Mahatag bala sang Tawo ang Solusyon?

SUBONG ginapakita sang maragtas, ang mga kasugtanan pirme ginlapas pabor sa makagud pungsodnon nga intereses. Dugang pa, wala sini matapna ang inaway.

“Kutob sang gingrupo sang tawo ang ila kaugalingon sa mga tribu,” sulat ni Laurence W. Beilenson sa iya libro Ther Treaty Trap, “kaupod sang mga kasugtanan sa paghidait ang inaway. Apang amo sina ang mahiko sang paghingalan nga ang mga kasugtanan para sa paghidait kag ang pagkawala sini sa inaway. Nagdul-ong ini sa iban nga komentarista sa pagsiling nga bangod ang inaway nangin tuman ka mahikugon, ginadikta sang lohiko ang pagsalig sa mga kasugtanan agod matapna ini. Apang, ang konklusion wala nagasunod sa lohiko. Ang nuklear nga inaway mahimu mangin kapahamakan, apang ang maragtason nga inagihan isa lamang ka giya kon bala matapna sang mga kasugtanan ang inaway.

Nagapadayon bala ang mga Kasugtanan?

Ginapakita sang maragtason nga rekord nga wala ginatapna sang mga kasugtanan ang inaway. “Ang tanan nga mga pungsod nangin masaligan nga mga manuglapas sang kasugtanan,” siling ni Beilenson. Kag samtang makita sang mga pribado nga banwahanon nga ginapatuman ang desisyon sang hukmanan batok sa paglapas sa kontrata sa sulod sang ila pungsod, indi amo sini kon ang mga kontrata sa tunga sang mga pungsod ginalapas. Mahimu nga kinahanglan ang inaway subong epektibo nga paagi sa pagtimalos.

Ang internasyonal nga mga husgado wala man makalubad sa mga sinuay kag makahupot sang bug-os kalibutan nga paghidait. Halimbawa, ang International Court of Justice (ang hudisyal nga ahensia sang Nasyones Unidas, masami ginapatuhoyan subong ang Bug-os Kalibutan nga Hukmanan), indi makapatuman sang mga desisyon. Sa baylo, nasandig ini sa bug-os kalibutan nga opinyon kag moral nga paghaylo. Wala pagbatona sang madamung pungsod ang desisyon sang Hukmanan subong puwersahan sa paglubad sang mga sinuay. Kag suno sa kasugoan mismo sang Bug-os Kalibutan nga Hukmanan, ang isa ka pungsod sarang makapangindi nga hukman sini paagi sa paghambal sini antes dalhon sa Hukmanan ang isa ka partikular nga kaso.

Ang pagtingob sang palaligban isa ka katunayan nga ang mga pungsod labi na nga sensitibo nahanungod sa mga bagay nga nagaapektar sang ila pagkasoberano. Gani, nagahalong gid sila kon nagahanda sing mga kasugtanan, sing masami nagahimu sini sa pamulong nga nagapahanugot sing lugar nga makalikaw kon ang ila pagkasoberano ginalimitehan. “Ang mga kasugtanan masami ginahanda sa indi maathag nga hambal,” siling sang The Encyclopedia Americana, “Ang kasugoan sa pagpatpat madamu . . . apang wala sing ginabaton sang kabilogan nga buhat subong nagakaigo nga pag-aplikar sang bisan diin sa ila. . . . Gani nagautwas ang indi pag-ugyonay sa kon ano ang nagakaigo nga kahulugan, kag ang pagsinukmaanay sang paglapas sa kasugtanan kinaandan na.” Subong sang ginsiling anay ni Charles de Gaulle, presidente anay sang Pransya: “Ang mga kasugtanan kaangay sang lamharon nga kababayin-an kag mga rosas. Nagalawig ini tubtob nagadugay ini.” Nian, nagkutlo gikan sa Les Orientales ni Victor Hugo, nagsiling sia: “Aba pila kadamu nga lamharon nga kababayin-an ang akon nakita nga napatay.”

