Aborsion—Isa ka Nabahinbahin nga Kalibutan

DAW ano kadamo nga aborsion—legal kag dilegal—ang ginahimo sa bug-os nga kalibutan kada tuig? Ang libro nga Abortion nagasiling nga ang kadamuon mahimo nga “pareho sa kadamuon sang adulto nga nagakapatay”—mga 45 milyones. Apang ginabanta sang In­ter­na­tion­al ­Planned Par­ent Fed­er­a­tion ang kadamuon subong 55 milyones!

Ang U.S.S.R. amo ang nahauna nga pungsod nga naglegalisar sini nga buhat, sang tuig 1920. Ang isa ka report sining karon lang naglista sing singko milyones kada tuig. Suno sa mga opisyales sang panglawas sa China, ang aborsion didto nagahilapit sa nuebe milyones—ikatlo sang kadamuon sang nagamabdos. Ang Hapon may kapin sa dos milyones, kag ang Estados Unidos nagareport sing kapin sa isa ka milyon kag tunga. Ang Britanya may malapit sa un-kuarto milyon.

Sa Romano Katoliko nga Espanya kag Irlandiya, ang aborsion indi legal. Apang nahimo sang tignapulo ka libo ka kababayin-an nga magpaaborsion kada tuig. Paano? Sa pagkamatuod, may yara mga klinika nga nagapanghikot batok sa kasuguan. Apang ang paagi nga ginagamit sang madamo nga babayi amo lamang ang pagkadto sa pungsod nga sa diin legal ini nga buhat, kag Britanya ang pinakapaborito nga kaladtuan.

Ining tanan nga aborsion ginahimo indi bangod ang mga bata basi matawo nga may depekto, sa lawas ukon sa hunahuna, ukon bangod sang mga pagmabdos nga resulta sang paglugos ukon incesto. Ginapakita sang mga numero sang Britanya nga mga 2 porsiento sang aborsion ang may amo sini nga kabangdanan. Ti, ngaa kadamo gid sang nagapaaborsion? May duha ka rason.

Ang Sadsaran nga mga Hulusayon

Indi problema sang dumaan nga mga tion ang pagkontrol sa populasyon. Ginaabiabi sang mga tribo kag mga pungsod ang daku nga pagdugang, kag malaka lang may rason ang mga babayi nga latiran ang kadakuon sang ila pamilya. Ang aborsion masami nga indi legal kag resulta sang panghilahi ukon pagpakighilawas.

Sa kabaliskaran, ang pagsulundan tuhoy sa aborsion karon mahimo nga ginasakdag sang pangulohan. Sa sini nga paagi, sarang makontrol ang kadamuon sang ginabun-ag sa mga pungsod nga sa diin may peligro nga magginutok ang populasyon.

Bisan pa wala sina nga peligro sa madamo nga pungsod sang Nakatundan, nagadugang gihapon ang kadamuon sang aborsion. Ngaa? “Kon nagapati kita sa kahilwayan sang mga babayi,” padaku sang babayi nga humalambal sang Re­li­gious Coa­li­tion for Abor­tion ­Rights sa Siudad sang Nueva York, “dapat kita magpati nga ang mga babayi may kinamatarong sa paghimo sang ila kaugalingon nga desisyon sa moral.”

Apang kon nagamabdos ang isa ka babayi, may yara bala sia indi masupak nga kinamatarong sa pagdesisyon nga sikwayon ang papel sang pagkailoy, nga ipahulog ang iya bata? Ginabaton bala ina nga dalanon? Amo ini ang sentro karon sang baisay pabor kag batok sa aborsion. Ano ang sabat?

Daku ang nasandig sa mga kahulugan. Ano ang kabuhi? San-o ini nagasugod? May legal bala nga mga kinamatarong ang wala pa matawo nga bata?

San-o Nagasugod ang Kabuhi?

Kon ang similya sang lalaki maghiusa sa 23 ka chro­mo­some sa amo man nga kadamuon sang ovum ukon managunaw sang babayi, ang isa ka bag-o nga tawhanon nga kabuhi ginapanamkon. Kutob sa sini nga tion sang pagpanamkon, ang sekso kag ang iban pa nga detalye sang pagkatawo ginatukod. Ang pagbalhin matabo lamang sa pagtubo sa tion sang siam ka bulan nga kalawigon sang pagmabdos. “Isa ka biolohiko nga kamatuoran nga ikaw sang una isa lamang ka selula,” sulat ni Dr. John C. Will­ke. Gani nagasugod bala ang kabuhi sa tion sang pagmabdos? Madamo ang nagasabat sing huo. Para sa ila nga may subong sini nga panghunahuna, ang aborsion sa bisan ano nga tion kasubong sa pagpatay.

