Aliho Yẹwhehodidọ Tọn lẹ​—Aliho Lẹpo Yiyizan Nado Lá Owẹ̀n lọ Na Gbẹtọ Lẹ

1, 2. (a) Ayiha tẹwẹ Jesu kàn nado dọhona gbẹtọgun daho de? (b) Nawẹ devi nugbonọ Klisti tọn lẹ hodo apajlẹ etọn gbọn, podọ etẹwutu?

GBẸTỌGUN lẹ pli lẹdo Jesu pé to tándo de tó, ṣigba ewọ biọ tọjihun de mẹ bo súnhún sẹyì olá vude. Etẹwutu? Na e yọnẹn dọ osin nukunta na zọ́n bọ ogbè etọn na yiaga ganji bọ mẹsusu na sè nuhe dọ e te.—Hia Malku 4:1, 2.

² To owhe he lẹdo ojlẹ he mẹ Ahọluduta lọ yin jiji te lẹ gblamẹ, devi nugbonọ Klisti tọn lẹ hodo apajlẹ etọn bo yí aliho egbezangbe tọn yọyọ lẹ zan nado hẹn wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn gbayipe na gbẹtọ susu. To anademẹ Ahọlu lọ tọn glọ, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ zindonukọn nado to adàdiọ sọgbe hẹ ninọmẹ lẹ bo nọ yí nuyizan yọyọ egbezangbe tọn lẹ zan. Mí jlo na lá owẹ̀n lọ na mẹsusu lẹ whẹpo opodo lọ nido wá. (Mat. 24:14) Mí na dọhodo vude poun to aliho voovo he mí ko yizan nado lá owẹ̀n lọ na gbẹtọ lẹ mẹ ji, mahopọnna fihe yé nọ nọ̀. Sọ lẹnnupọndo aliho he mẹ hiẹ lọsu sọgan hodo apajlẹ yise Biblu Plọntọ lẹ tọn nado lá wẹndagbe lọ te ji.

Owẹ̀n lọ Lilá Na Gbẹtọ Susu Lẹ

3. Etẹwẹ hẹn kẹntọ nugbo lọ tọn lẹ jẹflumẹ to whenue mí jẹ linlinwe lẹ yizan ji?

³ Linlinwe lẹ. Mẹmẹsunnu Russell po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po ko to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn zinjẹgbonu sọn 1879, nado lá owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn na mẹsusu. Ṣigba, to owhe he jẹnukọnna 1914 lẹ gblamẹ, Klisti ko sọ yinuwa to aliho de mẹ na wẹndagbe lọ nido jẹ gbẹtọ susu dogọ dè. Ninọmẹ lọ lẹ bẹjẹeji to 1903. To owhe enẹ mẹ, Wesetọ Ephraim L. Eaton, he yin hoyidọtọ na pipli lizọnyizọnwatọ sinsẹ̀n Plọtẹstant Pennsylvanie tọn de basi oylọna Charles Taze Russell na nudindọn hodọdopọ tọn debọdo-dego lẹ do sinsẹ̀n-nuplọnmẹ Biblu tọn lẹ ji. Eaton wlan to wekanhlanmẹ de mẹ hlan Russell dọmọ: “N’lẹndọ nudindọn hodọdopọ tọn de do delẹ to whẹho he mẹ yẹn po hiẹ po ma kọngbedopọ do lẹ mẹ ji . . . na yin nude he mẹ gbẹtọ lẹ na tindo ojlo te taun.” Mọdopolọ, Russell po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po mọdọ gbẹtọ lẹ na tindo ojlo to e mẹ, enẹwutu yé basi tito bo nọ zín nudindọn hodọdopọ tọn lọ lẹ do linlinwe daho de, The Pittsburgh Gazette mẹ. Gbẹtọ lẹ yiwanna hosọ lọ lẹ taun podọ aliho he mẹ Russell nọ basi zẹẹmẹ nugbo Biblu tọn lẹ hezeheze te nọ whànmẹ sọmọ bọ linlinwe lọ biọ nado nọ zín hodidọ Russell tọn lẹ jẹgbonu to sẹmẹsẹmẹ. Lehe enẹ na ko hẹn kẹntọ nugbo lọ tọn lẹ jẹflumẹ do sọ!

