Ang Iglesia Katolika sa Espanya—Ang Gahom kag ang Pribilehiyo

“Ginbilin sang Ginuo kay Pedro ang paggahom indi lamang sa Iglesia kundi sa bug-os nga kalibutan.”—Papa Inosente III.

ISANG ginsulat ni Inosente III yadtong mga pulong sang maaga nga bahin sang ika-13 nga siglo, nalab-ot sang Iglesia Katolika sang Edad Media ang putukputukan sang gahom sini. Apang ang dalan padulong sa kalibutanon nga gahom ginbuksan sang politikal sa baylo sang espirituwal nga mga alyansa. Bal-anon gid ini sa Espanya sang sa bisan ano nga duog.

Ang iglesia sang Espanya nakakuha sing gahom kag pribilehiyo paagi sa paghiusa sa Estado.

Ang Relihioso nga Paghiusa Isa ka Politikal nga Kasangkapan

Sang 1479, sa tapos sang mga siglo nga paggahom sang nabahinbahin nga mga ginharian, ang halos nga kabug-osan sang Espanya naghiusa sa idalom sang paggahom nanday Ferdinand kag Isabella. Apang paano mapahiusa ang bag-o maporma nga pungsod sa panghunahuna kag katuyuan? Nagpabulig si Ferdinand sa iglesia. Sang 1478 gin-umpisahan ang Inkisisyon nga ginsakdag sang papa. Bangod nga ginakontrol ini sang hari kag ginapalakat sang iglesia, nangin isa ini sang labing gamhanan nga mga hinganiban nga nahimo sa pagpugong sa relihioso kag politikal nga pagsipak. Ang tanan nga nabawtismuhan nga Espanyol nga mga Katoliko madasig nga nagpasakop sa guta sini, kag ang nabilin lamang nga sablag sa paghiusa amo ang pila ka milyon sang wala mabawtismuhan—ang mga Judiyo kag ang mga Moor.

Sang 1492, bangod sang pagpamilit sang heneral sang Inkisisyon nga si Torquemada, ginmando nanday Ferdinand kag Isabella ang pagtabog sa tanan nga wala mabawtismuhan nga mga Judiyo gikan sa Espanya. Pagligad sang napulo ka tuig, ang tanan nga Moor nga indi luyag mag-Katoliko gintabog man. Ginlaragway ni Prayle Bleda ang pilit nga pagpalayas sa mga Muslim subong “ang labing mahimayaon nga hitabo sa Espanya sugod sang tion sang mga Apostoles.” Sia nagdugang: “Malig-on na karon ang relihioso nga paghiusa, kag pat-od nga mamanagbanag ang dag-on sang kabuganaan.” Ang La España Católica (Espanya, ang Katoliko) nangin katunayan, kag bilang pagkilala sanday Isabella kag Ferdinand gintawag ni Papa Alejandro VI subong “ang Katoliko nga mga Soberano.”

Sang matigayon na ang relihioso nga paghiusa, ginpasangkad sang Espanyol nga iglesia ang iya teritoryo. Sa idalom sang pagsakdag sang Espanyol nga hari, natukiban ni Columbus ang bag-o nga mga kadutaan kag katawhan sa America. Ang Dominican kag Franciscan nga mga prayle nag-upod sa mga conquistadores sa pagtulak sa Bag-ong Kalibutan, nga determinado sa pagpaliso sa mga pagano sa iglesia.

Si Cortés, ang manugbihag sang Mexico, ginsilingan nga ang una nga tulumuron sang iya paglagulad amo ang pag-alagad sa Dios kag ipalapnag ang Cristianong pagtuluuhan. Apang, prangka nga ginbaton niya: “Nagkari ako para sa bulawan.” Ayhan nasamo ang mga motibo sang kalabanan sang conquistadores, kaanggid sa ginsiling sang isa sa ila: “Nagkari kami diri agod mag-alagad sa Dios kag magmanggaranon man.”

Antes bihagon ang isa ka duog, mabaskog nga ginabasa sang mga conquistadores ang isa ka dokumento nga natig-uluhan Los requisitos—nga mabatian ukon indi sang mga tumandok—nga nahisuno sa sini ang mga tumandok ginaobligar sa pagkilala nga ang iglesia nagagahom sa kalibutan kag nga ang hari sang Espanya amo ang tiglawas sini. Ang pagdumili sa pagkilala tuman na agod makabig nga isa ka “matarong nga inaway” ang paghimo sang militar sa isa ka duog nga isa ka koloniya.

Minilyon sang mga tumandok ang ginbawtismuhan, ang madamo sa tapos gid sang pagbihag. Sa tapos sadto, ang mga pari kag mga prayle nagkooperar sa mga hari sang Espanya sa paggahom sa mga koloniya. Subong ginsiling sang istoryador sang iglesia nga si Paul Johnson: “Ang Iglesia Katolika isa ka departamento sang gobierno sang Espanya, kag amo man sa Amerika. . . . Bilang balos, ginpangayo sang Iglesia ang proteksion, pribilehiyo, kag ang dimationg nga debosyon sang hari sa kinaandan na nga pagtuluuhan.”

Sa amo, sang talipuspusan sang ika-16 nga siglo, ang iglesia sa Espanya nangin labing gamhanan nga iglesia sang pungsod sa Cristiandad. Nag-uyat ini sing bug-os nga relihioso nga pagkontrol sa bug-os nga Espanya kag sa masangkad nga bahin sang Bag-ong Kalibutan. Apang ang bug-os nga gahom kag pribilehiyo nga natigayon sini wala malikawi nga nagdul-ong sa mga pag-abuso nga kapin kaathag sang sa iban nga kadutaan.

[Piktyur sa pahina 5]

“Nagkari kami diri agod mag-alagad sa Dios kag magmanggaranon man”