Mahibaloan Bala Naton Kon May Yara Gid Dios?

MAY yara isa ka talalupangdon nga ideya tuhoy sa pagluntad sang isa ka Manunuga nga ginadala naton tanan. Ginagamit naton ini sa adlaw-adlaw sing diutay ukon daku apang daw ginapasapayanan naton ini. Nagabug-at ini sing mga tatlo ka libra (1.4 kg), kag subong kadaku sang kahel, subong sa may alukait nga walnut ang hitsura, kag ginaamligan sa sulod sang bagol. Huo, amo ini ang utok sang tawo.

Apang inang simple nga paglaragway kulang pa sa makatilingala nga desinyo sini. Ang Pranses nga neurologo nga si Dr. ­Jean-Pierre ­Changeux naglaragway sini: “Ang utok sang tawo nagapahunahuna sa isa sang isa ka daku gid nga asambleya sang tignapulo ka bilyon sang nagakambodkambod nga mga lawa sang damang, nga sa diin linaksalaksa sang elektrikal nga mga sugyot ang nagasulod, nga ginapaalinton sa tion kag tion sang madamo nga kemikal nga mga sinyales. Masibod gid ang anatomikal kag kemikal nga pagkaorganisar sining makina.”—Neuronal Man.

Suno sa neurologo nga si Dr. Rich­ard Restak, ang kada isa sang tubtob sa 100 bilyones ka neu­ron ukon ­nerve ­cells sang utok, “mahimo nga may kapin sa isa ka libo ka syn­ap­ses—mga punto nga ginataboan sang mga ­nerve ­cells. Paagi sa pila ka selula sa sulod sang cer­e­bral cor­tex, ang kadamuon mahimo nga makalab-ot sa duha ka gatos ka libo ka sugpon.”

Ginabanta ni Dr. Changeux nga may “mga 600 milyones ka [syn­ap­ses] sa kada milimetro kubiko.” Ang isa ka milimetro kubiko subong kadaku sa ulo sang diutay nga yano! Gani pila ka syn­ap­ses, ukon sugpon, ang mahimo sina sa isa ka utok? Si Dr. Restak nagasabat: “Mahimo nga napulo ka trilyon pa isa ka gatos ka trilyon ang syn­ap­ses sa utok, kag ang kada isa nagapanghikot subong isa ka diutay nga cal­cu­la­tor nga nagasuma sang sinyales nga nagaabot subong elektrikal nga mga sugyot.” Ano ang kahulugan sina? Suno kay Restak: “Ang kabilogan nga kadamuon sang mga sugpon sa sulod sang malapad nga sistema sang neu­ron sa utok daku gid.”

Paano Ginapaliton ang Impormasyon?

Apang indi ini ang katapusan sang sugilanon. Ang mga neu­ron sang utok nagahimo sing mga sugpon paagi sa nagasanga nga mga uganot nga ginatawag den­drites. Si Dr. Restak nagsiling: “Ginabanta nga ang kabilogan nga kalabaon sang mga den­drites sa sulod sang utok sang tawo labaw sa pila ka gatos ka libo ka milya.” Kag ina tanan nadasok sa utok sa sulod sang imo bagol!

Apang paano ginapaliton ang impormasyon sa sulod sang makawiwili nga uniberso sang utok? Paano ang sinaptiko nga kal-ang, nga isa ka bahin sang isa ka milyon sang isa ka pulgada (0.000025) ang kasangkaron, ginataytayan gikan sa isa ka selula padulong sa isa ka selula? Paagi sa “simple” nga pagkambio sang elektrikal nga sugyot nga mangin kemikal nga sinyales nga nagataytay sang kal-ang subong neu­ro­trans­mit­ter. Kadamo gid sang nanuhaytuhay nga mga kemikal nga nagahikot subong neu­ro­trans­mit­ter, ang iban sa ila ‘nagatungod man sing tuhay nga mga papel sa iban nga bahin sang organismo.’—Neuronal Man.

Magdulog kag hunahunaa ang imo bag-o lang nabasa. Resulta lamang bala sang bulag nga kinaugali ukon sang wala sing tuytoy nga proseso sang pagtilawtilaw ang malapad nga pagkasibod nga nadasok sa sulod sang bagol? Ukon ini bala sa baylo isa ka maalam nga desinyo sang isa ka Manunuga?

