Pagbantay sa Kalibutan
BROSYUR SANG BIBLIA SA 192 KA HAMBAL
Sa ubos sang tig-ulo sang Guinness Book of World Records nga “Highest Printings,” nalakip ang libro nga Ang Kamatuoran nga Nagadul-ong sa Kabuhi nga Dayon, nga ginbalhag sang 1968 sang Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. Sang Mayo 1987 ang Kamatuoran nga libro nakalab-ot sa kabilugan nga 106,486,735 ka kopya nga gin-imprinta sa 116 ka hambal, suno sa libro nga Guinness. Apang, sining karon gid lang, ang mga Saksi ni Jehova nagpahamtang sing brosyur nga Agoma ang Kabuhi sa Duta sing Dayon! Ining brosyur, nga ginbalhag sang 1982 sang amo gihapon nga sosiedad, matigayon karon sa 192 ka hambal, kag kapin sa 60,000,000 ka kopya ang naimprinta.
SOBRA NGA PAGGAMIT SING “PAINKILLER”
Ang isa ka opisyal sang Australia nagpahibalo sining karon lang nga ‘ang mga Australiano nagatomar sing apat ka bilyon ka analgesic kada tuig,’ suno sa The Courier Mail. Ang ginakabalak-an sing daku amo nga ang nagadugang nga kadamuon sang nagaeskwela nga kabataan, labi na mga babayi, naanad sa paggamit sini nga bulong. Ang Education Department sang Australia naghanda sing libro nga Painkillers: A Student Workbook agod ipanagtag sa tanan nga eskwelahan sang Estado. Ang katuyuan sang libro amo ang “pagtinguha nga buhinan sang nagaeskwela nga mga kabataan ang paggamit sang bulong sa paglubad sang mga problema,” siling sang The Courier Mail. Ang isa ka manugbulong nagsiling nga “madamo nga lin-ay ang nagdaku nga nagadumdom nga dapat sila mag-inom sing pildora kada magmasakit sila.” Ginlista man niya ang anemia, tubol, kag sakit sang tiyan subong posible nga lamita nga mga epekto sang pag-abuso sa analgesic. Ginarekomendar niya ang pag-inom sing tubig, pagtulog sing temprano, pag-ehersisyo, paglakat sa lab-as nga hangin, kag regular nga pagkaon sing masustansya nga pagkaon subong tal-us nga mga remedyo para sa sakit sang ulo kag diutay nga mga sakit.
TUSO NGA IDEYA
Luyag ka bala sing mahagop kag mabuot nga hinuptanan? Tilawi ang guardia nga ido sang Sidlangan nga Alemanya. Mga 6,000 ka ido ang nagapatrolya sa ulot sang Sidlangan kag Nakatundan nga Alemanya. Upod sa de-koryente nga mga pensa, mga bomba nga nalubong sa duta, kag mga machine gun, ginatuyo ini sa pagpahadlok sa mga taga-Sidlangan nga Alemanya sa pagpalagyo padulong sa Nakatundan. Madinalag-on ini. si Georg, nga guardia sa dulunan sang Sidlangan nga Alemanya, nahadlok gani sa pagpalapit sa ila kon nagapatrolya sia. “Nian natalupangdan ko nga wala sing bisan isa sa ila nga nagataghol sa akon,” siling niya. “Daya lang gali ato tanan.” Bangod malapit na mahiusa ang Alemanya, ang mga taga-Nakatundan nga Alemanya nga nagatinguha sa pagtigayon sing mapintas nga mga ido subong guardia napaslawan. “Ang kalabanan sang mga ido mga pangpahadlok lamang,” siling ni Ulrich Karlowski sang Society for the Protection of Animals sang Nakatundan nga Alemanya. “Ginhanas sila sa paghimo sing simple nga mga butang subong sang pagpungko kag pagdalagan, indi sa pag-atake sa mga tawo.”
MGA INAWAY SA APRIKA
“Mahimo nga tatlo ka milyon ka tawo ukon kapin pa ang napatay subong resulta sang mga inaway sa Aprika sa sulod sang nagligad nga dekada,” suno sa pamantalaan nga Lesotho Today. Ang ginabanta nga napatay sa Inaway sa Etiopia yara sa “ulot sang 500,000 kag isa ka milyon.” Gindugang sang Lesotho Today nga ang labi nga nagaantos mahimo nga amo ang imol nga mga pumuluyo sa uma, nagasiling nga “mga siam pa 12 ka milyon ka Aprikano ang nadulaan sing balay bangod sang inaway, kag sila nangin mga refugee ukon nanglat-as sa iban nga mga duog.” Suno sa The Star sang Johannesburg, Bagatnan nga Aprika, ginabanta nga 600,000 ka kabuhi ang napatay sa Mozambique sa tion sang inaway sibil didto, lakip sa sini amo ang 380,000 ka kabataan. Labaw ini sing napulo ka beses sa mga napatay nga Amerikano sa Inaway sa Vietnam.
