Isa ka Ginharian nga Gintukod sa Balas, Langis, kag Relihion

ANO nga pungsod ang subong kadaku sa Nakatundan nga Europa, may populasyon nga 12 milyones lamang, kag halos desyerto ang kabug-usan? Ano nga ginharian ang gintukod sang 1932, nakatukib sing madamo nga langis sang 1938, kag nangin ikatlo sa pinakadaku nga manugprodukto sing krudo nga langis sa kalibutan? Ano nga ginharian ang nagagamit sang Koran subong iya konstitusyon kag amo ang lokasyon sang duha sang ginapakabalaan sing labi nga mga siudad kag mga moske sang Islam?

Ang sabat sa sining tanan nga pamangkot amo ang Ginharian sang Saudi Arabia, nga ginagamhan ni Hari Fahd Bin Abdul Aziz. Sa kasangkaron nga 2,240,000 kilometros kuwadrados, ginaukupar sini ang daku nga bahin sang Arabian peninsula, nga sa nakatundan amo ang Dagat nga Mapula, sa bagatnan amo ang Arabian Sea, kag sa sidlangan amo ang Arabian Gulf.

Paano ako nangin interesado sa sining pungsod sang mga Arabo? Nakita ko sa pamantalaan ang imbitasyon sa isa ka eksibisyon sa Siudad sang Nueva York nga ginsakdag sang gobierno sang Saudi Arabia. Napukaw ako nga makatuon sing dugang pa nahanungod sa sining tuhay nga kultura kag dalanon sang pagkabuhi. Kag sanglit mahimo nga indi gid ako makakadto sa Saudi Arabia, ngaa indi ang Saudi Arabia ang pakadtuon ko sa akon?

Saudi Arabia​—Ang Daan kag ang Bag-o

Sang magsulod ako sa duog sang eksibisyon, natalupangdan ko nga ang tanan gindesinyo agod mangin maayo ang pagtamod sang publiko nahanungod sining pungsod sa Arabia. Bisan diin may yara Saudi nga mga estudyante sa unibersidad nga nagatener sa E.U. nga nagaalagad subong nakahibalo sing maayo nga mga tuytoy. Ang tanan nakapanapot sing kinaandan nga thobe, isa ka malaba, puti nga panapton nga kaangay sang bata kag lab-ot sa tiil. Ang kada isa may pula-kag-puti nga checkered nga ghutra, ukon higot sa ulo, nga ginahugpong sang doble nga itom nga cord. Ang tanan maayo maghambal sing Ingles kag matinahuron sa pagsabat sang bisan anong pamangkot ko ukon sang iban.

Sa tapos sang madulomdulom nga kuwarto, nga may mga retrato sang harianon nga pamilya sang Saudi subong man sang madamo nga slide nga presentasyon sang mga bahin sang Saudi Arabia, ginduaw ko masunod ang duog nga nagalaragway sang tradisyonal nga Arab kag Bedouin nga pagkabuhi. May ginapasundayag nga isa ka maitom nga tolda sang mga Bedouin upod ang tanan nga gamit sang ila pagkabuhi nga nagapanlakatan. Apang, bangod sang pag-abanse sang modernong teknolohiya, ang Bedouin nga estilo sang pagkabuhi, lakip ang leyendaryo nga pagkamaabiabihon sini sa mga dumuluong, nagakadula na.

Ang masunod nga bahin sang paglibot isa ka pahanumdom sang relihioso nga kusog nga nagatiklod kag nagakontrol sa pagkabuhi sang Saudi Arabia​—ang Islam.a

Mecca, ang Kaaba, kag ang Koran

Ang balaan nga libro sang Islam, ang Koran, “ginakabig nga konstitusyon sang [Saudi Arabia] kag nagahatag sing maayong mga talaksan kag panuytoy,” siling sang opisyal nga brosyur. Ang isa ka pampleta nagasiling: “Ginhimo sang Ginharian ang sosyal, politikal, kag ekonomiko nga mga pagsulundan sini sa kapawa sang Islamiko nga mga panudlo.” Samtang may pila ka kopya sang sinulat sang kamot nga mga kopya sang Koran nga napasundayag, ang panguna nga tema sini nga bahin amo ang ginakadtuan sang mga peregrino nga siudad sang Mecca (Arabe, Makkah) upod ang daku nga moske sini kag ang Kaaba sa sentro. Ginlaragway ini paagi sa dalagku nga mga modelo.

