deanana hùnwhẹ oyín didona-vi tọn mọnkọtọn. Nuhe nọ jọ to hùnwhẹ lọ whenu lẹ gbọnvo sọn fide jẹ fide, ṣigba e nọ saba bẹ oyẹsu lẹ dide, dẹ̀hiho hlan gbigbọ tọgbo he ko kú lẹ tọn nado dopẹ́ dọ ovi lọ yin jiji awuyẹyẹ-afọyẹyẹ, po nuwiwa devo lẹ po hẹn.

Adà titengbe hugan hùnwhẹ lọ tọn nọ yin ojlẹ he mẹ yinkọ ovi lọ tọn yin lilá. Dile etlẹ yindọ mẹjitọ lẹ wẹ dona do yinkọ na ovi yetọn, hẹnnumẹ devo lẹ nọ saba tindo nuyiwadomẹji sinsinyẹn do yinkọ he yin dide lọ ji. Yinkọ delẹ sọgan tindo zẹẹmẹ yẹhiadonu tọn lẹ taidi “vọjọ,” “Onọ̀ lẹkọwa,” kavi “Otọ́ lẹkọwa whladopo dogọ.” Zẹẹmẹ yinkọ devo lẹ tọn tindo lẹndai lọ nado diọlinlẹn na tọgbo lẹ ma nado hẹn viyẹyẹ he ṣẹṣẹ yin jiji lọ gọyì aihọn oṣiọ lẹ tọn mẹ.

Na nugbo tọn, nude ma ylan to ayajijẹ na jiji ovi de tọn wutu mẹ gba. Aṣa he sọgbe lẹ wẹ e yin nado pọ́n mẹde do do yinkọ na ovi kavi na ẹn yinkọ he tindo kanṣiṣa hẹ nuhe jọ to jiji etọn whenu lẹ, podọ nudide mẹdetiti tọn wẹ e yin nado de whenue yinkọ na yin didona ovi de. Ṣigba, Klistiani he jlo na hẹn homẹhun Jiwheyẹwhe lẹ dona tin to aṣeji nado dapana aṣa kavi hùnwhẹ depope he na dohia dọ yé kọngbedopọ hẹ pọndohlan lọ dọ ovi he ṣẹṣẹ yin jiji lọ yin “jonọ” he tọ́nsọn aihọn gbigbọ tọgbo lẹ tọn mẹ wá aihọn gbẹtọvi lẹ tọn mẹ.

Podọ to whenuena e yindọ mẹsusu to lẹdo lọ mẹ nọ pọ́n hùnwhẹ oyín didona-vi tọn hlan taidi nuyiwa titengbe adadidiọ tọn de, Klistiani lẹ dona hò ayihadawhẹnamẹnu mẹdevo lẹ tọn pọ́n bo lẹnnupọndo nuhe mayisenọ lẹ sọgan lẹn ji. Di apajlẹ, tadona tẹ kọ̀n wẹ mẹdelẹ sọgan wá eyin whẹndo Klistiani tọn de ze viyẹyẹ yetọn he ṣẹṣẹ yin jiji whlá do mẹdevo lẹ kakajẹ whenue yinkọ yin didona ẹn to hùnwhẹ de whenu? Etẹwẹ mẹdevo lẹ na lẹn eyin yinkọ he jẹagọdo alọsọakọ́n yetọn taidi nugbo Biblu tọn plọnmẹtọ lẹ yin didona ovi lọ?

Enẹwutu, to dide bibasi do lehe podọ whenue yinkọ na yin didona ovi yetọn lẹ do mẹ, Klistiani lẹ dona dovivẹnu nado “wà [onú] popo hlan gigo Jiwheyẹwhe tọn” ma nado lẹzun zannu ahlìda tọn na mẹdevo lẹ. (1 Kọlintinu lẹ 10:31-33) Yé ma nọ ‘gbẹ́ osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn dai nado sọgan yìn otanhoho kavi aṣa’ he yin didoai nado gbògbéna oṣiọ lẹ gba. Kakatimọ, yé nọ gbògbéna Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ lọ, Jehovah, bosọ nọ pagigona ẹn.—Malku 7:9, 13.