MGA BATA NGA GINAPADAKU AGOD IHALAD
Ang mga pag-imbestigar sa buhat sang Satanismo sa nanuhaytuhay nga bahin sang Bagatnan nga Aprika nagapakita nga ang paghugakom sini sa mga pamatan-on dugang pa nga nagalapnag. Apang, suno sa Saturday Star, pamantalaan sa Bagatnan nga Aprika, ang “bug-os nga mga pamilya—mga amay, mga iloy kag mga kabataan—” nadalahig, kag ang iban nga Satanista “propesyonal nga mga tawo nga may mataas nga tindog sa komunidad.” Ginaimbestigahan sang polisiya ang buhat nga pag-abuso sa bata, paglugos, bestialidad, kag pagpatay sa mga bata. Ang mga Satanista anay nanugid sa polisiya sang Cape Town nga 11 ka bata ang ginpatay subong bahin sang rito sa sulod sang nagligad nga lima ka tuig kag nga ang mga bata pinasahi nga ginapadaku agod ihalad, siling sang Saturday Star.
MAKAMAMATAY NGA AKSIDENTE SA MECCA
Ang siudad sang Mecca sa Saudi Arabia ginakadtuan sang minilyon ka Muslim nga mga peregrino gikan sa bug-os nga kalibutan kada tuig. Sini nga tuig, sang Hulyo 2, 1990, isa ka makakulugmat nga aksidente ang nagmantsa sining relihioso nga okasyon. Suno sa The New York Times, ang mga opisyal sang Saudi nagreport nga “1,426 ka Moslem nga peregrino ang napatay sa dinaguso sa alagyan nga tanel nga nagaangot sining siudad sa tolda nga kampo para sa mga peregrino.” Suno sa report, mga 5,000 ka pedestrian ang nagginutok sa tanel samtang makaunod lamang ini sing isa ka libo ka tawo. Ang isa ka saksi nagreport nga dugang sa mga natapakan sa dinaguso, madamo ang nahulog nga wala sing pangalibutan, kag ang iban napatay bangod kulang sing oksihena. Ang Times nagsiling nga ginpatuhuyan ni King Fahd sang Saudi Arabia ang aksidente subong “kabubut-on sang Dios, nga labaw sa tanan nga butang.”
BAG-O NGA BIBLIA PARA SA ARCTICA
Ang pagbadbad sang Biblia sa Inuktitut, ang hambal sang tumandok nga mga Inuit sa Arctica, madugay na nga isa ka hangkat. Ini nga hambal wala sing tinaga para sa karnero, kabayo, ukon asno, apang may 30 ini ka tinaga para sa yelo. Ang badbad nga ginagamit karon, suno sa The Globe and Mail sang Toronto, Canada, 90 ka tuig na kag madamo sing sayop nga mga badbad kag balik-awot nga mga prase. Halimbawa, ginabadbad sini ang ‘kordero sang Dios,’ subong “pinasahi nga butang sang Dios nga daw caribou nga baka ang hitsura.” Apang bangod sang satelayt nga telebisyon kag edukasyon, ang Inuit nga katawhan pamilyar na karon sa dugang pa nga mga tinaga nga sang una indi nila mahangpan. Sa amo, ginahimo ang bag-o nga badbad sang Cristianong Griegong Kasulatan. Ang “karnero” mabadbad na karon sa Inuit nga termino nga “sheepi,” apang ang “asno” badbaron gihapon subong “butang nga may dalagku nga mga dulunggan.”
