Matumato nga Pagbulong sa Kaugalingon—Mga Kaayuhan kag mga Katalagman

Sang Koresponsal Sang Magmata! Sa Brazil

“SA BUG-OS nga kalibutan ang negosyo sa bulong para sa matumato nga pagbulong sa kaugalingon nagatin-ad,” siling sang presidente sang isa ka daku nga kompanya sang bulong. “Luyag sang mga tawo nga makontrol ang ila panglawas.” Bisan pa mahimo nga amo sini ang nagakatabo, may yara bala mga katalagman nga dapat mo mahibal-an?

Sa pagkamatuod, kon gamiton sing husto, ang bulong makahatag sing paumpaw. Halimbawa, ang insulin kag ang mga antibiotiko subong man gani ang baratuhon lamang kag simple nga pormula sang oral rehydration therapy nagaluwas sing dimaisip nga kabuhi. Ang hangkat sa matumato nga pagbulong sa kaugalingon amo ang paghibalo kon san-o mas daku ang kaayuhan sangsa katalagman.

Matuod, sa iban nga mga pungsod mahimo nga tuman kalayo ukon mahal kaayo ang bayad sa mga tawo nga may ikasangkol sa pagbulong. Gani, madamo nga tawo ang nagasandig sa opinyon sang mga abyan kag mga paryente ukon sa buligi-ang-kaugalingon nga mga libro para sa impormasyon tuhoy sa pagpamulong. Subong man, “ang mga pasayod sa publiko nagapaalinton sing ideya nga paagi sa pagbakal sing isa ka simple lamang nga kapsula, posible nga matigayon ang maayong panglawas kag kapagros,” siling ni Fernando Lefèvre, isa ka propesor sa São Paulo University, Brazil.⁠a Subong resulta, agod malandas ang mga epekto sang sobra nga pagtrabaho, kulang sa sustansia nga kalan-on, kag bisan gani ang diutay nga mga problema sa emosyon, madamo ang nagapatupling sa mga bulong. Nagdugang pa si Lefèvre: “Sa baylo nga pauswagon ang kalidad sang ila kabuhi, ginatinguhaan sang mga tawo nga lubaron ang ila mga problema paagi sa pagbakal sing mga bulong nga wala ginresita sa ila.” Kag paano mapat-od kon husto gani ang panagupnop sang mga pasyente sa ila ginabatyag?

Luwas sa pagbulong sa mga balatian subong sang sakit sang ulo, alta-presyon, kag sakit sang tiyan, madamo ang nagapatupling sa bulong agod malandas ang kabalaka, kahadlok, kag kamingaw. “Ang mga tawo nagapadoktor bangod nagadumdom sila nga malubad sang pildora ang ila problema,” siling ni Dr. André Feingold. “Bisan gani ang mga doktor nagapadali lang sa paghatag sing mga resita kag sa pagrekomendar sing dimaisip nga mga pagpausisa sa lawas. Wala ginatinguhaan nga hibaluon kon ano ang pagsinalayo sang pasyente, nga sa masami may magamo, mahuol, kag indi maayo sa lawas nga estilo sang pagkabuhi.” Si Romildo Bueno, sang World Council for Prevention of the Abuse of Psychotropics (mga bulong nga nagapabag-o sang panghunahuna ukon pagginawi), nagbaton: “Diutay lamang nga tion ang ginahinguyang sa pag-usisa sa pasyente, kag madali ginapapauli sang doktor ang pasyente, nga ang ginabulong amo lamang ang sintoma.” Ang paggamit sing mga bulong “isa ka mapuslanon nga remedyo nga ginagamit sa [paglubad] sa sosyal nga mga problema.” Apang, nagpaandam ang isa pa ka doktor nga madamo nga pasyente ang nagakinahanglan sing dapat iresita sing mahalungon nga mga bulong nga makapabag-o sang panghunahuna.

Sa tapos mapaathag ang “Uso sa Prozac,” ang pamantalaan sang Brazil nga O Estado de S. Paulo nagsiling: “Makatilingala gid ang bulong nga nag-uso, kaangay sang bag-o nga estilo sang buhok.” Ginbalikwat sini ang saykayatris nga si Arthur Kaufman: “Ang kakulang sing paghantop kag katuyuan sa kabuhi nagatuga sing isa ka tumalagsahon nga butang nga nagahimo sang epektibo nga bulong subong remedyo para sa tanan nga balatian.” Nagdugang pa si Kaufman: “Mas interesado ang tawo sa madasig mag-epekto nga mga bulong, kag busa, bangod indi na sia interesado nga hibaluon ang mga kabangdanan sang iya mga problema, ginapasulabi niya nga magtomar sing pildora sangsa lubaron ini.” Apang wala bala sing katalagman ang matumato nga pagbulong sa kaugalingon?

Matumato nga Pagbulong sa Kaugalingon​—⁠Makatalagam Bala?