4, 5. Jẹhẹnu tẹwẹ Russell dohia, podọ nawẹ mẹhe tin to otẹn azọngban tọn mẹ lẹ sọgan hodo apajlẹ etọn gbọn?

⁴ Linlinwe susu devo lẹ sọ do ojlo hia to madẹnmẹ nado nọ zín hodidọ Russell tọn lẹ tọ́n. To 1908, Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn lá dọ yẹwhehodidọ lọ lẹ nọ yin zinzinjẹgbonu to “linlinwe widopo mẹ to gbesisọ mẹ.” Etomọṣo, mẹmẹsunnu he jẹakọ hẹ azọ́n linlinwe tọn lẹ na ayinamẹ Russell dọ eyin e sẹtẹnna wekantẹn Ogbẹ́ tọn lẹ sọn Pittsburgh yì tòdaho he diyin devo mẹ, linlinwe susu devo lẹ na nọ zín hosọ sinai do Biblu ji lọ lẹ tọ́n. To nulinlẹnpọn do ayinamẹ lọ po nudevo lẹ po ji godo, Russell sẹtẹnna wekantẹn lọ lẹ yì Brooklyn, New York, to 1909. Po kọdetọn tẹ po? To osun vude poun godo, linlinwe 400 ko jẹ hodidọ lọ lẹ zín tọ́n ji, podọ sọha lọ fọ́n bo to jijideji. To whenue Ahọluduta lọ yin didoai to 1914, linlinwe 2 000 linlán wẹ nọ zín yẹwhehodidọ po hosọ Russell tọn lẹ po tọ́njẹgbonu to ogbè ẹnẹ mẹ!

⁵ Onú titengbe tẹwẹ nujijọ enẹ plọnmẹ? Mẹhe tindo aṣẹpipa jẹ obá de mẹ to titobasinanu Jiwheyẹwhe tọn mẹ to egbehe lẹ na wà dagbe nado hodo apajlẹ whiwhẹ he Russell dohia tọn. Gbọnna? Nado basi nudide titengbe lẹ, mì nọ lẹnnupọndo ayinamẹ mẹdevo lẹ tọn ji.—Hia Howhinwhẹn lẹ 15:22.

6. Nawẹ nugbo he nọ yin zinzinjẹgbonu to linlinwe lẹ mẹ yinuwado dawe de ji gbọn?

⁶ Nugbo Ahọluduta lọ tọn he yin zinzinjẹgbonu to linlinwe enẹlẹ mẹ lẹ diọ gbẹzan mẹsusu tọn. (Heb. 4:12) Di apajlẹ, dopo to mẹsusu he sè nugbo lọ whla tintan to zinjẹgbonu enẹlẹ mẹ wẹ Ora Hetzel, he yin bibaptizi to 1917. “To alọwle ṣie godo,” wẹ Ora dọ, “n’yì dla onọ̀ ṣie pọ́n to Rochester, to Minnesota. To whenue n’jẹ finẹ, n’mọ bọ e to hosọ delẹ sán sọn linlinwe de mẹ. Hosọ he bẹ yẹwhehodidọ Russell tọn hẹn lẹ wẹ. Onọ̀ ṣie basi zẹẹmẹ nuhe e ko plọn sọn yé mẹ lẹ tọn na mi.” Mọ wẹ Ora kẹalọyi nugbo lọ do bo yí nugbonọ-yinyin do lá Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn na nudi owhe 60.

