Siudad Sang Mexico​—Isa ka Nagadaku nga Gadya?

Sang koresponsal sang Magmata! sa Mexico

ANG siudad sang Mexico isa ka gadya . . . nga sing makatilingala nagapanghikot gihapon,” siling sang isa ka Mexicano nga arkitekto nga si Teodoro González de León. Gintawag ini sang National Geographic subong “Isa ka Makahaladlok nga Higante.” Para kay Carmen, natawo sang nagligad nga 30 ka tuig, “isa ini ka masako nga siudad sang kubos nga mga tawo nga nakahibalo kon paano mangin malipayon kag magkalipay sa simple nga mga butang sang kabuhi​—lakip ang ila paborito nga Mexicano nga mga kalan-on, subong sang enchilada, tamales, tortilla kag mole.”

Ang Siudad sang Mexico, nga may mga 15 milyones ka populasyon, isa karon sang labing daku nga mga siudad sa kalibutan apang isa ka nagauswag nga metropolis sa sulod sang mga siglo.a Gintukod ini sang mga 1325 ni Tenochtitlán kag nangin kapital sang Aztec Empire. Ginsugdan nga tukuron sang mga Aztec ang siudad sang magpuyo sila sa isa ka isla sa sulod sang Lake Texcoco. Sa pagligad sang tion, gintampukan nila sing duta ang linaw agod nga mapasangkad ang siudad, apang isa ini ka siudad sang mga kanal kag pirme ginalibutan sing tubig. Sang mag-abot ang mga Espanyol sang 1519, nakibot sila sa himaya, katahom, kag organisasyon sang isa ka siudad nga may 200,000 tubtob 300,000 ka pumuluyo.

Siudad sang mga Pagkatuhay

Ang Siudad sang Mexico, kaangay sang kalabanan nga dalagku nga mga siudad, may madulom nga bahin sang kaimulon kag krimen, apang gikan sa madamo nga pagtamod, matahom gid ini. Bangod sang daku nga pagdamo sini, ginlaragway ini nga “magamo”; apang, sa pagpatuhay, sa tunga sang siudad, yara ang isa sang labing daku nga mga parke sa kalibutan, ang Chapultepec Park, nga may kalaparon nga 647 ektaryas. May kagulangan ini, pila ka linaw, mga restawran, kag mga museo, kag nanuhaytuhay nga kultural nga mga okasyon ang ginahiwat didto. Ang tuigan nga pagpresentar sang “Swan Lake” nga ballet ni Tchaikovsky sa isa ka kinaugali nga danyag sa tubig sang linaw isa ka matahom nga tradisyon. Para sa mga tawo nga indi makaguwa sa siudad sa talipuspusan sang semana, ang parke amo ang nangin kaladtuan nila sa paglingawlingaw.

Bisan pa wala ini nagapakig-indis sa Nueva York ukon Chicago, ang Siudad sang Mexico may rascacielos, ukon mataas nga mga tinukod. Ang Latin American Tower, isa ka 44-panalgan nga tinukod nga nahuman sang 1956, isa ka halimbawa sang desinyo nga gintuyo sa pagbato sa linog. Gintukod ini sa 361 ka direkta nga mga haligi nga gintuyo agod proteksionan ang tinukod gikan sa mga tay-ug. Gikan sa restawran sini, nga nahamtang sa ika-40 kag 41 nga panalgan, madayaw sang isa ang siudad, labi na sa gab-i kon ang madamo nga suga sini nagaigpat batok sa palibot sini nga subong sang itom nga gamusa. Ang pinakamataas nga tinukod sang siudad, ang World Trade Center sang Mexico, wala pa mahuman. May 54 ka panalgan ini kag amo ang butangan sang internasyonal nga mga opisina para sa bug-os kalibutan nga pagnegosyo subong man sang iban pa nga mga pasilidad.

Ang Siudad sang Mexico nagdaku kag naglapad tubtob sa kadakuon nga ang Benito Juárez International Airport sini, nga sang una yara sa guwa sang siudad, halos yara na karon sa tunga sini. Isa ini sang pinakamasako nga mga erport sa kalibutan, nga nagatatap sa mga isa ka milyon ka tawo kada bulan.

Sa Siudad sang Mexico daku gid ang mga pagkatuhay. Ang daku kag luhuso nga mga mansion, eksklusibo kag malahalon nga mga otel, matahom nga mga kondominium, kag mga balaklan halos nagaipingay lang sa kaimulon sang madulom kag masubo nga mga slum. Apang, indi kaangay sang madamo nga iban pa nga dalagku nga mga siudad sa kalibutan, ang mga kalye puno gihapon sing tawo bisan sa kagab-ihon.

Mga Problema sang Daku nga Siudad

Ang Siudad sang Mexico, kaangay sang nagahumlad nga kugita, nagasakop karon sang kapin sa 1,000 kilometros kuwadrados kag nagaukupar sang kabug-usan sang ginatawag nga Federal District subong man sang bahin sang Mexico State. Madamo nga mga minuro kag mga baryo, nga sang una independiente, ang nasakop na karon sang mga kamoy sang siudad.

Natural, ang siudad nga subong sini kadaku nagaatubang sing dalagku nga mga problema. Ang una gid amo ang sobra nga pumuluyo, upod ang resulta nga mga problema tuhoy sa polusyon, kakulang sing balay, kag daku nga kakulangan sa kinahanglanon nga mga butang para sa pagkabuhi, subong man ang nagadaku nga kadamuon sang krimen. Gingamit ang regular nga kampanya sa pagtudlo agod buhinan ang nagakatawo nga bata sa pungsod, apang ang dalagku nga mga pamilya isa ka kultural nga panublion sa Mexico kag ginatamod subong pamatuod sang matuod nga pagkalalaki kag pagkababayi. Dugang pa, madamo nga mga tawo gikan sa mga baryo ang nagasaylo sa siudad, nga nagapangita sing maayoayo nga pagkabuhi. Bisan pa linibolibo ang napilitan sa paghalin sa siudad bangod sang linog sang 1985, ang populasyon nagadugang. Nagasaylo ang mga tawo sa duog nga may trabaho kag may maayo pa nga paglaum nga mabuhi sila.