Adadidiọ sọn Okú wá Ogbẹ̀

Taidi whenue mẹde yin jiji, mẹsusu nọ pọ́n okú whenu hlan taidi ojlẹ adadidiọ tọn de; mẹhe kú nọ sẹtẹn sọn aihọn gbẹtọvi lẹ tọn mẹ biọ agblò mayinukundomọ gbigbọ oṣiọ lẹ tọn mẹ. Mẹsusu yise dọ eyin oyẹsu delẹ ma yin dide to okú mẹde tọn whenu, gbigbọ tọgbo lẹ tọn, he gbẹtọ lẹ yise dọ yé tindo huhlọn nado sayana mẹhe to ogbẹ̀ lẹ kavi dona yé, na gblehomẹ. Nuyise ehe ko yinuwado aliho he mẹ nuwiwa ṣiọdidi tọn lẹ nọ yin tito basina bosọ nọ yin wiwà te ji tlala.

Ṣiọdidi he yin tito basina nado fahomẹna oṣiọ lẹ nọ saba bẹ nuyiwa voovo delẹ hẹn taidi avigbè awubla tọn po awhádido to oṣiọ lọ nukọn po bọ hùnwhẹ aglinjijẹ tọn lẹ nọ wá hopódona to ṣiọdidi lọ godo. Agọ́ awhá-gbai, ahànnumu, húnhiho awhá lélé po wedudu po nọ saba dohiagona hùnwhẹ ṣiọdidi tọn mọnkọtọn lẹ. Gbẹtọ lẹ nọ yí nukun nujọnu tọn do pọ́n ṣiọdidi sọmọ bọ whẹndo he tlẹ jẹhẹ́n klókló lẹ lọsu nọ dovivẹnu susu nado jọ akuẹ pli nado sọgan basi “hùnwhẹ ṣiọdidi tọn he wleyẹyi,” dile etlẹ yindọ e sọgan tlọ́ yé biọ nuhahun po ahọ́ po mẹ.

To owhe lẹ gblamẹ, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko hùngona aṣa ṣiọdidi tọn he ma sọgbe hẹ Owe-wiwe lẹ.a Aṣa enẹlẹ bẹ zándidlọ, oyẹsu voovo lẹ dide, wẹ̀nkinkàn, oṣiọnú wiwà whemẹwhemẹ tọn lẹ, po aṣa devo lẹ po he sinai do nuyise lọ ji dọ nude nọ luntọ́n to gbẹtọ mẹ bo nọ to gbẹnọ zọnmii to okú godo hẹn. Aṣa mọnkọtọn lẹ he ma gbògbéna Jiwheyẹwhe yin “mawé,” “oklọ tata” he sinai do “otanhoho gbẹtọ tọn” ji, e ma yin do Ohó nugbo Jiwheyẹwhe tọn ji gba.—Isaia 52:11; Kọlọsinu lẹ 2:8.

Kọgbidinamẹnu lọ Nado Hodo Yé

Avùnnukundiọsọmẹnu wẹ e ko yin na mẹdelẹ nado dapana aṣa hẹnnu tọn lẹ, titengbe to lẹdo he mẹ gbégbigbòna oṣiọ lẹ nọ yin pinpọnhlan taidi dandannu te lẹ. Na Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ma nọ hodo aṣa mọnkọtọn lẹ wutu, yé ko yin nuvẹdo sinsinyẹn kavi ko yin whẹsadokọna taidi atẹṣitọ he ma nọ na sisi oṣiọ lẹ. Mahopọnna nukunnumọjẹnumẹ dagbe nugbo Biblu tọn he Klistiani delẹ tindo, homọdọdomẹgo po kọgbidinamẹnu sinsinyẹn po ko hẹn yé dibu nado do teninọ yetọn hia taidi mẹhe gbọnvo. (1 Pita 3:14) Mẹdevo lẹ lẹndọ aṣa ehelẹ yin apadewhe aṣa hẹnnu yetọn tọn bo ma sọgan yin didapana mlẹnmlẹn. Humọ, mẹdevo lẹ dọ dọ gbigbẹ́ nado hodo aṣa hẹnnu tọn lẹ sọgan hẹn mẹhe tin to lẹdo lọ mẹ lẹ nado tindo linlẹn agọ̀ sọta omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ.