Ang iban nagasiling nga ‘ang kabuhi nagasugod mga 20 ka semana sa tapos sang una nga pagpanamkon.’ Ngaa ginatamod nila ang butang sa sini nga paagi? Bangod sa amo sini nga tion nga mabatyagan sang iloy ang paghulag sang kiring ukon fe­tus. Ini nga tion masami nga ginatawag “quick­en­ing.” Ang buhi nga pagkatawo mahimo mahanabo kutob sa ika-20 nga semana, kag ang aborsion masami nga ginahimo sa bisan anong tion tubtob sa ika-24 nga semana sang pagmabdos, ang tion nga ginabaton sang kalabanan. Amo bala ini ang tion nga ang bata legal nga ginakabig subong buhi?

Sa Britanya, ang kasuguan wala nagakilala sa wala pa matawo nga bata subong tawhanon nga persona. Sa idalom sina nga mga kahimtangan wala sing aborsion ang legal nga matawag subong pagpatay. Apang sa tion nga makaguwa na ang bata sa lawas sang iya iloy, bisan pa wala pa mautod ang pusod, ang pagpatay sa sina nga bata isa ka krimen. Sa sini nga tion may legal na nga mga kinamatarong ang bata. Sing legal nian, gikan sa sini nga pagtamod, ang kabuhi nagasugod sa pagkabun-ag sang bata.

Ang Judiyong pagtamod, nga ginpabutyag sang Hepe nga Rabbi sang Britanya, nagaugyon. Ang kabuhi wala “nagasugod tubtob sa tion sang pagkabun-ag,” siling niya, nga nagadugang: “Wala namon ginakabig ang paglaglag sa wala pa matawo nga bata subong pagpatay.” Kamusta nian ang kiring, ang bata nga nagatubo sa tiyan? Sa Marital Relations, Birth Control and Abortion in Jewish Law, si Rabbi David M. Feldman sang Nueva York nagsiling: “Ang kiring indi pa makilal-an, palaabuton pa, wala pa matawo, bahin sang ‘mga sekreto sang Dios.’”

Pagsumpakilay sa Panghunahuna

Pasad sa sini mahapos mangatarungan nga ang aborsion ginabaton sang relihion. Apang indi tanan nga relihion may amo sini nga panghunahuna. Binagbinaga ang opisyal nga pagtamod sang Romano Katoliko.

Si Papa Pio IX sang 1869 nagmando sing silot nga ekskomunikasyon sa paghulog sa sibudbod sa bisan anong edad. Sang 1951, ginsulit ni Pio XII ang prinsipio, nga nagasiling: “Ang tagsa ka tawo, bisan ang bata sa sulod sang tiyan sang iloy, nagabaton sang iya kinamatarong sa kabuhi sing direkta gikan sa Dios, indi gikan sa iya mga ginikanan.” Sang maghambal sa Kenya sang 1985, si John Paul II prangka nga nagpabutyag: “Ang mga buhat subong sang pagpugong sang pagpamata kag aborsion sala.”

Apang, madamo nga Katoliko karon ang nagasiling nga ina nga panimuot indi na uso kag dapat rebisahon. Subong resulta, ang mga Romano Katoliko nabahinbahin sa sini nga hulusayon. Yari ang pila ka kamatuoran.

Ang Problema sang Romano Katoliko

Si Kardinal Bernardin, tsirman sang Com­mit­tee for Pro-­Life Ac­tiv­i­ties sang Amerikano nga mga obispo, nagsiling nga ang aborsion isa ka moral nga sayop kag ang opisyal nga tindog sang iglesia naaplikar sa tanan nga Romano Katoliko. Sa liwat, ang Romano Katoliko nga propesor sa moral nga teolohiya sa Notre Dame University sa Estados Unidos, nga si ­James T. Burt­chaell, nagsulat sang 1982: “Ang akon argumento tampad. Ang aborsion isa ka pagpatay: ang paglaglag sa bata.” Apang, apat ka tuig sang ulihi, ang pari nga si Rich­ard P. Mc­Brien, tsirman sang departamento sang teolohiya sang amo gihapon nga unibersidad, nagpanikasog sa pagpaathag nga ang aborsion indi isa ka de­fined nga doktrina sang iya iglesia.a Suno sa sini nga pagtamod, ang mga Katoliko nga nagaugyon sa aborsion indi maekskomunikar, bisan pa mahimo sila tamdon nga dimatutom.

