Pagbantay sa Kalibutan

Ang Bili sang Krimen

Ang bili sang paglupot sa isa ka kriminal sa likod sang rehas sa Estados Unidos nagapromedyo sa ulot sang $12,000 kag $24,000 kada tuig para sa mga prisohan sang estado ukon pederal. “Sa sina nga kantidad sarang mo na mapaeskwela ang isa ka bata sa Harvard,” siling sang Forbes nga magasin. Apang, sa mga siudad kaangay sang Nueva York ang bili nagataas sing tubtob $35,000 kada tuig. Ang kabalaka sa sinang mahal nga pagkabilanggo nagadugang bangod sang “pagbaha sang mga bilanggo” nga ginadugang kada tuig. Ginapakita sang estadistika nga mga 550,000 ka lalaki kag babayi ang bilanggo sa bug-os nga Estados Unidos. “Isa sa kada 450 ka Amerikano ang yara sa bilangguan,” report sang Forbes, ang pinakamataas sa Nakatundan nga Kalibutan.” Apang, dugang sa lulan amo ang 35,000 tubtob 40,000 ka priso nga ginadugang kada tuig, nga “katumbas sa isa ka bag-ong prisohan sa kada apat ka adlaw.”

Dimalipayon nga Nagdaug

Ang pagdaug sa multimilyon-dolyar nga jackpot amo ang ginadamgo sang madamong wala sing obra nga tawo. Natuman sang isa ka wala sing obra nga 27-anyos ina nga damgo sang nagdaug sia sing $6.4 milyones sa loterya. Apang, kutob sang magdaug, ang milyonaryo nga si Bob Campbell nagsiling: “Indi ko ini paghandumon nga matabo kay bisan sin-o.” Ngaa indi? Suno sa The Toronto Star, natukiban niya nga ang pagbakal sa materyal nga mga butang wala nagadala sing daku nga kalipay kag kaayawan. “Mangin subong ako ka malipayon nga wala ini,” siling ni Campbell. Samtang ginabaton niya nga nadula sini ang pag-ipit nga makakita sing obra, “ini mismo ang nagaipit,” siling niya. Ginpaandaman niya ang iban nga wala sing gilayon nga kalipay nga nagaupod sa pagdaug sing daku nga kantidad sang kuwarta.

Ang Pamangkot Nagapabilin

Ko paano ang minilyon sang nagakabuhi nga espesyi nagluntad isa ka pamangkot nga nagpalibog sa mga ebolusyonista sa madugay na nga tion. Agod ang espesyi mangin espesyi, indi ini makapatubas sing anak sa iban nga espesyi—bisan sa isa nga ginakunokuno nga ginahalinan sini. Kon may anak gid man nga mapatubas, mahimo nga ini baog (subong sa bahin sang mga mula) ukon mapatay sa wala pa maghamtong. Suno sa magasin sa siensia nga Discover, ang mga geneticist nagasiling karon nga nakatukib sila sing “isa ka nagasalbar nga gene, isa ka diutay nga sala sa dulunan sang mga espesyi” nga, samtang nagapaluya sa langaw nga nagadala sini, nagahimo sa gin-hybrid nga mga lalaki sang fruit-fly nga mabuhi. “Apang, ang gene wala nagabugto sing bug-os sa dulunan sang mga espesyi; indi sini mahimo ang mga lalaki nga magbata,” siling sang artikulo. Nagapautwas ini sing “mabudlay nga pamangkot,” siling sang Discover. “Kon ang mga ginikanan nga nagadala indi makapanginpulos sa sini, kag ang anak nga makapanubli sini indi makaliton sini, paano nga ang gene mahimo nga nagtuhaw?”

