Mga Wala sing Balay—Daw Ano ka Serioso nga Problema?

SA BUG-OS nga kalibutan, minilyon ka tawo ang nagapuyo sa ginatawag nga kubos sa kinaandan nga mga puluy-an. Suno sa publikasyon sang NU nga natig-uluhan Build­ing for the Homeless, sa nagauswag nga mga pungsod “tubtob sa 50 por siento—sa iban nga mga siudad halos 80 por siento—sang populasyon sa siudad ang nagapuyo sa mga slum kag mga eskwater,” nga wala sing matinlo nga tubig, suga, sanitasyon, kag halabuyan sing higko. Ano ang kahimtangan sang kabuhi sa sina nga mga duog? Ginhatag sang koresponsal sang Magmata! ang masunod nga mga report.

Bombay, India—Kapaang gid sang init sa sentral nga Bombay. Sa idalom sang magapa nga kahoy nga banyan, may isa ka lalaki, isa ka babayi, kag bata nga nagakatulog sa side­walk. Ang pila ka gamit sa pagtulog, pila ka lulutuan, kag ang mga abo sang gamay nga kalayo nagapakita nga ginaangkon nila ini nga duog subong temporaryo nga puluy-an. Wala na sing iban nga duog para sa ila. Ang mga bumalakal kag mga negosyante nagalalabay, nga daw wala nakakita sa pamilya. Kay man, linibolibo ang kaangay sa ila sa siudad. Sa isa ka pungsod nga ang ginabanta nga kakulang sing balay 24.7 milyones, ang mga tawo nga wala sing balay isa ka kinaandan nga talan-awon.

Sa malapit, sa bakante nga mga lote kag sa tupad sang mga haywey kag mga riles sang tren, nagdagsa ang mga tolda. Ang nagamit na nga mga sako kag daan nga mga trapo ginahumlad kag ginahimo nga mga balaybalay sang dimaisip nga kadamuon sang mga tawo nga ginatawag nga mga eskwater. Kon ining mga balaybalay indi pagtabugon sang awtoridad, ang makitid, wala sing bintana nga mga balaybalay nga nahuman sang binasura na nga mga materyalis magalinutaw. Ang mga nagapuyo nagapangita sing tubig sa adlaw-adlaw. Ang mga riles sang tren kag ang mga basurahan ginahimo nga mga kasilyas. Ang halos ginakahisaan kon ipaanggid amo ang “permanente” nga mga tinukod sa establisado nga mga slum, nga sa diin sa dimagkubos may tubig kag kasilyas.

Johannesburg, Bagatnan nga Aprika—Para sa puti nga mga taga-Bagatnan nga Aprika, indi daku nga problema ang balay, basta masarangan mo lamang ang nagataas pirme nga bili. Apang, suno sa opisyal nga year­book sang gobyerno nga South Africa 1986, “Ginakulang karon sa Bagatnan nga Aprika ang mga balay para sa mga Itom, labi na sa mga siudad.” Bangod linibolibo ka tawo ang yara sa listahan nga nagahulat sing balay, kon kaisa tatlo ka pamilya ang nagapuyo sa isa ka balay nga apat sing kuwarto ukon isa ka pamilya nga may tatlo ukon apat ka katapo sa isa ka kuwarto. Kon magpangasawa ang anak nga lalaki, ginalista sia sa listahan, nagalaum nga pagligad sang duha ukon tatlo ka tuig may balay sia nga makuha. Samtang wala pa ini, ang bag-ong kasal nagalumon sa hulot upod sa mga ginikanan ukon nagatukod sing balaybalay nga sin sa likod—kon may yara.

Sa iban nga mga duog, ang mga tag-iya nagapatindog sing mga balaybalay kag ginapaarkilahan ini sing mahal. Ginatugutan ini sang mga konseho sang siudad bangod indi sila makaarapal sa mga balay nga ginakinahanglan. Nagatuga ini sing mga slum kag nagapadamo sang krimen kag balatian. Ang radyo nagreport nga 136 ka bata sa kada 1,000 ang nagakapatay bangod natawo sila sa idalom sinang dimatinlo nga mga kahimtangan—wala sing tubig, ayhan isa ka kasilyas para sa apat ukon lima ka pamilya. Naapektuhan man ang dakudaku na nga kabataan. Nakatuon sila sa pagpangawat kag sa pag-inom sing droga samtang bata pa. Ang pag-inom kinaandan sa tunga sang mga pamatan-on.