Tanda sa Aton Ital-ital nga Tion

Madugay na nga gintagna sa Biblia nga ang aton tion gamhan sang bugalon, mahamkunon nga mga tawo nga indi handa sa pag-ugyon ukon sa pagtuman sang ila ginasiling. Sa 2 Timoteo 3:1-5 aton mabasa: “Hibaloa ini, nga sa katapusan nga mga adlaw ang ital-ital nga tion nga mabudlay pakigbagayan magaabot. Kay ang mga tawo magamahigugmaon sang kaugalingon, mahigugmaon sang kuarta, bugalon, palabilabihon, mapasipalahon, malalison sa mga ginikanan, dimapinasalamaton, dibalaan, walay pasunaid, dimalugpayan, mapasipalahon, dimapinugungon, mabangis, madumot sa kaayohan, maluib, dasodaso, nagahabok sa pagpadayaw, mahigugmaon sa kinasadya sa baylo sang sa Dios, nga may dagway sang diosnon nga debosyon apang nagapanghiwala sang gahom sini: kag likawi ang subong nga mga tawo.”

Nagsugod ining “katapusan nga mga adlaw” sa sining siglo—sang 1914, paagi sa nahaunang kalibutanon nga inaway—kag nagpadayon tubtob karon. Ang pagkamaminatud-on sang maragtason nga rekord. Nakibot sa pagkagrabe sang Dakung inaway, subong ang pagtawag sa sini anay, gintinguhaan sang mga pungsod nga ihatag ang mga kasugtanan nga magapugong sang isa pa ka inaway nga subong sina kadaku. Antes sang inaway, wala sing kasugtanan nga bug-os kalibutan nga idumili ang inaway ukon wala sing organisasyon para sa katuyoan nga ipaluntad ang paghidait. Gani gintinguhaan sang mga lider sang kalibutan nga ihanda ang mga kasugtanan sa ulot sang mga pungsod agod himuon ina kag siguraduhon ang bug-os kalibutan nga paghidait.

Ang Katipan sang Liga de Nasyones isa ka panaad nga ang mga katapo nga pungsod magasuportar kag magaamligay sa isa kag isa kag indi magainaway, luwas sa pagpangapin sa kaugalingon, kag pagkatapos lamang nga magsumiter sing sinuay sa Konsilyo sang Liga agod lubaron kag magpahanugot sing tatlo ka bulan nga dag-on sang indi pag-inaway. Ginpatuman ini sang 1920. Ang Locarno nga mga kasugtanan, nga ginpatuman sang 1926, ginbayaw subong “kadalag-an para sa paghidait kag kalig-onan” sa tunga sang Europeanhon nga mga pungsod. Ang Pact of Paris, nakilal-an man nga Kellogg-Briand Pact, nagpakamalaut sang “pagliso sa inaway.” Isa ini ka kasugtanan nga ginapakigbahinan sang madamung pungsod nga bukas agod aprobahan sang tanan nga pungsod. Pormal nga gindeklarar sang 1929, ginpirmahan ini sang ulihi sang 63 ka pungsod nga naghilisugot sa paglubad sang ila mga sinuay paagi lamang sa “mahidaiton nga paagi.” Madamung iban pa nga kasugtanan ang ginpatuman sadto nga dag-on, nga nagdul-ong sa madamu sa paghunahuna nga ang inaway mangin butang sang nagligad. Apang dili madugay lamang kag ining mga pungsod nakigbahin sa isa pa ka bug-os kalibutan nga inaway.

Gani nian, mapaluntad bala sang tawo ang paghidait? Ang maragtason nga rekord kag mga hitabo sa kalibutan nagasabat sing INDI! Subong sang pagtingob sa sini sang awtor nga si Beilenson: “Pagkatapos sng kalaglagan sang Inaway Kalibutanon I, ang mga manghimanwa naghimu sing pinakamabakud nga papeles para sa paghidait. Wala ini magpugong subong yalaoyaohon ang dipagsapak sa mga kasugtanan sang sa bisan anong dag-on sng maragtas, ukon ang daku nga pagkamalaglagon sang Inaway Kalibutanon II, ukon iban pa magagmay nga inaway kutob sadto. Walay sapayan sang kasugtanan sang Nasyones Unidas, ang mga pungsod nagpabilin nga wala nahiusa.”

Karon, sanglit ang katawhan “dimalogpayan” subong sang ginatagna sang Biblia, wala sing kabilogan nga kasugtanan sa paghidait ang nagaluntad kag ang kalibutan nagakabuhi sa panahon sang kahadlok. Nagakahulugan bala ina nga wala sing paglaum para sa aton ital-ital nga tion? Kon may solusyon, sa diin ini nasandig?