Ginhimo nga Magdugay

Isa ka artipisyal nga iligan sang dugo nga “nagatubo” sa nakabaton sini ang ginhimo sang Hapones nga mga mananalawsaw sa Okayama University, report sang The Japan Times. Ang bag-ong mga iligan ginpatubas gikan sa isa ka protina nga kilala subong collagen nga naghalin sa may diperensya nga iligan sang dugo na ginkuha sa tion sang pagbusbos. Ang bag-ong mga iligan ginaputos sa isa ka sintetiko na uganot nga putos kag ginapabakud sang isa ka espesyal nga kola. Agod indi magkorta ang dugo, ini nga kola nagapatubas sing manipis nga andana sang tubig sa sulod sang naangot nga iligan nga nagapugong sa pagporma sang nagapakorta nga mga enzyme. Bangod ang mga iligan may pinasahi nga ikasarang sa ‘pagtubo’ upod sa pasyente, ang mga lapsag nga may dinormal nga mga arterya sang tagipusuon kag mga ugat ginapaabot nga makabenepisyo sing labi.

Pagsakit sa Asawa Ginaugyonan

Ang sorpresa nga resulta sang hinali nga pagsurbey sa 1,500 ka lalaki kag babayi sa bug-os nga Australia nagapakita nga, sa promedyo, 20 porsiento (mga babayi, 17 porsiento; mga lalaki, 22 porsiento) sang ginsurbey ang nagaugyon sa pagsakit sa asawa. Bisan pa nga nagalainlain ang ginaugyonan nga kasangkaron sang pisikal nga pagsakit, ang mga lalaki kag mga babayi ugyon sa pagwahig, pagsipa, ukon pagsumbag sang bana sa iya asawa “kon wala niya sia ginatuman, ginauyangan ang kuwarta, wala ginatinluan ang balay, nagadumili sa paghulid sa iya ukon nagabaton nga naghulid sa iban nga lalaki,” report sang The Australian. Ginapakita man sang surbey ang pagpangalag-ag sang iban nga tawo sa pagsugid sa pulis sang kasingki sa puluy-an nga nakita nila nga ginahimo sang ila mga kaingod. Sa dili magkubos un tersia sadtong ginsurbey ang nagkabig sa kasingki sa puluy-an nga isa ka pribado nga butang.

Pagtilaw sa AIDS Para sa mga Monghe

Ang mga monghe sa 20 ka monasteryo sang Nasidlangan nga Ortodokso sa Bukid Athos (Gresya) nagakabuhi nga “natublag sing daku,” report sang Pranses nga ahensia sa balita sang AFP. Ang rason? Ang isa anay sang ila nobisyado, natukiban nila, “manugdala sang kagaw sang Aids.” Ang mga pangulo sang mga monasteryo karon “nagahunahuna nga ipaidalom sa pagtilaw sa Aids ang tanan nga 2000 ukon kapin pa ka monghe kag ermitanyo.”

Nagakamang nga Katalagman sa Kapagros

Samtang ginapakita sang pagtuon nga ang mga tanga amo ang sapat nga wala gid maluyagi sang mga tawo, ginpaathag sang mananalawsaw nga sientipiko nga si Dr. Bann Kang sa sining karon lang nga seminar sa entomology sa Washington, D.C., nga ang mga tanga makatalagam man sa kapagros. Suno sa isa ka report sa The New York Times, si Kang nagsiling nga ang mga alerdyi halin sa mga tanga labi ka kinaandan sang sa ginahunahuna kag nga “ang pagdamo sang hapo sa nasulod nga mga siudad sang Amerika mahimo nga gintuga sang pagpugad sang tanga sa sinang mga lugar.” Ang fungi, protozoans, bacteria, kag mga virus ginasiling nga ginadala sang mga tanga. Nagakomento tuhoy sa pagdmo sang tanga sa ginaistaran nga mga lugar sa uma, si Dr. Stephen C. Frantz, isa ka mananalawsaw nga sientipiko para sa Departamento sa Kapagros sang Estado sang Nueva York, nagsiling: “Sa kalabanan problema naton ini bangod ginatuga naton ang mga kahimtangan nga nagatugot sa sining mga sapat nga magpuyo kaupod naton.”