Makaginhawa Bala ang “Gadya”?

Ang polusyon sa hangin sa Siudad sang Mexico nangin makatalagam sa sulod sang nagligad nga napulo ka tuig. Sang katuigan 1960, may isa ka bahin sang siudad nga gintawag “ang labing silang nga rehiyon.” Karon wala sing rehiyon sang Siudad sang Mexico ang silang. Ang media nagapaandam. “Ang polusyon sa hangin sa nalupyakan sang Mexico nakalab-ot sa makatalagam nga mga nibel,” siling sang isa ka sientipiko nga magasin. Ang Time nga magasin nagsiling: “Tatlo ka milyon ka mga awto kag 7,000 ka diesel nga mga bus, madamo sini daan na kag indi na makay-o, ang nagabuga sing higko sa hangin. Amo man ang mga 130,000 ka pabrika sa malapit nga nagarepresentar sang kapin sa 50% sang bug-os nga industriya sang Mexico. Ang adlaw-adlaw nga kabilugan sang kemikal nga nagahigko sa hangin nagalab-ot sa 11,000 ka tonilada. Ang paghaklo lamang sini katumbas sa pagsigarilyo sing duha ka pakete sang sigarilyo kada adlaw.”

Nagalain ang kahimtangan. Ginbalikwat sang pamantalaan nga El Universal sang Oktubre 12, 1989, ang direktor sang Autonomous Institute of Ecological Investigation subong nagasiling: “Ang polusyon sa Siudad sang Mexico makahaladlok, kay ang tagsa ka tawo sa siudad nagabaton adlaw-adlaw sing promedyo nga 20 onsa sang makahalalit nga mga sustansya.” Kada tuig, kapin sa apat ka milyon ka tonilada sang mga higko ang ginabuga sa siudad.

Kasan-o lang, may emerhensya nga mga tikang nga ginhimo sa pag-away sa polusyon. Ginpatok ang programa agod punggan kada adlaw ang pila ka awto sa pagdalagan sa siudad bangod, suno sa report sang gobierno, “ang mga salakyan nagapaguwa sing 9,778.3 ka tonilada sang higko kada adlaw,” nga sa sini 7,430 ka tonilada ang nagahalin sa pribado nga mga awto. Ang mga tawo gin-agda na nga buhinan sing kinabubut-on ang paggamit sang ila awto paagi sa pag-ambitay sa isa lamang ka salakyan kon nagakadto sa trabaho ukon sa bisan diin, apang wala ini magmadinalag-on. Ano ang ginhimo sang gobierno sang siudad?

Karon, paagi sa “isa ka adlaw nga wala sing awto” nga programa, ang tanan nga pribado nga mga awto ginadumilian suno sa rotasyon isa ka adlaw kada semana, depende sa katapusan nga numero sang ila plaka ukon sa kolor sini. Nagakahulugan ini nga kada adlaw 20 porsiento sang tatlo ka milyon ka pribado nga mga awto sa siudad ang wala ginagamit. Ini nga programa gintuyo sang primero nga ipatuman sa tion lamang sang tigtulugnaw agod punggan ang thermal inversion, apang karon ginagamit ini sang mga awtoridad sing permanente. Para sa mga wala nagatuman, may yara daku nga multa subong man mabudlay nga mga paagi nga kinahanglan sa pagbawi sang ginbutong nga awto. Ining Draconian nga mga tikang nagkombinse sa kalabanan nga mga tsuper sa pagsakdag sang programa.

Ang isa pa ka tikang nga ginahimo amo ang pagpauswag sa kalidad sang gasolina, ginabuhinan ang kadamuon sang tingga. Subong man, ginapatuman na karon nga ang tanan nga salakyan usisaon sa tion kag tion tuhoy sa polusyon nga ginapaguwa sini. Dugang pa, ang bag-ong kasuguan nagaobligar sa mga pabrika sa paghupot sing mga sistema batok sa polusyon. Ang iban nga mga pabrika ginsira bangod wala sila magsunod sa sining kinahanglanon. Nabuhinan sini diutay ang problema sa polusyon, apang wala pa ini malubad. Kaangay sang nabilin nga bahin sang kalibutan, ang Mexico nagakinahanglan sing bug-os uniberso nga solusyon sa iya mga problema.

Isa ka adlaw sa indi madugay, sa idalom sang paggahom sang langitnon nga gobierno sang Dios, gamiton sang katawhan ang ila manggad sing maalamon, kag ang tanan nga tawo magapuyo, indi sa gutok nga mga siudad, kundi sa dayag nga mga lugar upod ang tanan nga kinahanglanon para sa isa ka malipayon nga kabuhi. Samtang wala pa ina, wala sing mapilian kundi batason ang ginutok kag ang mga kabudlayan sang Siudad sang Mexico, samtang nagakalipay ang isa sa madamo nga maayong mga butang nga ginatanyag sini​—lakip ang matahom nga laragway sang maabiabihon nga mga Mexicano.​—Bugna 11:​18; 21:​1-4.

[Mga footnote]

[Mga piktyur sa pahina 26]

Ang matag-as nga mga tinukod kag ang trapiko sa Siudad sang Mexico