MAKAMAMATAY NGA SINAMO
Ang “cocaine” nga ginabaligya sa mga nagaabuso sa droga sa Brazil nagaunod sing mga 7.5 porsiento lamang sang puro nga cocaine, suno kay Paulo Sérgio Fleury, hepe sang polisiya sa State Department of Narcotics (Denarc) sa São Paulo. Ang paggamit sing may samo nga cocaine makamamatay. Ang pamantalaan sang Brazil nga O Estado de S.Paulo nagreport nga ang cocaine nga naagaw sang polisiya natukiban nga nasamuan sing materyalis subong sang ‘boric acid (hilo nga ginagamit sa pagpatay sa mga subay kag mga tanga), confectioners’ sugar, bulong sa lupot, lokal nga anestisya, sodium chloride (asin), gypsum, kag binukbok nga kristal.’ Bisan pa binukbok na ang kristal, “mahimo ini magtuga sing mga riri kag mga pilas sa sulod sang lawas sang nagagamit sini.”
BAG-O NGA KAANGTANAN SANG SOBYET KAG BATIKANO
Ang miting sa ulot ni Papa Juan Paulo II kag presidente sang Sobyet nga si Mikhail Gorbachev sang nagligad nga Disiembre nagresulta sini nga tuig sa opisyal nga kaangtanan sa ulot sang Batikano kag Unyon Sobyet sa nahauna nga tion kutob sang Ruso nga Rebolusyon sang 1917. Ginlaragway ini subong “una nga relasyon pangdiplomasya” sang humalambal sang Batikano nga si Joaquim Navarro, ang kasugtanan nagakinahanglan sa Batikano nga magbaylo sing tiglawas nga may ranggo sang apostoliko nga nuncio para sa Sobyet nga tiglawas nga may ranggo sang embahador. Si Gorbachev nanaad kuno sa papa nga ang kahilwayan sa relihion ihatag sa Unyon Sobyet.
ANG GAHOM SANG MAKUSOG NGA PAGBUOT
Natukiban sang mga mananalawsaw sa University of California sa San Diego sa La Jolla nga mahimo ginapalaba sang makusog nga pagbuot ang kabuhi sa idalom sang pila ka mga kahimtangan. Gin-usisa sang mga mananalawsaw ang kadamuon sang nagkalamatay sa tigulang nga Intsik nga mga babayi sa sulod sang 15 ka tuig nga panahon. Nasapwan nila nga ang kadamuon sang napatay nagnubo sing 35 porsiento sa sulod sang mga semana antes sang Harvest Moon Festival sang mga Intsik, isa ka tuigan nga selebrasyon nga sa diin ang mga babayi may sentral nga papel sa seremonya. Sa sulod sang semana sa tapos sang piesta, ang kadamuon sang napatay naglabaw sa normal nga kadamuon sing 35 porsiento. Amo man sini sa Judiyo nga mga lalaki may kaangtanan sa Paskuwa. Ang sosyologo nga si David P. Phillips, nga nanguna sa pagpanalawsaw, ginbalikwat sa The Boston Globe subong nagsiling: “Ang mga resulta daw nagapahangop sing mabaskog nga sarang mapaisol sang iban nga tawo ang ila kamatayon sa malip-ot agod makahingabot sila sa isa ka okasyon nga may sikolohiko nga kaayuhan sa ila.”
ISA KA MAKAMAMATAY NGA HAMPANG
Ang kabataan nga nagapuyo sa mataas nga housing project sa Siudad sang Nueva York nakasapo sing makamamatay nga paagi sa pagpangita sing kakunyag: pagsakay sa ibabaw sang mga elebetor. Ini nga buhat nahibaluan na sa dimagkubos 20 ka tuig, apang nagasiling ang polisiya nga nagadugang ini, nga nagadul-ong sa halos 200 ka aresto kag 40 ka halit sa tion sang 1989, doble sang kadamuon sang 1988. Wala labot nga ginabangdan ini sang makangilidlis nga mga halit, makapatay man ini. Gintilawan sang isa ka 12-anyos nga bata nga lalaki nga magsirko halin sa isa ka pasagi padulong sa nagaandar nga elebetor kag nadugmok sia sa kamatayon, pagligad lamang sang tatlo ka semana sa tapos ang isa ka sine nga nagapaandam sa kabataan batok sa sini nga hampang ginpaguwa sa amo man nga elebetor. Ang iban nga mga pamatan-on nagalumpat gikan sa ibabaw sang isa ka nagaandar nga elebetor padulong sa lain nga elebetor. Ang iban nagasakay sa idalom sang elebetor, kag nagakabit sa kable sang koryente. Ang pamatan-on nga mga lalaki kag mga babayi palareho nga nagahampang sini. Suno sa mga opisyal sang housing, ang kabataan ginapahulag sang kataka kag sing handum nga padayawon ang ila mga katubotubo.