7. Naegbọn mẹhe to anadenanu lẹ vọ́ nulẹnpọn do linlinwe lẹ yiyizan ji?

⁷ To 1916, nujijọ awe delẹ hẹn mẹhe to anadenanu lẹ nado vọ́ nulẹnpọn do linlinwe lẹ yiyizan nado hẹn wẹndagbe lọ gbayipe ji. Tintan, Awhàn Daho he to núgbà to ojlẹ lọ mẹ zọ́n bọ e vẹawu nado mọ nuyizan wezinzin tọn lẹ. To 1916, linlin de sọn azọ́nwatẹn linlinwe tọn mítọn he to Grande-Bretagne zinnudo avùnnukundiọsọmẹ lọ ji dọmọ: “Nudi linlinwe 30 poun wẹ gbẹ́ to Yẹwhehodidọ lọ lẹ zinjẹgbonu to alọnu din. E họnwun dọ sọha ehe nasọ depò taun to madẹnmẹ, na ahivivẹ wema lẹ tọn wutu.” Nujijọ awetọ wẹ yin okú Mẹmẹsunnu Russell tọn to 31 octobre 1916. Enẹwutu, Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn 15 décembre 1916 tọn lá dọmọ: “Todin he Mẹmẹsunnu Russell ko lẹzun matintọ, yẹwhehodidọ he nọ yin zinzinjẹgbonu [to linlinwe lẹ mẹ] na doalọte pete.” Dile etlẹ yindọ aliho yẹwhehodidọ tọn ehe doalọte, aliho devo lẹ taidi “Photo-Drame de la Création” zindonukọn nado to kọdetọn dagbe tindo.

8. Etẹlẹ wẹ e biọ nado wleawuna “Photo-Drame de la Création” lọ?

⁸ Yẹdide lẹ didohia. Owhe atọ̀n wẹ Russell po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po yí do wleawuna “Photo-Drame de la Création” bọ e yin didetọn to 1914. (Howh. 21:5) Onú yọyọ he ma ko yin mimọ pọ́n de wẹ ehe yin, bo bẹ yẹdide he nọ whàngo lẹ, hodidọ yidokanji lẹ po yẹdide adógo tọn he nọ sọawuhia to mẹpọ́nnu ji lẹ po hẹn. Omẹ kanweko susu lẹ wẹ tindo mahẹ to wadohia nuhe jọ to ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ vivọ́ basi tọn mẹ bọ e taidi yẹdide-to-kanji lẹ, ehe tlẹ bẹ kanlin lẹ lọsu hẹn. Linlin 1913 tọn de dọmọ: “Suhugan kanlin he tin to jipa kanlin-pọntẹn daho de tọn mẹ lẹ tọn wẹ yin yiyizan nado sọgan wleawuna yẹdide-kanji tọn he nọ whàngo bo nọ dọho lọ he do nujijọ Noa zangbe tọn lẹ hia.” Na nuhe dù yẹdide adógo tọn he nọ sọawuhia to mẹpọ́nnu ji he pò lẹ, mẹhe nọ de yẹdide lẹ sọn Londres, New York, Paris po Philadelphie po wẹ yí alọ do de yé.

9. Naegbọn whenu po akuẹ susu sọmọ po yin yiyizan nado wleawuna “Photo-Drame” lọ?

⁹ Naegbọn whenu po akuẹ susu sọmọ po do yin yiyizan nado wleawuna “Photo-Drame” lọ? Gbemima de he yin bibasi to plidopọ debọdo-dego 1913 tọn lẹ ji dọmọ: “Linlinwe Amelika tọn lẹ tindo kọdetọn dagbe mayọnjlẹ to pọndohlan gbẹtọ lẹ tọn vivọjlado mẹ gbọn yẹdide ṣiṣavi tọn lẹ po apajlẹ he yin yiyizan to linlin po linlinwe yetọn lẹ po mẹ dali. Ehelẹ zọ́n bọ yé yin yinyọnẹn lẹdo pé bo yidogọna yọ́n-na-yizan yẹdide-kanji tọn lọ lẹ tọn, bosọ do nujọnu-yinyin yetọn hia to gigọ́ mẹ, podọ mí yise dọ e ko suwhẹna mí taidi yẹwhehodọtọ po Biblu plọnmẹtọ kọdetọn dagbenọ lẹ po, he kẹalọyi yizan yẹdide-kanji tọn lẹ po yẹdide adógo tọn lẹ po taidi aliho dagbe he dọnmẹdogo de na wẹndagbe-jlatọ lẹ po mẹplọntọ lẹ po.”