Mí ma jlo na hẹn homẹgblena mẹdevo lẹ gba. Ṣogan, Biblu na mí avase dọ teninọ gligli na nugbo na dekọtọn do wangbẹnamẹ aihọn he ko jẹla na Jiwheyẹwhe tọn mẹ. (Johanu 15:18, 19; 2 Timoti 3:12; 1 Johanu 5:19) Mí nọ ze teninọ mọnkọtọn sọn ojlo mẹ wá na mí yọnẹn dọ mí dona gbọnvona mẹhe tin to zinvlu gọ́ngọ́n gbigbọmẹ tọn mẹ lẹ wutu. (Malaki 3:18; Galatianu lẹ 6:12) Kẹdẹdile Jesu nọavunte sọta whlepọn Satani tọn nado wà nuhe Jiwheyẹwhe gbẹwanna do, mọwẹ mí dona nọavunte sọta kọgbidinamẹ lọ nado yinuwa to aliho he Jiwheyẹwhe gbẹwanna mẹ do. (Matiu 4:3-7) Kakati nado dike obu gbẹtọ tọn ni yinuwado yé ji, ahunmẹdunamẹnu tintan Klistiani nugbo lẹ tọn wẹ nado hẹn homẹ Jehovah Jiwheyẹwhe tọn hùn bo gbògbéna ẹn taidi Jiwheyẹwhe nugbo lọ. Yé nọ wàmọ gbọn tintẹnpọn ma nado dike kọgbidinamẹ mẹdevo lẹ tọn ni sisẹ́ yé nado tùnafọ nujinọtedo Biblu tọn lẹ na sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke ji dali.—Howhinwhẹn lẹ 29:25; Owalọ lẹ 5:29.

Pọndohlan He Mí Tindo Gando Oṣiọ lẹ Go Dona Gbògbéna Jehovah

Nuhe sọgbe wẹ e yin nado tindo numọtolanmẹ awufiẹsa sisosiso tọn to whenuena mẹyiwanna mítọn de kú. (Johanu 11:33, 35) Mẹyiwanna de finflin podọ tito ṣiọdidi tọn he wleyẹyi de bibasi yin aliho he sọgbe lẹ nado do owanyi mítọn hia. Ṣigba, dile etlẹ yindọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ doakọnna awubla sisosiso he okú nọ hẹnwa, yé ma nọ hodo nuyiwa aṣa tọn depope he Jiwheyẹwhe gbẹwanna. Ehe ma nọ bọawu na mẹhe whẹ́n to lẹdo he mẹ gbẹtọ lẹ nọ dibu taun na oṣiọ te mẹ lẹ. E sọgan yin avùnnukundiọsọmẹnu nado hẹn jlẹkajininọ mítọn go to whenuena okú mẹyiwanna de tọn to yasana mí to numọtolanmẹ-liho. Etomọṣo, Klistiani nugbonọ lẹ nọ yin hinhẹn lodo gbọn Jehovah, “Jiwheyẹwhe homẹmimiọn lẹpo tọn” dali, bosọ nọ mọaleyi sọn alọgọ owanyinọ yisenọ hatọ yetọn lẹ tọn mẹ. (2 Kọlintinu lẹ 1:3, 4) Yise dolido yetọn dọ oṣiọ he tin to oflin Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ na yin finfọnsọnku to gbèdopo nọ na Klistiani nugbo lẹ whẹwhinwhẹ́n lẹpo nado nọla mlẹnmlẹn na aṣa ṣiọdidi tọn he ma sọgbe hẹ Owe-wiwe bosọ jẹagọdo nugbo-yinyin fọnsọnku tọn lẹ.

Be homẹ mítọn ma hùn dọ Jehovah ko ylọ mí “sọn zinvlu mẹ do hinhọ́n ablanọ etọn tọn mẹ” ya? (1 Pita 2:9) Dile mí to vivi ayajẹ he vijiji nọ hẹnwa tọn dù bosọ to akọndona awubla he okú nọ hẹnwa, mì gbọ ojlo vẹkuvẹku mítọn nado wà nuhe sọgbe podọ owanyi sisosiso mítọn na Jehovah Jiwheyẹwhe ni nọ whàn mí to whepoponu nado “nọ zinzọnlin kẹdẹdi ovi hinhọ́n tọn lẹ.” Na mí ni ma dike aṣa he Jiwheyẹwhe gbẹwanna lẹ ni bẹpla mí to gbigbọ-liho gbede blo.—Efesunu lẹ 5:8.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]