Pagbantay sa Kalibutan

Nagapanganduhoy sa Pagkadula sing Maayo nga Pamatasan

‘Ang pagkadamuhal, pagkabastos, baraghal ukon agresibo nga pamayo, pagpamuyayaw, pagpangdaya, kag ang pakusog nga paagi naghimo sang kabuhi nga dimapaktan, mabudlay kag makaulugot,’ report sang The Times sa London. Ang kinaandan gid nga sahi sang hinuroshuros nga batasan sa pila ka pungsod amo ang hungod nga pagpasapayan sa personal nga dagway. “Ang panit nga mga jack­et, mga bugkos sa ulo nga daw gerilya, may aritos nga mga ilong, panit nga mga botas kag agresibo nga mga pika nagapahayag sing inaway,” siling ni Athe­na Leous­si, sang Read­ing Uni­ver­sity. Suno kay Leous­si, ina nga pamayo isa ka maathag nga tanda sang pagtamay sa iban nga tawo. Nagasiling ang The Times nga ang ‘pagkadula sang pagkamatinahuron, pagpugong, kag kahim-ong nagapahadlok sa katilingban ayhan sing kapin pa sa krimen.’ Ano, nian, ang solusyon? Ang pamatasan dapat “dihunon sa sulod sang pamilya,” siling sang pamantalaan. “Indi lamang ini ipaathag sa kabataan, kundi dapat ini itudlo paagi sa huwaran.”

Katalagman sa Cellular nga Telepono

Ang isa ka pagtuon sining karon lang sa Japan nagapamatuod nga ang mga ra­dio ­wave nga ginapagguwa gikan sa cel­lu­lar nga mga telepono makatuga sing daku nga problema sa mga kagamitan sa pagbulong sa ospital. “Sa isa ka pagtilaw, nag-untat sa pag-andar ang ­heart-lung ma­chine sang gingamit ang isa ka cel­lu­lar nga telepono mga 45 sentimetros [18 pulgadas] ang kalayuon,” siling sang Asahi Evening News. Nasapwan man sang mga mananalawsaw nga nagtunog ang mga alarma sang aparato nga ginagamit sa pagtayon sing likido kag sang aparato nga nagasuplay sing batok sa kanser nga bulong sang gingamit ang cel­lu­lar nga telepono nga duha-kag-tunga ka tapak ang antad gikan sa aparato. Naapektuhan man ang mga makina sa X-ray kag mga to­no­meter. Pasad sa sining mga resulta, ginapanugyan sang ­Posts and Tele­com­mu­ni­ca­tions Min­is­try nga indi magdala sing cel­lu­lar nga mga telepono sa hulot-uluperahan kag sa mga in­ten­sive ­care ­unit. Suno sa isa ka surbe, ginakontrol na sang mga 25 ka institusyon sa medisina sa To­kyo ang paggamit sing cel­lu­lar nga mga telepono, 12 sa ila ang nagadumili sa paggamit sing cel­lu­lar nga mga telepono.

Mga Madre Nagatuon sing Karate

Nagaatubang sa nagadaku nga peligro sang kasingki batok sa mga babayi, isa ka grupo sang mga madre sa St. ­Anne’s Pro­vin­ciate sa Madh­avaram, Tam­il Nadu State, Bagatnan nga India, ang ginahanas sa karate. Si Shi­han ­Hussaini, presidente sang All In­dia Isshin­ryu Karate As­so­ci­a­tion, nagasiling nga mas maayo ang mga madre sangsa iban nga mga babayi nga iya nahanas sa sulod sang kapin sa 24 ka tuig nga pagtudlo niya sing karate. ‘Ayhan bangod ini sang ila natago nga enerhiya kag pagkadisiplinado,’ siling niya. Ang isa ka instrumento nga gintudlo sa mga madre nga gamiton amo ang ­sein ko. Daw krusipiho ini, kag kon “gamiton ining instrumento, mahimo pa gani ini makapatay sa nagasalakay,” siling ni ­Hussaini

Ang Silak sang Adlaw Nagatinlo sa Tubig

“Natukiban sang mga sientipiko sa Can­a­da nga ginadula sang kinaugali nga silak sang adlaw ang mahimo makahalit nga mer­cu­ry com­pound sa tubig,” report sang The Globe and Mail, sa To­ron­to. Nasapwan sang mga mananalawsaw gikan sa Uni­ver­sity of Man­i­to­ba kag sa Fresh­water In­sti­tute of Win­ni­peg nga ang pagpadayag sa tubig gikan sa linaw nga nasimbugan sing meth­yl­mer­cury sa silak sang adlaw sa sulod lamang sang isa ka semana, nagpanubo sa nibel sang meth­yl­mer­cury sing 40 tubtob 66 porsiento. “Sang wala pa ining eksperimento, nagpati ang mga sientipiko nga mga mikrobyo lamang ang nagadula sang meth­yl­mer­cury sa tubig sang linaw,” siling sang Globe. Nagsiling man ang report nga ang silak sang adlaw daw “nagapanghikot sing 350 ka pilo nga kadasigon sangsa nahibal-an anay nga proseso sang mikrobyo.”

Nahul-an nga Kabataan

Nagdoble ang kadamuon sang kabataan nga may ulser kag gas­tri­tis sa sulod sang napulo ka tuig, report sang pamantalaan sa Bra­zil nga O Estado de S. Paulo. Ginatudlo sining mga resulta, pasad sa isa ka pagtuon sang São Paulo Uni­ver­sity, ang emosyonal nga kahuol subong isa sang pangunang mga kabangdanan. “Ang sosyal nga kahuol ginapabanaag sa emosyonal nga pagkahuman sang bata, . . . tubtob nga nagatuga ini sing balatian,” siling sang gas­tro­en­ter­ol­o­gist nga si Dori­na Barbie­ri. Nagpadayon ang pamantalaan sa paglista sing madamo nga kabangdanan sang kahuol sa bata, lakip ang mga binangig sa pamilya, mga aksidente ukon kamatayon sa sulod sang pamilya, pagkamahimpiton, dibalanse nga pagkaon, espiritu sang kompeten­siahanay, kag kakulang sing tion sa paglingawlingaw.

Magpabilin nga Maabtik sing Panghunahuna sa Malawig nga Tion

Luyag mo bala nga mahuptan sing maayo ang imo ikasarang sa paghunahuna tubtob sa imo katigulangon? “Indi pagpatumbayai ang imo edukasyon, magpabilin nga aktibo sa pisikal kag amligi ang imo mga baga,” siling sang American Health nga magasin. “May mahimo kita agod mapauswag ang ikasarang sa paghunahuna,” siling ni Marilyn Al­bert, isa ka neu­ro­psy­chol­o­gist sa Har­vard Med­i­cal ­School. Ginhaumhaum ni Dr. Albert nga “ginabag-o [sang edukasyon] ang porma sang utok” sa pila ka paagi agod amligan ang ikasarang sa paghunahuna nga indi madula samtang nagatigulang. Dugang pa, ginhunahuna nga ang pisikal nga hilikuton nagapauswag sing sirkulasyon sang dugo sa utok kag ginasuplayan ini sing dugang nga oksiheno. Busa, nagpanugyan si Al­bert: “Maglakat kada adlaw, magbasa sing dimagkubos isa ka bag-o nga libro kada bulan, kag kon nagapanigarilyo ikaw, papahuwaya ang imo mga baga (kag utok), paagi sa pag-untat.”