Bangod sining indi maathag nga awtoridad sang iglesia, madamo sang kilala nga mga Katoliko ang nagahambal pabor sa aborsion. Lakip sa ila sa Estados Unidos amo ang pila ka pari. Subong man pila ka madre, ang iban sa ila nagsakdag sa kontrobersial nga pasayod sa pamantalaan tuhoy sa aborsion nga bangod sini ginpahog sila nga paguwaon gikan sa ila orden.

Dugang pa, ang lego nga mga Katoliko nagaporma karon sing aktibo nga grupo pabor sa aborsion. “Yara ako sa pinakaaktibo nga grupo sang lego nga mga Katoliko,” siling ni Gng. Eleanor C. Smeal, presidente sang NOW, ang Na­tion­al Or­gan­i­za­tion for Wom­en, sa isa ka ral­ly sa aborsion sa Wash­ing­ton, D.C., E.U.A. Sa amo man nga tion, suno sa The New York Times, ginyaguta niya ang ginsiling nga ang iya pagsakdag sa kinamatarong sa pagpaaborsion makadul-ong sa pagpaguwa sa iya gikan sa Iglesia Romana Katolika.

Ang Iglesia sang Roma nabudlayan pa gid sa paghusay sinang nagasumpakilay nga mga pagtamod sa sulod sang mga grupo sini.

Mga Katalagman sang Dilegal nga mga Aborsion

Ang paghatag sing kasuguan kag mga mando isa ka butang. Apang, bisan pa maayo gid ang mga motibo, tuhay nga butang kon ang isa ka awtoridad magtinguha sa pagpatuman sang kasuguan sini tuhoy sa aborsion. Nadalahig ang mga tawo, sing suod kag sing personal. Sa idalom sang pag-ipit, ang mga tawo indi mapaktan.

Kon ang grupo batok sa aborsion magmadinalag-on, sa pagpugong sa pangulohan nga himuon nga legal ang aborsion ukon sa pagpamatok sa nagaluntad nga kasuguan, ano nian? May malubad bala ina nga palaligban? “Ang isa ka babayi mangita sing paagi [sa pagpaaborsion], bisan pa kon kaisa mahalitan ang iya kabuhi,” komento ni Ma­ri­lyn ­Waring, pabor sa aborsion nga Member of Parliament sa New Zealand, “kag wala sing mahimo ang mga politika, ukon ang kasuguan, sa pagpugong sa iya.” Kag yara dira ang mabaskog nga argumento. ‘Diin ang pilion?’ pamangkot sang mga nagasakdag sa aborsion.

Sa mga duog nga ang aborsion legal, bisan pa may pila gihapon nga nagakapatay, ini nga buhat estrikto nga ginabantayan sang mga doktor. Sa pihak nga bahin, makapakibot ang mga nagakapatay sa dilegal nga mga aborsion, bangod masami ini ginahimo sang indi kalipikado nga mga tawo sa mahigko nga mga kahimtangan. Sa Ban­gla­desh, halimbawa, ginabanta nga kada tuig 12,000 ka babayi ang nagakapatay bangod sa aborsion.

Apang walay sapayan sining tanan, may isa pa ka tawhanon nga kabangdanan nga dapat binagbinagon. Ano ang ginabatyag sang mga doktor kag mga nars sa paghimo sang aborsion sa ginatawag nga as­sem­bly-line ba­sis? Ano nga sahi sang epekto sa lawas, hunahuna, kag emosyon ang ginatuga sang aborsion sa palaabuton nga iloy—kag amay? Mga pamangkot ini nga pagabinagbinagon namon sa masunod.

[Footnotes]

[Kahon sa pahina 5]

Tal-us nga mga Ngalan

Ang mga sumalakdag sang aborsion masami nga nagapakamaayo nga tawgon sila subong pro-­choice nga mga manugkampanya, subong nga ang mga nagapamatok sa buhat masami nga nagatawag sang ila kaugalingon nga pro-life nga mga mamumugon. Sa sining mga artikulo, para lamang sa kaathagan, ang ekspresyon nga pabor sa aborsion kag batok sa aborsion amo ang ginagamit.

[Laragway sa pahina 5]

“Nagapati kami nga ang mga babayi may kinamatarong sa paghimo sang ila kaugalingon nga moral nga mga desisyon,” siling sang madamo

[Ginkuhaan]

H. Armstrong Roberts

[Laragway sa pahina 7]

Madamo nga babayi ang nagahambal batok sa aborsion

[Ginkuhaan]

H. Armstrong Roberts