“Tion sang Pag-ayo”

Si Ann amo ang dalangpan sang tanan; isa ka manugbulig sa bisan sin-o nga may problema. Mabakod kag sigurista kon tulukon, wala gid sing may nakahibalo nga sia gali may ginatago nga mga pilas sa emosyon, tubtob isa ka adlaw nadumduman niya liwat. “Didto ako sa trabaho,” alimunaw ni Ann, “kag naglain ang pamatyag ko kag nahuya gid ako. Indi ako makatuknol! Pila ka adlaw nga nag-antos ako. Nian nadumduman ko nga gin-abusuhan ako sang akon ikaduha nga amay​—sa pagkamatuod, ginlugos niya ako. Kag indi lamang sing makaisa.”

MAY “tion sa pag-ayo.” (Manugwali 3:3) Kag para sa madamo nga biktima sang pag-abuso sa bata​—kaangay ni Ann—​ang pagdumdom liwat sang madugay na nga natabo isa ka importante nga bahin sang pag-ayo.

Apang, paano, malipatan sang isa ang butang nga masakit subong sang seksuwal nga pagsalakay? Binagbinaga kon paano wala sing mahimo ang isa ka bata batok sa seksuwal nga kailigbon sang isa ka amay ukon sang isa ka mabakod nga adulto. Indi sia makadalagan. Nahadlok sia magsinggit. Kag nahadlok sia manugid​—kay bisan sin-o! Apang, mahimo nga makita niya kada adlaw ang nag-abuso sa iya kag maghulag nga daw sa wala sing natabo. Ini nga pagpakunokuno mabudlay para sa isa ka adulto; halos imposible ini para sa isa ka bata. Gani ginagamit niya ang daku nga imahinasyon nga kinaugali sa mga bata kag nagapalagyo sia paagi sa hunahuna! Nagapakunokuno sia nga wala sia gin-abusuhan, ginakalimtan niya ini ukon ginapakunol ang iya balatyagon sa sini.

Ang matuod, sa tion kag tion, ginabalabagan naton sa aton hunahuna ang mga butang nga indi naton luyag makita ukon mabatian. (Ipaanggid ang Jeremias 5:21.) Apang ginagamit sang mga biktima sang pag-abuso ini nga ikasarang subong kasangkapan sa pagpanginluwas. Ang pila ka biktima nagreport: “Nagpakunokuno ako nga natabo ini sa iban kag nagatan-aw lamang ako.” “Nagpakunokuno ako nga nagakatulog ako.” “Ginlubad ko ang akon problema sa matematika sa akon hunahuna.”​—Strong at the Broken Places, ni Linda T. Sanford.

Gani, indi makapakibot, nga ang libro nga Surviving Child Sexual Abuse nagasiling: “Ginabanta nga tubtob sa 50 por siento sang mga nakalampuwas sa seksuwal nga pag-abuso sa bata ang wala sing hinalung-ong nga natabo ini sa ila.” Ang iban, makadumdom sang pag-abuso, apang ginapunggan nila ang mga balatyagon nga may kaangtanan sa sini​—ang kasakit, ang kaakig, ang kahuya.

Pagpugong—Pagsumpunganay sa Hunahuna

Busa, indi bala labing maayo nga magpabilin nga nalubong ining mga butang​—nga kalimtan na lang ini sang mga biktima? Mahimo idesisyon sang iban nga amo sini ang himuon. Ang iban indi luyag. Subong ini sang ginasiling sang Job 9:​27, 28: “Kon magyuhum ako kag magtinguha nga kalimtan ang akon pagbakho, ang tanan ko nga pag-antos nagabalik sa pagtublag sa akon.” (Today’s English Version) Ang pagpugong sa makahaladlok nga mga nagligad isa ka makakalapoy nga panikasog sang hunahuna, isa ka daku nga pagsumpunganay nga mahimo makahalit sa lawas.

