Dario—Isa ka Hari nga Makatarunganon
TUHOY sa iya pagtukod nga mga proyekto, ang isa ka kilala nga hari nagpabugal anay: “Sa dulunan sang Babilonia, nagtukod ako sing mabakod nga pader sa sidlangan nga bahin. Nagkutkot ako sing kanal . . . Nagtukod ako sing aspalto kag tisa nga mabakod nga pader, nga kaangay sa bukid, indi mahimo mationg.” Huo, si Hari Nabocodonosor sang Babilonia naghimo sing daku nga programa sa pagtukod kag nangabudlay sing lakas sa pagpabakod sa kapital nga siudad sang iya emperyo. Apang wala mapamatud-an sang siudad sang Babilonia nga dimalutos ini subong sang ginhunahuna niya.
Ang pamatuod sini natabo sang Oktubre 5, 539 B.C.E. Kaupod sang kasuldadusan sang Media, nalutos sadto ni Ciro II nga hari sang Persia ang Babilonia kag ginpatay ang Caldeanhon nga gumalahom sini, nga si Belsasar. Sin-o na ang mangin nahaunang gumalahom sining bag-ong nalutos nga siudad? Ang manalagna sang Dios nga si Daniel, nga didto sa sulod sang siudad sang napukan ini, nagsulat: “Si Dario nga Medianhon nagbaton sang ginharian, sa panuigon nga kan-uman kag duha.”—Daniel 5:30, 31.
Sin-o si Dario? Nangin ano nga sahi sang gumalahom sia? Ano ang pagtamod niya kay manalagna Daniel, nga kapin na sa 70 ka tuig nga tinapok sa Babilonia?
ISA KA HARI NGA DIUTAY LAMANG ANG NAHIBALUAN TUHOY SA IYA
Diutay lamang ang impormasyon tuhoy kay Dario nga Medianhon. Ang mga Medianhon halos wala sing nabilin nga nasulat nga mga rekord. Isa pa, ang nasulat nga maragtas sa ginatos ka libo ka cuneiform nga mga tapitapi nga nakutkutan sa Natung-an nga Sidlangan indi kompleto kag madamo sing kulang. Ang iban nga karaan nga sekular nga mga sinulatan nga matigayon karon diutay lamang kag mga isa ka siglo ukon kapin ang lang-at nga tion gikan sa mga hitabo may kaangtanan kay Dario.
Apang, ginapakita sang ebidensia nga sang naagaw ang Ecbatana, nga kapital sang Media, nakuha sang Persianhon nga gumalahom nga si Ciro II ang katutom sang mga Medianhon. Pagkatapos sadto, ang mga Medianhon kag mga Persianhon nakig-away sing magkaupod sa idalom sang pagpanguna niya. Nahanungod sa ila relasyon, ang awtor nga si Robert Collins nagsulat sa iya libro nga The Medes and Persians: “Sang panahon sang paghidait ang mga Medianhon kag mga Persianhon magkatupong. Pirme sila gintangdo sa mataas nga palangakuan sa gobierno sibiko kag sa mga katungdanan sa pagpanguna sa kasuldadusan sang Persia. Kon ginapatuhuyan sang mga dumuluong ang mga Medianhon kag mga Persianhon, wala nila ginapakita kon sin-o ang nalutos kag naglutos.” Busa ang Media nakighiusa sa Persia agod maporma ang Emperyo sang Medo-Persia.—Daniel 5:28; 8:3, 4, 20.
Ang mga Medianhon may daku nga papel sa pagkapukan sang Babilonia. Ginapakilala sang Kasulatan “si Dario nga anak ni Asuero sang kaliwat sang mga Medianhon” subong ang nahaunang hari sang Emperyo sang Medo-Persia nga naggahom sadto sa Babilonia. (Daniel 9:1) Lakip sa iya kagamhanan subong hari amo ang paghimo sing mga kasuguan “suno sa kasuguan sang mga Medianhon kag mga Persianhon, nga wala nagabaylo.” (Daniel 6:8) Ang ginasiling sang Biblia tuhoy kay Dario nagahatag man sa aton sing ideya tuhoy sa iya personalidad subong man sing makakumbinsi nga rason kon ngaa kulang ang sekular nga impormasyon nahanungod sa iya.