Shanghai, China—Para sa sining pinakamagutok nga siudad sang pinakamadamo sing pumuluyo nga pungsod sa kalibutan, ang pagpangita sing nagakaigo nga mga balay para sa kapin sa 12 milyones ka pumuluyo isa ka daku gid nga hangkat. Bisan pa ginahimo sang gobyerno ang labing masarangan sini sa pagpatindog sing bag-o nga mga pamalay, ang kalabanan sang mga tawo nagapuyo gihapon sa diutay nga mga balay nga gintukod pa sang katuigan 30 kag 40, nga daw balaybalay kon tulukon. Nagaginutok ini sa mga bloke sang daku ng siudad, kag masulod lamang ini paagi sa ginatawag sang mga taga-Shanghai nga al­ley. Madamo sini nga balay ang wala sing tubig, wala sing kusina sa sulod sang balay, ukon wala sing kasilyas, kag wala sila sing pangpainit, bisan pa kon ang temperatura sa tion sang tigtulugnaw mahimo magpayelo sa tubig. Ang dalagku nga mga tinukod sa sona anay nga ginapuy-an sang mga Pranses kag mga Britaniko masami nga nabahinbahin, isa ka pamilya sa isa ka kuwarto, sila tanan nagaambit sa isa ka kusina kag isa ka banyo. Sa masami, tatlo ka kaliwatan ang nagapuyo sa sina nga kuwarto.

Ang mas maayo nga pamalay para sa mga tawo amo ang una-una gid sa listahan sang mga ulunahon sang mga opisyal sang siudad. Sa karon, ginabanta nga ang tagsa ka tawo may yara lamang 4 pa 5.4 kuwadrado metros nga lugar nga puluy-an. Kubos ini sa tulumuron sang pungsod nga 5.9 kuwadrado metros para sa kada tawo. Ginapakita sang report nga sa Shang­hai 6,000 ka bag-o nga apart­ment ang gintukod sang 1985, kag tubtob sa $135 milyones (U.S.) ang gingasto sang 1986 sa pagtukod sini. Sa gihapon, kapin sa isa ka gatos ka libo ka tawo ang yara sa opisyal nga listahan nga nagahulat sing bag-o nga balay, kag indi mapaktan kon pila gid ang nagapangita sing duog nga matawag nila nga ila kaugalingon.

São Paulo, Brazil—Naglinutaw ang mga payagpayag bisan diin sa sining siudad. Bangod wala na sing mahimo, ginsulod sang mga wala sing balay ang pribado nga mga propiedad kag bakante nga mga lote kag naghimo sila sing delikado nga mga balaybalay kag ginasugpon lang sa mga pader nga mga balaybalay, kon kaisa sa tupad sang dalagku nga mga balay kag moderno nga mga apart­ment. Madamo sang sinadto nga mga balay ang ginhimo nga mga kuwarto-kuwarto, sa masami isa lamang ang kasilyas kag banyo para sa kapin sa 50 ka tawo.

Naglain pa ang kahimtangan sang nagligad nga Abril sang gingamit ang militar nga mga polis sa pagtabog sa dilegal nga mga eskwater sa siudad sang São Paulo. Suno sa pamantalaan nga O Estado de S. Paulo, ang mga tigulang ginsakit, ang mga babayi ginguyod nga ginabuyutan sa buhok, kag ang mga bata ginpanglampusan. Madamo ang nagmasakit sa respiratoryo bangod sang tear-gas nga mga bomba nga ginhaboy sa ila mga payagpayag.

Ang bisan sin-o nga wala makaeksperiensia sing pag-antos, pagdingot, kag pagkawala sing paglaum sa kabuhi sa mga slum, mga eskwater kag mga shan­ty­town (ukon bisan ano ang luyag mo itawag sa sini) mabudlayan sa paghanduraw sina nga mga kahimtangan. Apang, para sa ginatos ka milyon ka tawo, amo ini ang mga kamatuoran sang adlaw-adlaw nga pagkabuhi.