10. Nawẹ “Photo-Drame” yin didohia gbayipe sọ?

¹⁰ To 1914 gblamẹ, “Photo-Drame” lọ nọ yin didohia to tòdaho 80 mẹ to azán dopodopo ji. Hugan gbẹtọ livi donu ṣinatọ̀n wẹ pọ́n yẹdide-kanji tọn lọ to États-Unis po Canada po. To owhe dopolọ mẹ, yẹdide-kanji tọn lọ sọ yin didohia to Allemagne, Australie, Danemark, Finlande, Grande-Bretagne, Norvège, Nouvelle-Zélande, Suède po Suisse po. Yẹdide lọ devo he ma bẹ yẹdide he nọ whàngo lẹ hẹn sọ yin awuwlena bo yin didohia to tòpẹvi lẹ mẹ. Yẹdide enẹ, he yin yiylọdọ “Eurêka-Drame” ma biọ akuẹ susu nado wleawuna bosọ bọawu nado ze pé. To 1916, “Photo-Drame” kavi “Eurêka-Drame” ko yin lilẹdogbedevomẹ do Allemagne-gbè, Arménie-gbè, Dano-Norvège-gbè, Espagne-gbè, Flansegbe, Grèce-gbè, Italie-gbè, Pologne-gbè po Suède-gbè po mẹ.

11, 12. Nawẹ “Photo-Drame” yinuwado dẹpẹ jọja de ji gbọn, podọ apajlẹ tẹwẹ e zedai?

¹¹ “Photo-Drame” Flansegbe tọn lọ yinuwa sinsinyẹn do Charles Rohner he yin owhe 18 mẹvi de ji. Charles dọmọ: “E yin didohia to tòpẹvi ṣie mẹ—to Colmar, Alsace, to France.” E yidogọ dọmọ: “Aliho he họnwun he mẹ nugbo Biblu tọn yin zizedonukọnnamẹ te yinuwado ji e to afọdopolọji.”

¹² Taidi kọdetọn de, Charles yin bibaptizi bo bẹ sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn jẹeji to 1922. Dopo to azọ́ndenamẹ etọn tintan lẹ mẹ wẹ nado nọ do “Photo-Drame” lọ hia mẹplidopọ lẹ to France. Charles basi zẹẹmẹ dọmọ: “Azọ́n susu wẹ yin didena mi—hànjinu hihò, nukunpipedo kandai akuẹzinzan tọn lẹ po owe lẹ po go. E sọ yin bibiọ to asi e nado nọ hẹn mẹplidopọ lẹ tin to abọẹ whẹpo tito-to-whinnu lọ nido bẹ. To gbọjẹ kleun lẹ whenu, mí nọ ze owe lẹ donukọnnamẹ. Mí nọ de mẹmẹsunnu kavi mẹmẹyọnnu de na adà plitẹnhọ lọ dopodopo tọn bọ dopodopo yetọn nọ hẹn owe lẹ gọ́ alọmẹ bo nọ dọnsẹpọ mẹdopodopo. Humọ, owe lẹ nọ yin bibẹ gọ́ tafo lẹ ji to họntonu plitẹnhọ lọ tọn.” To 1925, Charles yin oylọ-basina wá Bẹtẹli Brooklyn tọn, to New York. E yin azọ́ndena to finẹ nado nọ deanana hànjigbẹ́ de to azọ́nwatẹn ladio tọn yọyọ WBBR. To nulinlẹnpọn do apajlẹ Mẹmẹsunnu Rohner tọn ji godo, mí sọgan kanse míde dọ, ‘Be n’na jlo nado kẹalọyi azọ́ndenamẹ depope nado hẹn owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn gbayipe ya?’—Hia Isaia 6:8.

13, 14. Nawẹ ladio yin yiyizan nado hẹn wẹndagbe lọ gbayipe gbọn? (Sọ pọ́n apotin lọ lẹ “Tito-to-Whinnu WBBR Tọn Lẹ” po “Plidopọ Ayidego Tọn De” po.)

¹³ Ladio. Azọ́n “Photo-Drame” tọn jẹ doyi ji to owhe 1920 lẹ gblamẹ, ṣigba ladio lẹzun aliho tangan de nado hẹn wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn gbayipe. Mẹmẹsunnu Rutherford na hodidọ ladio ji tọn etọn tintan to azán 16 avril 1922 tọn to nupọntẹn Metropolitan Opera House tọn to Philadelphie, Pennsylvanie. Nudi gbẹtọ 50 000 wẹ sè hodidọ lọ he hosọ etọn yin “Livi Susu He to Gbẹnọ Todin lẹ Ma Na Kú Gbede.” Enẹgodo, tito-to-whinnu plidopọ tọn yin sisè to ladio ji whla tintan to 1923. Gbọnvona azọ́nwatẹn ladio tọn mẹdevo lẹ tọn yiyizan, mẹhe to anadenanu lẹ basi dide dọ nuyọnẹnnu wẹ e na yin nado tindo azọ́nwatẹn ladio tọn mítọn titi, bọ ehe yin awuwlena do Staten Island, to New York bo yin yiylọdọ WBBR. E bẹ azọ́n jẹeji to azán 24 février 1924 tọn.