Samtang nagadaku ang biktima, masami nga nagaluya ang iya ikasarang sa pagpugong sa nagligad bangod sang mga pag-ipit sang kabuhi. Mahimo nga magabalik ang iya ginakahadlukan nga mga nagligad kag mga balatyagon bangod sang baho sang pahumot, sang pamilyar nga hitsura, sang makapakibot nga tunog, ukon bangod sang pag-eksamin sang isa ka doktor ukon dentista.a Indi bala sia dapat maghimakas nga kalimtan ini? Sa sini nga punto madamo nga biktima ang naumpawan paagi sa pagtinguha nga dumdumon ang nagligad! Ang isa ka babayi nga nagahingalan kay Jill nagsiling: ‘Sa tion nga magbalik ang nagligad, nagaluya ini. Ang pagtago sini sa hunahuna mas masakit kag makatalagam sang sa paguwaon ini.’

Ang Kapuslanan sang Pagbaton

Ngaa subong sini? Ang isa ka rason amo, ang pagdumdom nagatugot sa biktima sa pagkasubo. Ang kasubo isa ka kinaugali nga reaksion sa masakit nga nagligad; nagabulig ini sa aton sa paglandas sang makapahuol nga mga hitabo. (Manugwali 3:​4; 7:​1-3) Apang, ang biktima gindingutan sa pagkasubo, ginpilit sa pagpanghiwala sang iya makahaladlok nga inagihan, ginpilit sa pagpugong sang iya kasakit. Ina nga pagpugong mahimo magresulta sa ginatawag sang mga doktor nga posttraumatic stress disorder​—isa ka kunol nga kahimtangan nga wala sing emosyon.​—Ipaanggid ang Salmo 143:​3, 4.

Samtang nagabalik ang nagligad, mahimo handurawon liwat sang biktima ang pag-abuso. Ang iban nga mga biktima temporaryo nga nagabalik pa gani sa tulad-bata nga kahimtangan. “Kon ginahanduraw ko ang nagligad,” alimunaw ni Jill, “masami makabatyag ako sing mga sintoma sa lawas. Kon kaisa ang mga nagligad tuman ka mapiguson, nga sa banta ko daw mabuang ako.” Ang madugay ginpunggan nga kasingkal sang bata pa mahimo karon nga mag-utwas sa hinali. “Ang pagdumdom nagadul-ong sa akon sa kapung-aw kag kaakig,” siling ni Sheila. Apang sa idalom sining tumalagsahon nga mga kahimtangan, ang kaakig nagakaigo. Nagakasubo ikaw kag ginapabutyag mo ang matarong nga kasingkal nga madugay na ginatago! May kinamatarong ikaw nga dumtan ang malaut nga mga buhat nga ginhimo batok sa imo.​—Roma 12:9.

Ang isa ka biktima sang pag-abuso nagsiling: “Kon madumduman ko gid ang nagligad, nagabatyag ako sing daku nga kaumpawan . . . Sa dimagkubos nahangpan ko na karon kon ano ang akon ginaatubang. Bisan pa mabudlay ang pagdumdom sang nagligad, ginabalik sini sa akon ang bahin sang akon kabuhi nga nangin makahaladlok bangod indi ko ini sadto mahangpan kag makatalanhaga gid.”​—The Right to Innocence.

Ang pagdumdom sang nagligad mahimo magabulig man sa biktima sa paghibalo sang ginhalinan sang pila ka problema niya. “Nahibaluan ko nga may tudok ako nga dumot kag kaakig apang indi ko mahangpan kon ngaa,” siling sang isa ka biktima sang incesto. Ang pagdumdom sang nagligad nagabulig sa madamo sa pagrealisar nga ang natabo indi nila sala, nga sila ginbiktima lang.

Sa pagkamatuod, indi tanan makadumdom sang pag-abuso sa ila sing subong ka hinali ukon subong kaathag sa iban. Kag nagaugyon ang kalabanan nga manuglaygay nga indi kinahanglanon nga dumdumon ang tagsa ka detalye sang pag-abuso sa isa agod mag-ayo gikan sa mga epekto sini. Ang pagbaton lamang nga natabo ang pag-abuso isa ka daku nga tikang padulong sa pag-ayo.​—Tan-awa ang kahon sa pahina 9.