“Ang Labing Talalupangdon nga Butang”

Ang utok sang tawo amo ang daku gid nga kal-ang nga nagaluntad sa ulot sang bisan pinakamaalam nga sapat kag sang kinaandan nga tawo. Subong sang ginsulat sang mga propesor sa biolohiya sang tawo nga sanday Dr. Orn­stein kag Dr. Thomp­son sa The Amazing Brain: “Ang ikasarang sang hunahuna sang tawo sa pagtuon—sa pagtipon kag sa pagdumdom sang impormasyon—amo ang labing talalupangdon nga butang sa biolohiko nga uniberso. Ang tanan nga butang nga nagahimo sa aton nga tawo—ang hambal, panghunahuna, ihibalo, kultura—amo ang resulta sining tumalagsahon gid nga ikasarang.”

Karon, kon nagadayaw gid ikaw sa sining paghangop sa utok, indi bala sa dimagkubos binagbinagon mo ang posibilidad nga ang isa ka intelihente nga Desinyador kag Manunuga amo ang may salabton sa sining masibod nga organo? Ang manunulat sang Biblia kag abogado nga si Pablo nagpangatarungan sa sining paagi: “Bangod nga ang tanan nga makilala sang mga tawo nahanungod sa Dios hayag sa ila . . . Ang dimakita nga mga kinaiya niya, nga amo, ang iya walay katapusan nga gahom kag pagkadios, kutob sa pagtuga sang kalibutan, nakita sang mata sang pagpangatarungan, sa mga butang nga nahimo.”—Roma 1:19, 20, The New English Bible.

Ang Tanhaga sa Sulod sang Taguangkan

Binagbinagon naton ang labi ka makawiwili nga pamangkot: Paano ang isa ka masibod nga utok nahuman gikan sa isa ka pertilisado nga selula sa sulod sang taguangkan sang isa ka iloy? Ang ebolusyonista nga si Dr. Restak nagkomento: “Ang iban nagasabat nga ini duna nga naprograma, nga sa makadali nagakalipat nga ang programa wala sing kahulugan nga termino kon wala sing manugprograma.” Apang, sanglit ang kalabanan nga ebolusyonista wala nagapati sa pagluntad sang isa ka superyor nga “manugprograma,” nagapangita sila sing lain nga paathag. Bueno, ano ang masapwan naton kon ton-an naton ang pagkahuman sang utok gikan sa diutay nga pertilisado nga egg cell nga gintanum sa taguangkan sang iloy?

Si Dr. Restak nagsiling: “Wala sing butang nga kaangay sa utok ang makita sa tawhanon nga alibudbod tubtob sa mga tatlo ka semana nga edad. [Sa sina nga punto ang kadakuon sang alibudbod kubos sa un-kuarto sang isa ka pulgada (6 mm).] Sa tapos sina, ang utok, upod sa nabilin nga bahin sang sentral nga sistema sang nerbios, nagasugod sa paghuman gikan sa mga selula nga nagapalibot sa alibudbod.” Mahapos ina hambalon, apang dumduma, nagsugod kita paagi sa isa lamang ka pertilisado nga selula. Nian ang selula indi mapatihan nga nagmuad sa sulod sang siam ka bulan sa kadasigon nga 250,000 ka bag-o nga neu­ron kada minuto tubtob magporma ang kompleto nga utok sang tawo nga may tubtob sa 100 bilyones ka selula!

Indi katingalahan nga ang pila ka sientipiko nagabatyag sing pagkakubos kon ginaton-an nila ang utok! Si Dr. ­Miles Herkenham, isa ka neurosientipiko nagsiling: “May yara pirme isa ka butang nga nagapadayaw sa amon, nga nagapatingala sa amon, nga nagapaubos sa amon . . . Ang utok sang tawo amo gid ang labing makatilingala nga organo sa nakilal-an nga uniberso.”

Ina nga pagkamapainubuson dapat magdul-ong sa aton sa pagkilala sa superlatibo nga intelihensia sa likod sang utok sang tawo, ang indi matupungan nga hunahuna sa likod sang hunahuna sang tawo. Subong ginhambal mismo sang Manunuga: “Kay ang akon mga hunahuna indi inyo mga hunahuna, kag ang inyo mga dalanon indi akon mga dalanon . . . Kay subong nga ang mga langit mataas pa sa duta, sa amo ang akon mga dalanon mataas pa sa inyo mga dalanon, kag ang akon mga painoino sa inyo mga painoino.”—Isaias 55:8, 9.

Linibolibo ang Nagatuytoy nga mga Ideya

Dimaisip ang dugang pa nagatuytoy nga mga ideya sa pagpakita nga indi bulag nga tsansa ang may salabton sa daku nga pagkananuhaytuhay kag pagkasibod sang kabuhi sa duta. Halimbawa, ang duna nga kaalam sang mga pispis kag sang mga isda sa pagsaylo nagapalibog sang ulo sang mga sientipiko. Paano nag-umpisa inang duna nga ikasarang?