Ang Kaaba, isa ka daku, korte-kubo nga tinukod nga human sa bato kag natabunan sang mabug-at kag itom nga tela, ginalaragway sang isa ka Islamiko nga publikasyon subong amo “ang duog sang pagsimba nga ginsugo sang Dios kay Abraham kag kay Ismael nga patindugon sang nagligad nga apat ka libo ka tuig.”b Sa amo ang Islam (ginsugdan ni manalagna Muḥammad sang ikapito nga siglo C.E.) nagapangangkon nga may kaangtanan kay Abraham, ang patriarkal nga manughanda sang dalan para sa Judaismo kag Cristianismo. Busa isa ini sang tatlo ka daku nga monoteistiko nga relihiosong sistema.

Sa kamatuoran ang Kaaba nahamtang sa sentro sang daku nga kuwadrado kag bukas nga duog nga nagaporma sing bahin sang daku nga Moske sang Mecca. Sa tuigan nga peregrino (ḥajj), kapin sa isa ka milyon ka Muslim ang nagapanong didto agod mangamuyo kag maglibot sa Kaaba sing makapito. Ginakabig sang tagsa ka mapagros nga Muslim nga isa ka obligasyon ang paglakbay sa sini sa dimagkubos makaisa sa iya bug-os nga kabuhi. Ang eksibisyon naglakip man sang modelo sang isa ka daku nga moske sang Medina (Arabe, Madinah), ang lulubngan ni Muhammad.

Ang labi nga makawiwili amo ang madamo sing adorno nga mga puwertahan sang Kaaba nga napasundayag. Sa kinaandan, mga Muslim lamang ang nakakita sini, kay sila lamang ang ginatugutan sa pagsulod sa moske sang Mecca. Daw indi mapatihan nga mga orihinal yadto tubtob ginpaathag sang tawo nga nagagiya sa amon nga amo ini ang mga puwertahan nga gingamit kutob sang 1942 tubtob 1982, sang gin-islan ini sing bag-o. Human ini sila sa bulawan kag pilak kag naadornohan sing bulawan nga mga plaka nga may mga bersikulo gikan sa Koran nga tinigib sa Arabe. Sa kaiping nga dingding, may nagakabit nga kiswah, ukon mabug-at itom nga kurtina, nga ginatabon anay sa Kaaba, nga naburdahan sing dugang pa nga kolor-bulawan nga mga binalikwat gikan sa Koran.

Modernong Pagkabuhi sa Saudi Arabia

Sa padayon pa nga paglibot, may yara ginhimohimo nga kinaandan nga mga danyag sa kalye, nga may mga tawo nga nagalala sing mga banig kag ang iban nagasalsal sang salsalon agod himuon nga mga gamit sa balay. Ang iban nagahimo sing kinaandan nga panit nga mga tsinelas sang mga Arabo. Ang iban nagahimo sing simple lamang nga kahoy nga mga hawla sang pispis. Kag ang iban pa gid nagakorte sing mga kulon paagi sa isa ka ruyda nga ginapaandar sang tiil.

Sang ulihi nakalab-ot ako sa bahin nga nagapadaku sang mga nahimuan sang moderno nga Saudi Arabia. Maathag nga ang natukiban nga langis nagbag-o sang ekonomiya sang Saudi kag sang talaksan sang pagkabuhi para sa pungsod. Ang ARAMCO (Arabian American Oil Company) nakatukib sing daku nga deposito sang langis sang 1938. Ang brosyur sang kompanya nagasiling: “Ang Aramco karon may kapin sa 43,000 ka empleyado, mga 550 ka bubon nga ginakuhaan sing langis, 20,500 kilometros ka ililigan kag tubo kag kapin sa 60 ka planta sa pagpain sang gasolina.”

Indi katingalahan nga bangod sang amo sina kabakod nga sadsaran sang ekonomiya, ang mga brosyur sang impormasyon nagasiling nga ang Saudi Arabia nagasakdag sing 15,000 ka eskwelahan kag sentro sang edukasyon nga nagatudlo sa 2.5 milyones ka estudyante. Ang edukasyon wala sing bayad para sa tanan tubtob sa unibersidad. Kag pito ang unibersidad.