Pagpangayo sing Bulig

Kon biktima ikaw sang seksuwal nga pag-abuso sa bata, indi pagbatasa ang nagabalik nga nagligad sing isahanon. Makabulig kon itu-ad mo ang imo ginabatyag. (Ipaanggid ang Job 10:​1; 32:20.) Ang iban nga nagabatyag sing sobra nga kahuol mahimo mamat-od nga mangayo sing bulig gikan sa isa ka sangkol nga manugbulong, manuglaygay, ukon propesyonal sa kapagros sang hunahuna. Kon ano man ang himuon, ang ginasaligan nga abyan, ang tiayon, ang mga katapo sang pamilya, ukon ang Cristianong mga manugtatap nga magapamati sing mahinuklugon kag matinahuron makahatag man sing mapuslanon nga pagsakdag.b “Ang akon pinakadaku nga bulig amo ang akon pinakasuod nga amiga, nga si Julie,” siling ni Janet. “Gintugutan niya ako nga sulit-suliton sa iya ang nagligad. Ginatugutan niya ako nga batyagon ang mga emosyon nga nagresulta. Nagapamati sia kag nagabulig sing mahinangpanon.”

Ang pagsalig isa ka makatalagam nga butang, kag mahimo batyagon mo nga indi ikaw takus magbaton sang bulig sang iban​—ukon mahuya gid ikaw sa pagtu-ad sang pag-abuso sa imo. Apang ang matuod nga abyan “natawo tungod sa kapiutan” kag mahimo nga makahatag sa imo sing mapuslanon nga bulig kon hatagan mo sia sing kahigayunan. (Hulubaton 17:17) Apang, pilia ang imo tu-aran. Tun-i nga ipahayag sing amat-amat ang imo mga kabalaka. Kon ang isa ka abyan mangin mahinuklugon kag mainandamon, nian mahimo ka magtuad sing dugang pa nga impormasyon.

Makabulig man ang maayo nga pag-atipan sang imo lawas. Magpahuway sing nagakaigo. Mag-ehersisyo sing haganhagan. Magkaon sing maayo nga mga kalan-on. Kon mahimo, himua nga simple ang imo pagkabuhi. Indi pagpunggi ang paghibi. Ang kasakit mahimo nga daw wala sing katapusan, apang sa ulihi madula ini. Dumduma: Nabatas mo ang pag-abuso sa imo sang ikaw isa ka bata nga wala sing mahimo​—kag nakalampuwas ka! Subong adulto, may ikasarang ka kag kusog nga wala sa imo anay. (Ipaanggid ang 1 Corinto 13:11.) Gani atubanga ang imo masakit nga mga nagligad kag landasa ini. Mangayo sing kusog sa Dios. Ang salmista nagsiling: “Bisan daw ano ka daku ang kabalaka sang akon tagipusuon, ang imo mga paglipay magapasadya sa akon.”​—Salmo 94:​19, The New Jerusalem Bible.

Paglandas sa Pagtublag sang Konsiensia kag sa Kahuya

Ang pag-untat sa pagbasol sa kaugalingon isa pa ka importante nga hilikuton sang pag-ayo. “Bisan karon nabudlayan gihapon ako sa paghunahuna nga wala ako sing sala,” siling sang biktima nga nagahingalan kay Reba. “Nagakatingala ako, ngaa wala ko sia pagpunggi?”

Apang, dumduma nga ang mga manug-abuso nagagamit sing labing malaut nga mga paagi sang pagpilit: awtoridad (‘Amay mo ako!’), mga pamahog (‘Patyon ko ikaw kon manugid ka!’), mapintas nga puwersa kag pagpabatyag nga nakasala (‘Kon manugid ka, bilangguon si Daddy.’) Sa kabaliskaran, ang iban nagagamit sing malolo nga panghaylo ukon mga regalo kag mga hamham. Nagabinutig ang iban sa pagsiling nga ang seksuwal nga mga buhat isa ka hampang ukon angga sang ginikanan. “Nagsiling sia nga amo sini ang ginahimo sang mga tawo kon nagahigugmaanay sila,” alimunaw sang isa ka biktima. Paano mapamatukan sang isa ka diutay nga bata ining pamahog kag pangdaya sa emosyon? (Ipaanggid ang Efeso 4:14.) Huo, wala sing pasunaid nga ginahingalitan sang manug-abuso ang kamatuoran nga ang kabataan wala sing mahimo, mahuyang, “mga bata sa kalautan.”​—1 Corinto 14:20.

