Ang Labing Mapuslanon kag Mabudlay Hangpon nga Numero
SANG KORESPONSAL SANG MAGMATA! SA MEXICO
SA TANAN nga numero nga ginagamit sa matematika, siensia, pag-enhinyero, kag matag-adlaw nga kabuhi, diutay lamang ang ginhatagan sing igtalupangod sing subong sa pi (π). Ang pi “nagwili sa mga tawo nga may pinasahi nga mga ikasarang sa siensia subong man sa mga bag-uhan sa bug-os nga kalibutan,” siling sang libro nga Fractals for the Classroom. Sa kamatuoran, ang pi ginatamod sang iban subong isa sang lima ka pinakaimportante nga numero sa matematika.
Ang pi nagarepresentar sa ratio sang sirkumperensia ukon likus sang isa ka tipulon sa diametro sini. Mahibaluan mo ang sirkumperensia sang bisan ano nga tipulon, walay sapayan sang kadakuon sini, paagi sa pagpamuad sang diametro sini sa pi. Sang 1706, ang Ingles nga matematisyan nga si William Jones amo ang una nga naggamit sang Griegong letra nga π agod ipakita ini nga ratio, kag nangin bantog ini sa tapos nga gingamit ini sang Swiso nga matematisyan nga si Leonhard Euler sang 1737.
Para sa madamo nga aplikasyon, ang paggamit sing numero nga 3.14159 para sa pi igo na. Apang ang pi indi gid makalkular sing husto. Ngaa indi? Bangod isa ini ka irrational nga numero—buot silingon, indi ini masulat subong isa ka simple fraction. Kon isulat subong isa ka decimal, wala ini sing katapusan. Sa kamatuoran, mahimo ini makalkular sa walay katapusan nga decimal places. Walay sapayan sini, wala ini makapugong sa mga matematisyan sa pagpanikasog sing mauti nga kalkulahon ang balor sang pi sa kapin pa nga decimal places.
Wala mahibaluan kon sin-o ang una nga nakatalupangod nga ang pi nagapabilin nga wala nagabaylo walay sapayan sang kadakuon sang tipulon. Apang ang sibu nga kadakuon sining mabudlay hangpon nga numero ginapangita kutob pa sang dumaan nga mga tion. Ginbulubanta sang mga taga-Babilonya ang pi subong 3 1⁄8 (3.125), kag ang mga Egiptohanon, nga kubos ka sibu, subong mga 3.16. Sang ikatlo nga siglo B.C.E., ang Griego nga matematisyan nga si Archimedes naghimo sing ayhan nahauna nga sientipiko nga panikasog nga kuwentahon ini, nga nakalab-ot sa numero nga mga 3.14. Sang mga tuig 200 C.E., ginkalkular na ini nga katumbas sa 3.1416, ang numero nga gingamit sang Tsino kag Indian nga mga matematisyan sang maaga nga bahin sang ikan-um nga siglo C.E. Sa karon, sa bulig sang mas moderno nga mga kompyuter, nakalkular na ang pi sa binilyon ka decimal places. Apang bisan amo pa sina ka mapuslanon ang pi, siling sang Fractals for the Classroom, “mabudlay ini gamiton sa sientipiko nga pagkuwenta, kon kapin sa 20 ka digit sang [pi] ang ginakinahanglan.”
Ang pi makita sa mga pormula nga ginagamit sa madamo nga patag—pisika, elektrikal kag elektronik nga enhinyero, probability, structural design, kag nabigasyon, sa paghinambit sing pila lamang. Subong nga wala sing katapusan ang mga digit sini, daw wala man sing katapusan ang kadamuon sang praktikal nga mga aplikasyon sang mapuslanon kag mabudlay hangpon nga pi.