Sa pagkamatuod, indi langis lamang ang importante sa Saudi Arabia. Dalagku nga mga proyekto para sa irigasyon ang nahuman na, kag ang agrikultura nag-uswag tubtob sa punto nga ang pungsod nagaeksport sing isda, manok, trigo, dates, ulutanon, kag gatas kag iban pa nga produkto gikan sa uma.

May Duha ka Bahin ang Tagsa ka Sensilyo

Natapos ko ang akon tatlo ka oras nga pagduaw sa “Saudi Arabia” nga nagadayaw sa mga nahimuan sang isa ka diutay nga pungsod. Ginhanduraw ko kon daw ano kuntani ka tuhay ang mga kahimtangan kon ang tagsa ka pungsod ginpakamaayo man sing mga reserba sang petroleum ukon sang iban nga mapuslanon nga mga manggad nga ginakinahanglan sang bug-os nga kalibutan.

Bisan pa nasapwan ko nga puno sing impormasyon ang akon pagduaw, natalupangdan ko nga wala ginlakip ang latagon sang relihion. Wala ako sing natun-an nahanungod sa aktuwal nga bato sang Kaaba, isa ka itom nga bulalakaw nga ginasimba sang mga Muslim nga nagaduaw sa Mecca. Sang wala pa matukod ang Islam, ang bato “ginasimba subong isa ka anting-anting,” siling ni Philip K. Hitti sa iya History of the Arabs. Ang sugilanon amo nga samtang ginapatindog liwat ni Ismael ang Kaaba, nabaton niya ang itom nga bato gikan kay anghel Gabriel.

Ang isa pa nga wala malakip sa eksibisyon amo nga wala ako sing nakita nga pagpatuhoy sa duha ka daku nga dibisyon sang Islam, ang Sunni kag ang Shia. Ining pagsipakay nagsugod sang tion sang mga nagsalili kay Muhammad kag ang ginbangdan amo ang pagkatuhay sang interpretasyon sa kon sin-o ang may kinamatarong nga mga manunubli niya​—ang pasaran bala amo ang kaliwat ni Muhammad subong amo ang ginapangangkon sang Shiite nga mga Muslim ukon ang palangakuan paagi sa botar subong amo ang ginapangangkon sang kalabanan nga Sunni? Ang mga taga-Saudi natungod sa estrikto nga Wahhabi nga sekta sang Hanbali nga panudlo, ang labing estrikto sa apat ka panudlo sang Sunni nga mga Muslim.

Ang maathag nga wala malakip sa eksibisyon amo ang Arabo nga mga babayi. Ginhaumhaom ko nga ang kabangdanan sini amo ang estrikto nga interpretasyon sang mga taga-Saudi sa Islamiko nga kasuguan tuhoy sa papel sang mga babayi sa publiko.

Sang maghalin ako sa eksibisyon, napilitan ako nga mapahanumdom sang hulubaton nga may duha ka bahin ang tagsa ka sensilyo. Sa guwa sa kalye, may yara Arabo nga mga manugprotesta nga nagapanghatag sing mga pampleta nga nagasumbong sang kapintas kag inhustisya sa Saudi Arabia kag nagapakamalaut sang kakulang sing demokratiko nga proseso sa sadto nga pungsod (wala sing sekular nga konstitusyon ukon parlamento). Ginparealisar ako sini nga para sa iban nga tawo ang balas, langis, kag relihion indi amo lamang ang importante. Apang sa dimagkubos nakabaton ako sing mas maathag nga paghangop tuhoy sa kabuhi sa Saudi Arabia kag sang epekto sang Islam sa katawhan sini.​—Gin-amot.

[Mga footnote]

[Mapa/Piktyur sa pahina 16]

(For fully formatted text, see publication)

IRAQ

IRAN

Mecca

SUDAN

SAUDI ARABIA

Red Sea

Arabian Sea

[Mga piktyur sa pahina 17]

(Gikan sa wala) Mga ganhaan sang Kaaba, Arabo nga panday, kag pagburda sulat sang Arabe nga letra

[Credit Line]

David Patterson