Nian, ayhan dapat mo pahanumdom ang imo kaugalingon kon daw ano ikaw kaluya kag wala sing mahimo sang bata pa ikaw. Ayhan mahimo maghinguyang ka sing pila ka tion upod sa pila ka diutay nga kabataan ukon tan-awon mo ang mga laragway mo sang bata pa ikaw. Ang masinakdagon nga mga abyan makabulig man paagi sa pagpahanumdom sa imo pirme nga ang pag-abuso indi nimo sala.

Sa gihapon, ang isa ka babayi nagsiling: “Nagakangil-ad ako kon madumduman ko ang balatyagon nga ginpukaw sa akon sang akon amay.” Madumduman sang pila ka biktima (58 porsiento sa isa ka pag-usisa) nga napukaw sila sa sekso sa tion nga gin-abusuhan sila. Gani mahangpan nga ini nagapahuya gid sa ila sing daku. Apang, ang libro nga Surviving Child Sexual Abuse nagapahanumdom sa aton nga ang “napukaw nga balatyagon [isa] lamang ka awtomatiko nga [reaksion] sang lawas sa pagtandog ukon sa pagpukaw sa pila ka paagi” kag nga ang bata “wala sing kontrol sa sini nga pagkapukaw.” Sa amo, ang manug-abuso lamang ang may bug-os nga salabton sa natabo. INDI MO SALA YADTO!

Malipay man ikaw sa paghibalo nga ginatamod ikaw sang Dios subong “indi salawayon kag walay sala” sa sini nga butang. (Filipos 2:15) Sa ulihi ang sugyot nga halitan mo ang imo kaugalingon madula, kag makatuon ikaw sa paghigugma sang imo kaugalingon nga lawas.​—Ipaanggid ang Efeso 5:29.

Pagbaton sa Imo mga Ginikanan

Mahimo nga amo ini ang isa sang pinakamabudlay nga mga hilimuon agod mag-ayo. Ang iban puno gihapon sing kaakig, mga pantasya sa pagtimalos​—ukon sing balatyagon nga nakasala. Ang isa ka biktima sang pag-abuso nagsiling: “Napung-awan ako bangod sa banta ko ginapaabot ako ni Jehova nga patawaron ang nag-abuso sa akon, kag indi ko mahimo ini.” Sa pihak nga bahin, mahimo magakabuhi ka nga may kahadlok sa nag-abuso sa imo. Ukon mahimo nga maugot ka sa imo iloy kon ginpabulagbulagan niya ang pag-abuso ukon ginpanghiwala niya ukon naakig sia sang mabuyagyag ang pag-abuso. “Ginsilingan ako sang akon iloy nga dapat ko hangpon ang [akon amay],” alimunaw sang isa ka babayi nga may kapait.

Kinaugali lamang nga maakig ang isa kon gin-abusuhan sia. Walay sapayan, mahimo nga mabakod gid ang higot sang pamilya, kag mahimo indi mo luyag nga utdon sing bug-os ang tanan nga pagpakig-angot sa imo mga ginikanan. Ayhan handa ka nga makighidait sa ila. Apang, daku ang nasandig sa mga kahimtangan. Ang mga biktima kon kaisa may huyog sa pagpatawad sa ila mga ginikanan​—indi bangod ginapasaylo nila ang pag-abuso, kundi indi nila luyag nga madaug sila sang malain nga buot ukon makontrol sang kahadlok. Agod malikawan ang emosyonal nga pag-engkwentrohanay, kontento na lang ang iban nga ‘magpamalandong sa ila tagipusuon’ kag kalimtan ang natabo.​—Salmo 4:4.

Apang, ayhan ginabatyag mo nga malubad lamang ang natabo kon prangkahon mo ang imo mga ginikanan sa ginhimo nga pag-abuso​—sing personal, paagi sa telepono, ukon paagi sa sulat. (Ipaanggid ang Mateo 18:15.) Kon amo, siguraduha nga maayoayo ka na​—ukon sa dimagkubos may kabulig ka​—sa pagbatas sang mabaskog nga emosyon nga mahimo mag-utwas. Sanglit diutay lamang ang mahimo kon magsinggitanay kamo, tinguhai nga mangin malig-on apang kalma. (Hulubaton 29:11) Mahimo magasugod ka paagi sa pagsugid sang (1) kon ano ang natabo, (2) kon paano ikaw naapektuhan, kag (3) kon ano ang ginapaabot mo gikan sa ila karon (subong sang pagpangayo sing pasaylo, bayad sa doktor, ukon pagbag-o sang batasan). Sa pinakakubos, ang pagbuyagyag sang problema mahimo nga makabulig sa pagdula sang madugay na nga balatyagon nga ikaw wala sing mahimo. Kag mahimo nga magabukas ini sang dalan para sa isa ka bag-o nga kaangtanan upod sa imo mga ginikanan.