SI DANIEL GINKAHAMUT-AN
Pagsugod gid niya sa paggahom sa Babilonia, si Dario nagpahamtang sing “isa ka gatos kag duha ka pulo ka satrapa, nga mangin sa bug-os nga ginharian,” siling sang Biblia, “kag sa ibabaw nila tatlo ka mataas nga pangulo, nga sa ila si Daniel isa.” (Daniel 6:1, 2) Apang, ang mataas nga posisyon ni Daniel wala maluyagan sang iban nga mga opisyales. Bangod sang iya integridad, pat-od gid nga nakontrol ang kagarukan, nga mahimo gintunaan sang kaakig. Mahimo man nga nahisa ang mataas nga mga opisyales, kay ang hari nahamuot kay Daniel kag naghunahuna nga himuon sia nga primer ministro.
Nagalaum nga matapos ini nga kahimtangan, ang duha ka opisyales kag ang mga satrapa nagpadihot sing isa ka legal nga paniplang. Nagkadto sila sa hari kag ginpangabay nga pirmahan niya ang sugo nga nagadumili sang paghimo sing “pangabay sa bisan sin-o nga dios ukon tawo” luwas kay Dario sa sulod sang katluan ka adlaw. Ginpanugda nila nga ang bisan sin-o nga maglapas dapat itagbong sa lungib sang mga leon. Ginpapati nila si Dario nga yadto nga sugo maluyagan sang tanan mataas nga mga opisyales sang gobierno, kag ang panugda daw isa ka pagpakita sang ila pagkamainunungon sa hari.—Daniel 6:1-3, 6-8.
Ginpirmahan ni Dario ang sugo kag wala madugay nakita niya ang mga epekto sini. Si Daniel amo ang nahauna nga naglapas sa kasuguan, kay padayon sia nga nagpangamuyo kay Jehova nga Dios. (Ipaanggid ang Binuhatan 5:29.) Ang matutom nga si Daniel gintagbong sa lungib sang mga leon walay sapayan sang hanuot nga mga panikasog sang hari nga makakita sing paagi nga mabaliskad ang dimabag-o nga sugo. Si Dario nagpabutyag sing pagsalig nga ang Dios ni Daniel may gahom sa pag-amlig sa manalagna.—Daniel 6:9-17.
Pagligad sang isa ka walay tulog nga kagab-ihon nga pagpuasa, si Dario dalidali nga nagkadto sa lungib sang mga leon. Daku gid ang iya kalipay sang nakita niya si Daniel nga buhi kag wala mahaliti! Subong balos nga katarungan, gilayon nga ginpatagbong sang hari ang mga nagsumbong kay Daniel kag ang ila mga pamilya sa lungib sang mga leon. Nagsugo man sia nga ‘sa bug-os nga ginsakpan sang iya ginharian, ang mga tawo magkurog kag magkahadlok sa atubangan sang Dios ni Daniel.’—Daniel 6:18-27.
Sing maathag, gintahod ni Dario ang Dios kag relihion ni Daniel kag nalangkag sia nga matadlong ang sayop. Apang, bangod sang pagsilot sa mga nagsumbong kay Daniel, mahimo gid nga naakig ang nabilin nga mga opisyales. Isa pa, ang proklamasyon ni Dario nga nagamando sa bug-os nga ginharian nga ‘magkahadlok sa Dios ni Daniel’ mahimo nga nagpaakig sa gamhanan nga mga klero sang Babilonia. Sanglit ang mga escriba pat-od gid nga naimpluwensiahan sini, indi makatilingala kon ang sekular nga mga rekord ginbag-o agod madula ang impormasyon tuhoy kay Dario. Apang, ang malip-ot nga rekord sang tulun-an ni Daniel nagalaragway kay Dario subong isa ka gumalahom nga walay pinasulabi kag makatarunganon.