¹⁴ Nado basi zẹẹmẹ lẹndai WBBR tọn, Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn 1^er décembre 1924 tọn dọmọ: “Mí yise dọ to aliho he ko yin yiyizan kakajẹ din lẹ mẹ, ladio wẹ yin aliho he pọ̀kuẹ bo yin kọdetọn dagbenọ hugan nado lá owẹ̀n nugbo lọ tọn.” Enẹgodo, e yidogọ dọmọ: “Eyin Oklunọ mọdọ e jẹ nado gbá azọ́nwatẹn ladio tọn devo lẹ nado hẹn nugbo lọ gbayipe, e na gọalọ nado mọ akuẹ lọ to ojlẹ etọn mẹ.” (Salm. 127:1) To 1926, omẹ Jehovah tọn lẹ ko tindo azọ́nwatẹn ladio tọn ṣidopo. Awe tin to États-Unis—yèdọ WBBR to New York podọ WORD sẹpọ Chicago. Ẹnẹ he pò lẹ tin to Canada, yèdọ to Alberta, Colombie britannique, Ontario po Saskatchewan po.

15, 16. (a) Nawẹ sinsẹ̀ngán Canada tọn lẹ yinuwa gando tito-to-whinnu ladio ji tọn mítọn go gbọn? (b) Nawẹ yẹwhehodidọ to ladio ji zọ́n bọ azọ́n whédegbè jẹ whédegbè tọn tindo kọdetọn dagbe gbọn?

¹⁵ Sinsẹ̀ngán Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ doayi lehe ladio to nugbo Biblu tọn hẹn gbayipe do go. Albert Hoffman, he jẹakọ hẹ lehe nulẹ nọ yì gbọn to azọ́nwatẹn ladio tọn he to Saskatchewan, Canada, dọmọ: “Mẹsusu dogọ jẹ Biblu Plọntọ lẹ [dile Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ yin yiylọdọ to whenẹnu] yọnẹn ji. Kunnudide daho de wẹ yin nina kakajẹ 1928, whenue sinsẹ̀ngán lẹ hẹn ahọluzọnwatọ lẹ gánnugánnu nado yí gbedewema sọn azọ́nwatẹn ladio Biblu Plọntọ lẹ tọn he to Canada lẹpo si.”

¹⁶ Mahopọnna dọ azọ́nwatẹn ladio tọn mítọn he to Canada lẹ yin súsú, hodidọ sinai do Biblu ji lẹ gbẹ́ zindonukọn to azọ́nwatẹn ladio tọn mẹdevo lẹ tọn ji. (Mat. 10:23) Na mẹsusu nido sè tito-to-whinnu enẹlẹ dogọ, Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn po L’Âge d’Or (todin Réveillez-vous!) po nọ slẹ azọ́nwatẹn ladio tọn he nọ ze nugbo Biblu tọn lẹ donukọnnamẹ, na wẹnlatọ he to yẹwhehodọ sọn họndekọn jẹ họndekọn lẹ nido nọ na tuli gbẹtọ lẹ nado nọ dotoaina nuplọnmẹ lọ lẹ to ladio enẹlẹ ji. Etẹwẹ yin kọdetọn lọ? Alọnuwe Bulletin janvier 1931 tọn dọmọ: “Ladio yiyizan ko yin ojlofọndotenamẹnu de na mẹmẹsunnu lẹ to azọ́n họndekọn jẹ họndekọn tọn mẹ. Linlin susu ko wá alahọ mẹ he dohia dọ, na gbẹtọ lẹ ko nọ sè hodidọ Mẹmẹsunnu Rutherford tọn to ladio ji wutu, yé nọ yawu yí owe he yin zizedonukọnna yé lẹ.” Alọnuwe lọ ylọ ladio yiyizan po azọ́n whédegbè jẹ whédegbè tọn po dọ “aliho nujijla tọn daho hugan he titobasinanu Oklunọ tọn ko yizan lẹ.”