Bahin lamang nga mga Solusyon

“Ayhan indi gid mailog sang teknolohiya ang masibud nga kinaugali sang natural nga mga organo,” siling sa pungsodnon nga kongreso sa artipisyal nga mga organo sa Munich. Suno sa report sang Süddeutsche Zeitung sa Munich, “ang disbentaha sang walay kabuhi nga mga organo” nasandig sa pagbuhin nila sa “pisikal nga aktibidad sa isa ka hilikuton, bisan pa nga ini mahimo nga importante kag kinahanglanon.” Ang tagipusuon sang tawo, halimbawa, wala lamang nagabomba sang dugo, kag ang mga batobato wala lamang nagatinlo sang hilo—ginapatubas man ang mga hormone. Samtang ang artipisyal nga tagipusuon mahimo nga nagabomba sang dugo pakadto sa circulatory system, wala ini sing reaksion sa mga senyales gikan sa mga hormone ukon mga nerbios, kag wala ini sing ‘kontrol sa masibud nga regulatory systems nga nagapadayon sang sirkulasyon sa equilibrium,’ siling sang artikulo. Ang mga dialysis wala man nagatal-us sa “masibud nga natural nga sistema sang mga labutlabot sang selula,” sa batobato sang tawo: “Tubtob karon ang mga doktor wala gid makahibalo kon ano nga mga elemento ang kuhaon sa plasma sang dugo agod indi mahiluan ang organismo.”

Katalagman sa Pukyutan

“Ang mga nagasagud sing pukyutan sa Canada nagakabuhi nga nahadlok sa mahipos nga pagsalakay sang Asian mites [varroa jacobson] nga nagabutang na sa katalagman sa mga pukyutan,” report sang The Sunday Star, isa ka pamantalaan sa Canada. Samtang ang buyog yara pa sa pupa nga halintang, ang mites (magagmay nga insekto) nagasalakay, nagasupsup “sang duga gikan sa buyog” kag nagapalip-ot sa kabuhi sang buyog sing katunga. Ginatawag sang isa ka awtoridad tuhoy sa mga buyog ang pamahog sang Asian-mite nga ang “labing serioso” nga problema sa mga nagasagud sing pukyutan sa sulod sang 300 ka tuig kag ang resulta sa agrikultora mangin daku,” siling sang Star. Ang pagnubo sa populasyon sang pukyutan magabuhin sang polinasyon sa patubas.

Pagbusbos sa Bala

Ang isa ka 22-anyos nga lalaki nga “nagapalibog bangod sang batasan nga pagpanghinaw sing ginatos ka beses kada adlaw,” indi hungod nga “nakahimo sing madinalag-on nga pagbusbos sa kaugalingon,” samtang manughikog kuntani, report sang New york Daily News. Nagakasubo tungod sa iya dimapunggan nga batasan, “gintaya [niya] ang kalibre .22 nga riple sa iya baba kag ginpalupok ini nga nag-igo sa nawala nga una nga dibisyon sang iya utok.” siling sang News. Sa baylo nga patyon ang kaugalingon, ginkuha sa pagkamatuod sang lalaki ang bahin sang utok nga ginapatihan nga nagakontrol sang dimapunggan nga batasan, report ni Dr. Leslie Solyom sa British Journal of Psychiatry. Nahilway gikan sa iya dimapunggan nga batasan, ang lalaki may bag-o nga obra kag nagaeskwela sa kolehiyo karon.

Walay Pangalibotan Apang Nagamata?

“Ang mga pasyente nga gin-anestisya wala sing pangalibotan apang makabati,” report sang Geo nga magasin. Ginapakita sang pagtuon nga ang ikasarang sang utok sa pagrehistro sa akustiko nga pangpapagsik wala mahaliti bisan pa nga ang pasyente gin-anestisya. Nagapaathag ini kon ngaa ang mga pasyente nga gin-anestisya sa pila ka hitabo, nakabati sa mga ginahambal sa hulot operahan kag nadumduman ini sang ulihi. Siling sang isa ka doktor sa Munich: “Dapat kabigon sang isa ang gin-anestisya nga pasyente nga daw nagamata sia.” Nagalakip ini sang paghatag sing optimistiko nga mga komento kag sang paglikaw sing nagapanghikay ukon malaw-ay nga mga komento nahanungod sa pasyente.