Halimbawa, mahimo nga batunon sang imo amay ang pag-abuso nga ginhimo niya kag magpabutyag sing daku nga kangil-ad sa sini. Mahimo nga naghimo man sia sing sinsero nga mga panikasog sa pagbag-o, ayhan paagi sa pagpabulong sang iya pagkagiyan sa alkohol ukon paagi sa pagtuon sang Biblia. Ang imo iloy mahimo man makitluoy sa imo nga patawaron sia bangod wala ka niya maamligan. Kon kaisa magadul-ong ini sa bug-os nga pag-uliay. Apang, indi makibot kon nagaalang-alang gihapon ikaw sa imo mga ginikanan kag magapasulabi nga indi pagdalion ang suod nga kaangtanan sa ila. Apang, sa pinakakubos, mapadayon mo liwat ang rasonable nga pagpakig-angot sa pamilya.

Sa pihak nga bahin, ang pag-engkwentrohanay mahimo nga magdul-ong sa mabaskog nga pagpanghiwala kag pagpasipala sang manug-abuso kag sang iban pa nga mga katapo sang pamilya. Malain pa, mahimo matukiban mo nga sia isa gihapon ka peligro sa imo. Nian, indi nagakaigo ang pagpatawad, kag mahimo imposible ang suod nga kaangtanan.​—Ipaanggid ang Salmo 139:21.

Bisan ano man ang matabo, mahimo madugay nga tion ang magaligad antes mag-ugdaw ang imo napilasan nga balatyagon. Mahimo dapat mo pahanumdumon pirme ang imo kaugalingon nga si Jehova ang magahatag sing katapusan nga hustisya. (Roma 12:19) Ang pagpakighambal sa isa ka masinakdagon nga manugpamati ukon bisan ang pagpabutyag sang imo mga balatyagon paagi sa sulat mahimo man nga makabulig sa imo sa paghangop sang natabo kag sa pagpautwas sang imo kaakig. Sa bulig sang Dios malandas mo ang imo kaakig. Sa pagligad sang tion, ang napilasan nga balatyagon indi na mangibabaw sa imo panghunahuna.​—Ipaanggid ang Salmo 119:​133.

Espirituwal nga Pag-ayo

Wala kami sing lugar sa sini nga magasin agod ipaathag ang tanan nga hulusayon sa emosyon, panimuot, kag espirituwal nga nadalahig. Tuman na ang hambalon nga daku ang imo mahimo agod mapadasig ang imo pag-ayo paagi sa ‘pagbag-o sang imo painuino’ sa bulig sang Pulong sang Dios. (Roma 12:2) ‘Himulati ang mga butang sa unhan,’ ginapuno ang imo kabuhi sing espirituwal nga mga panghunahuna kag hilikuton.​—Filipos 3:​13; 4:​8, 9.

Halimbawa, madamo nga biktima sang pag-abuso ang nakasapo sing daku nga paglipay paagi lamang sa pagbasa sang Mga Salmo. Apang, daku pa nga mga benepisyo ang matigayon paagi sa maukod nga pag-aplikar sang mga prinsipio sang Biblia. Sa ulihi ang kahuol sa pag-asawahay magahaganhagan. (Efeso 5:​21-33) Ang malaglagon nga batasan mahimo madula. (1 Corinto 6:​9-11) Mahimo mag-ayo ang indi maayo nga pamatyag sa sekso. (Hulubaton 5:​15-20; 1 Corinto 7:​1-5) Makatuon man ikaw sa pagbalanse sang imo personal nga mga kaangtanan kag makatukod sing malig-on nga mga dulunan sa moralidad.​—Filipos 2:​4; 1 Tesalonica 4:11.