17, 18. Mahopọnna dọ ninọmẹ lẹ diọ, nawẹ ladio gbẹ́ zindonukọn nado yí adà tangan de wà gbọn?

¹⁷ Nukundiọsọmẹ sọ fọ́n to 1930 lẹ gblamẹ gando ladio mẹdevo lẹ tọn he yizan mí te go. Enẹwutu jei vivọnu 1937 tọn, omẹ Jehovah tọn lẹ diọada sọgbe hẹ ninọmẹ lẹ. Yé doalọtena ladio enẹlẹ yiyizan bo na ayidonugo lizọnyizọn whédegbè jẹ whédegbè tọn dogọ.a Etomọṣo, ladio gbẹ́ zindonukọn nado to adà tangan de yiwà to owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn hinhẹn gbayipe to lẹdo he dẹn kavi fihe e vẹawu nado dọyẹwheho te lẹ mẹ. Di apajlẹ, sọn 1951 jẹ 1991, azọ́nwatẹn ladio tọn de to Whèyihọ Berlin tọn, to Allemagne nọ hò hodidọ sinai do Biblu ji lẹ to gbesisọ mẹ, na mẹhe nọ nọ̀ fihe nọ yin yiylọdọ Whèzẹtẹn Allemagne tọn to whenẹnu lẹ nido nọ sè owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn. Bẹsọn 1961, azọ́nwatẹn ladio tọn otò Suriname tọn de, to Hùwaji Amelika tọn, nọ hò tito-to-whinnu nukunwhiwhe 15 tọn de to sẹmẹsẹmẹ he hẹn nugbo Biblu tọn lẹ gbayipe na owhe 30 linlán. Sọn 1969 jẹ 1977, titobasinanu lọ wleawuna hoyidokanji 350 linlán lẹ na tito-to-whinnu ladio tọn debọdo-dego lẹ po hosọ lọ po “Owe-wiwe Lẹpo Wẹ Yin Alenu.” Azọ́nwatẹn ladio tọn 291 to ayimatẹn États-Unis tọn 48 wẹ nọ hò tito-to-whinnu lọ lẹ. To 1996, azọ́nwatẹn ladio tọn de to Apia, tatọ́-tònọ Hùwaji Samoa tọn nọ hò tito-to-whinnu sẹmẹsẹmẹ tọn de he hosọ etọn yin “Gblọndo Na Kanbiọ Sinai do Biblu ji Towe Lẹ.”

¹⁸ Dile owhe kanweko 20tọ jei vivọnu, ladio masọ yin aliho tangan de na wẹndagbe lọ lilá ba. Ṣigba, nuyizan egbezangbe tọn devo wá aimẹ he hẹn ẹn yọnbasi nado lá owẹ̀n lọ na gbẹtọ susu hú gbede pọ́n tọn.

19, 20. Naegbọn omẹ Jehovah tọn lẹ do wleawuna nọtẹn jw.org tọn, podọ nawẹ e ko tindo kọdetọn dagbe sọ? (Sọ pọ́n apotin lọ “JW.ORG.”)

¹⁹ Intẹnẹt. To 2013, diblayi gbẹtọ liva donu 3, yèdọ hugan mado atọ̀n sọha mẹhe to aigba ji lẹ tọn wẹ nọ yí Intẹnẹt zan. Dodinnanu de dohia dọ nudi gbẹtọ liva 2 wẹ nọ yì Intẹnẹt ji to alokan apòmẹ tọn kavi ọdinatẹẹ alọmẹ tọn yetọn lẹ ji. Sọha enẹ fọ́n bo to jijideji, ṣigba sọha lọ sọ to agayi deji taun to otò Aflika tọn lẹ mẹ, fie gbẹtọ hugan livi donu 90 lẹ nọ yì Intẹnẹt ji to alokan apòmẹ tọn yetọn lẹ ji te. Ehe ko diọ aliho he mẹ mẹsusu nọ mọ nudọnamẹ lẹ yí te pete.