Ang The New York Times nagreport kasan-o lang: “Kada tigpamulak kag tigragas minilyonmilyon sang mga tulabong, pel­i­can, buz­zard, agila kag iban pa sang dalagku nga mga pispis ang nagalabay sa Israel samtang nagasaylo sila sa ulot sang Europa kag Nakatundan nga Asia kag Aprika, nga nagapangita sang pinakamalip-ot nga ruta sa palibot sang Mediterraneo.” Ngaa wala na lang sila nagalupad tabok sa sina nga dagat? Ang report nagpadayon: “Indi subong sang diutay nga mga pispis nga makatabok sa dagat sa sulod sang isa ka adlaw, ang dalagku kag mas mabug-at nga mga pispis dapat nga magpatimbuok kag magpadaldal sa mainit nga dapya sang hangin nga nagahalin sa duta. . . . Ang mga pispis nagapadaldal gikan sa ibabaw sang isa ka mainit nga dapya sang hangin tubtob sa ubos sang masunod kag ginasulit ini nga proseso tubtob sa Aprika kag pabalik.” Kag ginahimo nila ini nga wala sing mapa ukon com­pass kag, sa madamo nga kaso, wala sing eksperiensia!

Makadalayaw man ang husto nga tiempo sang pagsaylo. Ang amo gihapon nga balasahon nagsiling: “Ang tagsa ka espesyi nagaabot sa halos pareho nga tion kag paagi sa pareho gihapon nga dapya sang hangin kada tuig. Halimbawa, sang Sept. 4, 1984, kag sang Sept. 4, 1985, ang mga hon­ey buz­zard nagsugod sang ila pagparada sa ibabaw sang Israel, ginabanta nga 220,000 sila sa sulod sang duha ka adlaw.” Sin-o ang nagprograma sining duna nga ikasarang sa mga gene sining mga pispis? Wala bala? Ukon amo bala ang isa ka intelihente nga Manunuga?a

Ang Daku nga Upang sa Pagtuo sa Dios

Walay sapayan sining cir­cum­stan­tial nga pamatuod tuhoy sa pagluntad sang isa ka intelihente nga Manunuga, ngaa kadamo gid sang sinsero kag edukado nga mga tawo ang wala gihapon nagatuo sa Dios? May pila ka butang nga mahimo nag-impluwensia sang ila panghunahuna.

Halimbawa, ang relihion sa sulod sang mga dag-on naglaragway sa Dios subong isa ka misteryoso nga tatlo-sa-isa nga Trinidad nga nagapaantos sang kalag sa kalayuhon nga impierno tubtob sa walay katubtuban. Subong man, ang relihion naghimo sing tiko nga laragway sang isa ka makagud nga Dios nga nagatugot sa mga hinigugma nga mapatay agod nga may magpuyo sa langit. Nakita sang iban kon daw ano kasunson nga ang mga relihion nagabantala sing isa ka butang kag nagahimo sing lain nga butang. Indi katingalahan nga madamo ang nagtalikod sa Dios.

Ang isa pa ka rason kon ngaa madamo ang nagaduhaduha sa pagluntad sang Dios amo ang pag-antos sang tawo. Paano ang isa ka makatarunganon nga Dios makatugot sing daku nga pag-antos sa sulod sang narekord nga maragtas sang tawo? Kon sia Labing Gamhanan, ngaa wala pa niya gintapos ang inaway kag pag-antos?

[Footnotes]

[Diagram/Laragway sa pahina 5]

(Para sa kabug-usan sang teksto, tan-awa ang publikasyon)

Ang utok may yara tubtob sa 100 bilyones ka neuron kaangay sini, kag linibo ka milya sang dendrite kag trilyon-trilyon ka synapses

—Dendrite

—Synapse

—Axon

“Ang ikasarang sang utok sang tawo sa pagtuon . . . amo ang labing talalupangdon nga butang sa biolohiko nga uniberso.”—The Amazing Brain

[Laragway sa pahina 6]

Sa sulod sang siam ka bulan ang pertilisado nga selula mangin lapsag nga may utok nga nagaunod sing tubtob sa 100 bilyones ka selula

[Laragway sa pahina 7]

Ang duna sa pagsaylo isa pa ka pamatuod nga may yara mataas pa nga intelihensia sa likod sang pagpanuga

[Ginkuhaan]

Ang puti nga tulabong sa Europa