Ginahugakom sing Kahadlok ang Kalibutan

ISA ka mabaskog nga paglupok sang bomba nga ginbutang sang mga terorista sa isa ka nagadulog nga salakyan ang nagtay-ug sa 110-ka-panalgan nga ­World ­Trade Cen­ter sa New York City sang Pebrero 26, 1993. Linibo ka mamumugon ang nabukot sa nagdulog nga mga elebeytor ukon nagkinarankaran panaug sa puno sing aso nga mga hagdanan. Nabatyagan nila ang kahadlok nga lapnag karon sa sining masingki nga kalibutan.

Ang mga tawo sa madamong kadutaan ginkugmat sang mga bomba, nangin kinaandan na lamang ini sa mga pungsod subong sang Ireland kag Lebanon. Ti, 13 ang naglupok sa isa lamang ka adlaw​—⁠sang Marso 12, 1993​—⁠sa Bombay, India, nga nagpatay sa mga 200 ka tawo! Ang isa ka manugpanilag nagsiling: “Ginkugmat ang bug-os nga Bombay.” Suno sa magasin nga Newsweek, “ang dimatapna nga pagkakinaandan sang [bomba sa salakyan] labi lamang nga nagahimo sini nga makahaladlok.”

Ang Nuklear nga mga Kahadlok Nagapadayon

Ginakahadlukan nga ang mga nuclear reac­tor wala sing inugpangapin sa mga bomba. Ang madinalag-on nga pagsalakay sa isa ka nuclear power ­plant mahimo tunaan sang dimabanta nga halit kag pag-antos. Nagahatag sing pamatuod sa sini nga kahadlok amo ang pagtinguha sang isa ka tawo nga ibunggo ang iya salakyan sa may seguridad nga gawang sang nuclear power plant sa Three Mile Island sa Estados Unidos.

Madamo ang nagakahadlok nga ang mga terorista kag gutom sa gahom nga mga gumalahom magapanag-iya sing nuklear nga mga hinganiban. Ang pila nagakahadlok nga basi ibaligya sang linibo ka wala sing trabaho nga Sobyet nga nuklear nga mga sientipiko ang ila mga ikasarang. Dugang pa, bisan pa nga ang START kag ang iban pa nga mga kasugtanan nagakinahanglan sang daku nga pagbahin sang estratehikong nuklear nga mga hinganiban, indi mapatuman ini nga mga kasugtanan sa madamo nga tinuig. Samtang, ang posible nga paggamit sining mga hinganiban sang pila ka nagapaimportante sa kaugalingon nga mga panatiko daw subong sang nagapamahog nga unos nga nagapahanusbo sa katawhan.

Ang Kasingki Nagapasanyog sang Kahadlok

Ang lapnag nga pagdugang sang masingki nga krimen nagapahadlok sa mga tawo sa ila mga puluy-an kag sa mga kalye. Ginabulubanta nga 23,200 ka Amerikano ang ginpatay sang 1990. Sa siudad sang Chicago, halimbawa, ang pagdugang sa paggamit sing ­crack co­caine nag-amot sa mga 700 ka pagpatay sa isa ka tuig. Ang pila ka lugar sa iban nga mga siudad nangin mga patag-awayan diin ang mga nagalabay, lakip ang mga kabataan, nagakapatay sa luthanganay. Ang isa ka magasin nagasiling: “Ang kasingki madasig nga nagadugang sa daku-daku diutay nga mga siudad. . . . Wala sing isa ang hilway samtang ang mga komunidad sa pihak sang [Estados Unidos] ginadagsa sang mga droga kag lamharon nga mga hurong. Kada tuig isa sa kada 4 ka Amerikanong panimalay ang nagaantos sing masingki nga krimen ukon pangawat.”​—⁠U.S.News & World Report, Oktubre 7, 1991.

Ang kahadlok sa panglugos nagapakulba sa mga kababayin-an. Sa Pransya ang mga panglugos nga ginreport sa mga pulis nagdugang sing 62 porsiento kutob sang 1985 tubtob 1990. Sa sulod sang anom ka tuig ang seksuwal nga mga panglugos nagdoble tubtob sa 27,000 sa Canada. Ang Alemanya nagareport sing isa ka seksuwal nga panglugos sa babayi kada pito ka minuto.

Ang kabataan nagakahadlok man sa ila kaluwasan. Ang Newsweek nagareport nga sa Estados Unidos, “ang mga bata, bisan ang mga ikap-at kag ikalima sing grado, nagaarmas sang ila kaugalingon, kag ang mga manunudlo kag mga opisyal sang eskwelahan ginahadlukan.” Malubha katama ang kahimtangan nga un-kuwarto sang mga distrito sang eskwelahan sa dalagku nga mga siudad ang nagagamit sing mga me­tal de­tector, apang ang determinado nga mga kabataan nakakita sing paagi nga malutsan ini paagi sa pagpasa sang mga pusil sa iban sa mga binta⁠na.

Ang Kahadlok sa AIDS

Dugang kag dugang nga mga tawo ang nagakahadlok nga malatnan sing AIDS. May yara kapin sa 230,000 ka kaso sa Estados Unidos lamang. Ang AIDS nangin ikan-om sang nagapanguna nga kabangdanan sang kamatayon sa tunga sang mga 15- tubtob 24-anyos. “Ginapaabot sing makalilisang nga sa palaabuton may madamo pa nga lapnag nga balatian,” siling sang Newsweek.

Ang kamatayon tungod sang AIDS dugang nga nangin masunson sa tunga sang mga tawo sa patag sang saot, teatro, pelikula, musika, moda, telebisyon, taliambong, kag kaanggid nga mga propesyon. Ang isa ka report nagsiling nga 60 porsiento sang mga taga-Paris nga kalalakin-an sa dyurnalismo, taliambong, kag kalingawan nga nagaedad sing 25 tubtob 44 ang napatay bangod sang AIDS. Ang WHO (World ­Health Or­gani­zation) nagareport nga halin sa 8 ka milyon tubtob sa 15 ka milyon ka tawo sa bug-os nga kalibutan ang may HIV. Si Dr. Michael Merson, direktor sang WHO, nagasiling: “Maathag karon nga ang kadamuon sang nalatnan sing HIV sa palibot sang globo madasig nga nagalala, ilabi na sa mainuswagon nga mga pungsod.”

Sa pagkamatuod, yara man ang kahadlok sa palibot kag sa iban pa. Apang, ang nasambit nga mga report nagapakita lamang nga ginahugakom sing kahadlok ang kalibutan. May pinasahi bala nga kahulugan tuhoy sini? Makapaabot gid bala kita nga maagom ang kahilwayan gikan sa kahadlok?

[Credit Line sa pahina 2]

Cover photos: Left: Tom Haley/Sipa Press; Bottom: Malanca/Sipa Press

[Credit Line sa pahina 3]

Bob Strong/Sipa Press