²⁰ Bẹsọn 1997, omẹ Jehovah tọn lẹ ko jẹ aliho hodọdopọ tọn ehe zan ji. To 2013, nọtẹn mítọn jw.org ko tin-to-aimẹ to ogbè 300 lẹ mẹ, bọ nudọnamẹ sinai do Biblu ji lẹ sọgan yin mimọyi to ogbè 520 linlán mẹ. Hugan gbẹtọ 750 000 wẹ nọ yì nọtẹn lọ ji to azán dopodopo ji. To osun dopodopo mẹ, gbọnvona video lẹ pinpọn to e ji, hugan owe blebu livi donu 3, linlinnamẹwe blebu livi donu 4, podọ hoyidokanji livi donu 22 wẹ nọ yin yíyí sọn nọtẹn lọ ji.

21. Etẹwẹ hiẹ plọn sọn numimọ Sina tọn mẹ?

²¹ Nọtẹn Intẹnẹt tọn ehe ko wá lẹzun aliho yọ́n-na-yizan de nado hẹn wẹndagbe Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn gbayipe, etlẹ yin to otò he mẹ azọ́n mítọn yin alọhẹndotena te lẹ. Di apajlẹ, to bẹjẹeji 2013 tọn, dawe de he nọ yin Sina yì nọtẹn jw.org tọn ji bo tẹkan hlan tatọ́-tẹnnọ mítọn to États-Unis nado biọ nudọnamẹ dogọ do Biblu ji. Etẹwẹ hẹn obiọ ehe yin vonọtaun? Sina yin pinpọn e go whẹ́n di Malenu de bo nọ nọ̀ gbétatò he to olá de mẹ fie azọ́n Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn ko yin alọhẹndotena sinsinyẹn te. Na obiọ etọn wutu, tito yin bibasi na Sina nado nọ plọn Biblu whla awe to sẹmẹsẹmẹ hẹ Kunnudetọ de to États-Unis. Oplọn lọ nọ yin bibasi gbọn tito oylọ video Intẹnẹt ji tọn de yiyizan dali.

Nupinplọn Mẹdopodopo

22, 23. (a) Be aliho voovo lẹ nado hẹn owẹ̀n lọ jẹ gbẹtọ susu lẹ dè ko yí otẹn họndekọn jẹ họndekọn tọn wẹ ya? (b) Nawẹ Ahọlu lọ ko dona vivẹnudido mítọn sọ?

²² Depope to aliho he mí ko yizan nado hẹn owẹ̀n lọ jẹ gbẹtọ susu lẹ dè lẹ mẹ, yèdọ linlinwe lẹ, “Photo-Drame,” tito-to-whinnu ladio tọn lẹ po nọtẹn Intẹnẹt tọn lẹ po ma dona yí otẹn lizọnyizọn họndekọn jẹ họndekọn tọn. Etẹwutu? Na omẹ Jehovah tọn lẹ nọ plọnnu sọn apajlẹ he Jesu zedai mẹ. E ma dọyẹwheho na gbẹtọgun lẹ poun gba; e sọ gọalọna mẹdopodopo. (Luku 19:1-5) Jesu sọ plọn devi etọn lẹ nado wà nudopolọ, e sọ na yé owẹ̀n de he yé dona do. (Hia Luku 10:1, 8-11.) Dile e yin hodọdeji to Weta 6 mẹ do, mẹhe to anadenanu lẹ nọ saba na tuli devizọnwatọ Jehovah tọn dopodopo nado nọ dọhona gbẹtọ lẹ nukun-sọ-nukun.—Owalọ 5:42; 20:20.

²³ Owhe kanweko to jiji Ahọluduta lọ tọn godo, nudi wẹnlatọ livi donu 8 wẹ yí zohunhun do to lẹndai Jiwheyẹwhe tọn lẹ plọn mẹdevo lẹ. Matin ayihaawe, Ahọlu lọ ko dona aliho he yizan mí te nado lá Ahọluduta lọ lẹ. Dile weta he bọdego na dohia do, e ko sọ na mí azọ́nwanu he mí na yí do lá wẹndagbe lọ na akọta lẹpo, hẹnnu lẹpo, podọ ogbè lẹpo.—Osọ. 14:6.