Mapat-od mo ini: Ang pag-ayo nagakinahanglan sing matuod nga determinasyon kag daku nga panikasog! Apang ang Salmo 126:5 nagapasalig sa aton: “Ang mga nagasab-ug sing binhi nga may mga luha magaani sa kalipay.” Dumduma, man, nga ang matuod nga Dios, si Jehova, interesado sa imo kaayuhan. Sia “malapit sa mga buong sing tagipusuon; kag ginaluwas niya ang mga nadulaan sing paglaum.” (Salmo 34:18) Ang isa ka biktima sang pag-abuso nagsiling: “Sang mahangpan ko sang ulihi nga nahibaluan ni Jehova ang tagsa ka butang nga ginbatyag ko kag nga nagaulikid sia​—nagaulikid gid​—nian naglinong ako sang ulihi.”

Ang aton mahigugmaon nga Dios, nga si Jehova, nagatanyag sing kapin pa sa malinong nga panghunahuna. Nagasaad sia sing isa ka bag-ong kalibutan sang pagkamatarong, nga sa diin pahiran niya ang tanan nga masakit nga nagligad sang bata pa. (Bugna 21:​3, 4; tan-awa man ang Isaias 65:17.) Ini nga paglaum makabulig kag makapabakod sa imo samtang nagalakat ka sa dalanon padulong sa bug-os nga pag-ayo.

Ang pag-atubang sa nagligad kag pagdumdom sini liwat mahimo nga isa ka tikang padulong sa pag-ayo

[Footnote]

[Kahon sa pahina 9]

Mga Paagi sa Pag-ayo

◻ Pagdumdom sa pag-abuso

◻ Pagkasubo sa pag-abuso

◻ Pagtu-ad sang ginabatyag sa masinakdagon nga mga manugpamati

◻ Paglandas sang pamatyag nga nakasala kag nahuya

◻ Pagpakighidait sa mga ginikanan

◻ Pag-aplikar sang mga prinsipio sang Biblia agod bag-uhon ang malaglagon nga paggawi

◻ Pag-ayo sang indi maayo nga balatyagon sa sekso

◻ Pagpalambo sing maayo nga personal kag moral nga mga dulunan

◻ Pagpalambo sing suod nga kaangtanan sa Dios kag sa mga masigka-Cristiano

[Kahon sa pahina 10]

Pagpanumbalik sang Nagligad

Ang mga nagligad masami nga ginapaguwa gikan sa hunahuna sa sulod sang mga semana, mga bulan, ukon mga tuig, ang tagsa ka paglutaw sang nagligad nagadala sing temporaryo nga kabudlay. Ang The Right to Innocence nagasiling nga kon kaisa “ginabatyag mo nga daw nagabalik ka sa kahimtangan mo anay. Apang indi. Nagaayo ka. Sa kamatuoran, nakatigayon ka sing kusog nga kinahanglanon sa pag-atubang sang mas madalom, mas masakit pa gani nga mga balatyagon kag paghangop.” Apang, sa maayo nga rason, ang pag-ayo mahimo nga amo ang temporaryo nga mangibabaw sa isa ka tawo.​—Hulubaton 18:14.

Nasapwan sang iban nga mga biktima nga makabulig kon basahon ukon pamatian ang ginasiling sang iban nga mga biktima. Ang pagtan-aw sang mga ritrato sang pamilya kag sang mga handumanan sang bata pa ikaw, pagduaw sa mga duog nga imo anay ginakadtuan, kag pagpakighambal sa masinakdagon nga mga abyan kag mga katapo sang pamilya mahimo makabulig man sa pagdumdom sang nagligad. Ang ilabi na nga epektibo amo ang pagsulat. Ginasulat sang iban nga mga biktima ang tanan nga masakit nga natabo sa ila nga madumduman nila. Detalyado nga ginapabutyag sang iban naman ang ila balatyagon sa isa ka sulat para sa nag-abuso sa ila​—sulat nga wala ginapadala​—nga sa masami nagapukaw sang hunahuna sa pagpanumbalik sang nagligad. Ang pangamuyo man isa ka epektibo nga kasangkapan sa pag-ayo. Kaangay sang salmista makapangamuyo ikaw: “Usisaa ako, kag kilalaha ang akon magamo nga hunahuna, kag tan-awa kon may bisan ano nga malaut nga dalanon sa akon, kag tuytuyi ako sa dalan nga dayon.”​—Salmo 139:​23, 24.