“Ang isa sang talalupangdon nga natabo sa patag sang medisina sa ika-20 nga siglo amo ang pagtukib sing bag-o nga mga bulong,” siling sang The New Encyclopædia Britannica. Apang nagsiling man ini: “Mahimo nga mas madamo ang nahiluan bangod sang bulong sangsa iban nga kabangdanan.” Sa pagkamatuod, subong nga ang bulong makapaayo, makahalit man ini. Ang mga pildora para sa anorexia “nagaapektar sa sistema sang mga nerbios kag busa mahimo tunaan sang indi makapahamuot nga mga sintoma subong sang insomnia, pagbag-o sang pagginawi, kag sa pila ka kaso sang halusinasyon,” paathag sang manunulat nga si Cilene de Castro. Nagdugang pa sia: “Apang sia nga nagahunahuna nga ang pildora para sa anorexia pangkontrol lamang sa gana sa pagkaon nagabuang gid sa iya kaugalingon. Ang isa ka kapsula mahimo nga amo ang umpisa sang walay untat nga pag-inom sing lainlain nga bulong, ang tagsatagsa nagadula sang epekto sang tagsatagsa sini.”

Madamo sang kinaandan ginatomar nga bulong ang mahimo bangdan sang pagsakit sang tiyan kag sang kasukahon pa gani, pagsuka, kag pagdugo. Ang pila ka bulong mahimo nga makapagiyan ukon makahalit sa mga batubato kag atay.

Bisan gani ang popular nga mga produkto para sa ikaayong lawas mahimo nga indi masaligan. “Makatalagam gid ining sobra nga interes sa suplemento nga mga bitamina,” paandam ni Dr. Efraim Olszewer, presidente sang isa ka medikal nga asosasyon sa Brazil. “Indi lamang nga nagamatumato ang pumuluyo sa pagbulong sa ila kaugalingon kundi nagaresita man ang pila sang kulang sing impormasyon nga mga doktor sing indi sigurado nga mga bulong, nga wala ginasapak ang mga katalagman nga mahimo matabo.” Apang, nagsiling man ang isa pa ka doktor nga ang nagakaigo nga dosis sang suplemento nga mga bitamina mahimo nga kinahanglanon ukon mapuslanon sa pagbulong sang pila ka balatian kag kulang sing sustansia nga lawas.

Walay Peligro nga Pag-usisa sa Kaugalingon​—⁠Paano?

Sanglit indi kita makapadoktor sa kada tion nga maglain ang aton pamatyag, ang edukasyon sa maayong panglawas kag rasonable nga pagbulong sa kaugalingon mahimo nga mapuslanon sa aton pamilya. Apang, antes magtomar sing bulong, importante ang husto kag epektibo nga pag-usisa sa kaugalingon. Kon wala sing doktor nga malapit sa inyo ukon wala ikaw sing inugpadoktor, mahimo nga makabulig sa imo ang masaligan nga libro tuhoy sa pagpamulong sa paghimo sing husto nga pag-usisa. Halimbawa, ang American Medical Association nagabalhag sing medikal nga panuytoy para sa pamilya nga nagalakip sing 183-pahina nga seksion sang mga tsart tuhoy sa mga sintoma. Nagatuytoy ini sa pasyente paagi sa mga pamangkot nga sarang masabat sing huo ukon indi. Paagi sa sini, ang problema masami nga mahibaluan.

Apang kamusta naman ang papel sang mga doktor? San-o kita dapat magpadoktor? Paano naton malikawan ang sobra nga pagkabalaka sa aton panglawas ukon ang sobra naman nga pagpatumbaya sa sini? Sa pagkamatuod, sa kalibutan karon diin lapnag ang balatian kag sikosomatiko nga masakit, paano kita makatigayon sing maayong panglawas sa masarangan naton?

[Mga footnote]

[Blurb sa pahina 4]

“Wala ginatinguhaan nga hibaluon kon ano ang pagsinalayo sang pasyente, nga sa masami may magamo, mahuol, kag indi maayo sa lawas nga estilo sang pagkabuhi.”–Dr. André Feingold

[Kahon sa pahina 4]

Kahoykahoy nga mga Bulong sa Kaugalingon

Sa sulod sang linibo ka tuig, ang ginabulong sang mga tawo gikan sa madamo nga kultura para sa ila mga balatian amo ang mga kahoykahoy, nga ginagamit ang mga tanom nga makita sa kapatagan kag mga kagulangan. Bisan gani ang madamo nga bulong karon naghalin sa mga tanom, subong sang digitalis, nga ginagamit sa pagbulong sang balatian sa tagipusuon. Sa amo, si Penelope Ody, katapo sang National Institute of Medical Herbalists sa United Kingdom, nagsiling sa iya libro nga “may yara kapin sa 250 ka walay peligro nga bulong nga makabulig sa pagpakanay sang kinaandan nga mga reklamo​—⁠halin sa ordinaryo nga mga ubo, kataro, kag sakit sang ulo tubtob sa espesyal nga mga bulong para sa mga balatian sa panit, mga problema sa tiyan, kag sa mga balatian sang kabataan.” Nagsulat sia: “Ang kahoykahoy nga mga bulong ginakilala halin sang una pa subong amo ang ‘bulong sang mga tawo’​—⁠simple lamang nga mga bulong nga sarang magamit sa sulod sang balay para sa kinaandan lamang nga mga balatian ukon agod suplementuhan ang mas epektibo nga mga bulong nga ginaresita sang mga doktor para sa madugay kag grabe nga mga balatian.” Nagpadayon pa sia: “Bisan pa wala sing peligro ang kalabanan nga kahoykahoy nga bulong, dapat ini gamiton sing maalamon. Indi magsobra sa dosis nga kinahanglanon ukon magpadayon sa paggamit sini kon ang balatian nagapadayon, nagagrabe, ukon indi ikaw sigurado sa kon ano gid ang balatian.”​—⁠The Complete Medicinal Herbal.