Pagpangita sa Kabangdanan

NAGKINAHANGLAN sing mga tinuig agod tukibon kon ano ang nagahalit sa immune system sang mga pasyente nga may AIDS, apang nagkinahanglan sing mas madugay pa agod kilalahon kon ano ang nagatuga sing halit sa mga lawas kag mga utok sadtong may CFS (chronic fatigue syndrome). Bisan wala pa mahibaluan ang kabangdanan, ang mga awtoridad sa medisina nakahatag sing makakombinse nga ebidensia sang pisikal nga mga abnormalidad sa mga pasyente. Sa katunayan, ina nga ebidensia gingamit sa hukmanan.

Ang Medical Post sang Canada nagreport nga sa isa ka legal nga demanda, ang mga eksperto sa medisina nagpresentar sang testimoniya sa pagsakdag sa pangangkon sang manugdepensa nga ang ikasarang sang pasyente sa paghimo sing mga desisyon ginsamad sang iya balatian. Busa si Huwes William G. N. Egbert napahulag sa paghinakop: “Ang balatian nagaapektar sang tanan nga bahin sang pagdesisyon. . . . Ang magagmay nga mga bahin sang utok nasamad.”

May kamatuoran bala sa sini?

Mga Abnormalidad sa Utok

Ang mga panalawsaw sa medisina nagasakdag sang pangatarungan nga ang utok sang mga pasyente nga may CFS apektado. Ang The New York Times sang Enero 16, 1992, may ulong-dinalan: “Ang Pagtuon Nakamutik sing Abnormalidad sa Utok sang mga Pasyente nga May Chronic Fatigue.” Ang artikulo, pasad sa report nga ginbalhag isa ka adlaw antes sa Annals of Internal Medicine, nagkomento:

“Ang pinakadaku karon nga pagtuon sa chronic fatigue syndrome nakasapo sing ebidensia sang pagbanog sang mga utok sang mga pasyente, ang una nga dokumentasyon sang neurolohiko nga abnormalidad nga may kaangtanan sa makatalanhaga nga balatian.” Ang artikulo nagdugang: “Ang pagtuon amo ang pinakaulihi sa karon nga mga serye nga nagapakita sang mga kinatuhayan sa imyunidad kag hormone sa tunga sadtong may balatian kag mapagros nga mga tawo.”

Ang isa pa ka pagtuon nga nakakuha sing daku nga igtalupangod ginreport sa Disiembre 1991 nga guwa sang Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. Nakasapo ini sing mga palatandaan sang indi bastante nga mga hormone sa endocrine glands kag sa mga utok sang mga tawo nga may CFS. Busa ang pagtuon nagdugang sing ebidensia nga ang biokemiko kag imunolohiko nga mga butang nagapatubas sang mga sintoma sang CFS.

Si Dr. Walter Gunn, samtang nagatrabaho sa CDC (U.S. Centers for Disease Control), nag-usisa sang madamong pagtuon sa mga pasyente nga may CFS. Nakita niya nga ang “iban nga maayong mga sientipiko nagsugod nga mawili sa panalawsaw sa CFS.” Bisan nga ang mga natukiban sining mga mananalawsaw masunson nga nagatudlo sa lainlain posible nga mga kabangdanan, si Dr. Gunn nagpadaku: “Ang isa ka butang nga ulugyunan amo nga wala sing isa ang nagreport nga wala sing abnormalidad.”

Anong posible nga ahente ukon mga ahente ang responsable sa CFS? Nadalahig bala ang isa ka virus, ukon mga virus? Kon amo, sa anong paagi? Paano ginahalitan ang bahin sang lawas nga nagabatu sa mga balatian (immune system)? Paano ang pagkasamad sini nagatuga sang mga sintoma nga makita sa mga pasyente nga may CFS?

Posible nga mga Kabangdanan

Ginapakita sang panalawsaw nga ang mga virus nadalahig. Apang ano nga mga virus? Madamo ang ginlakip sang mga mananalawsaw. “Ang retroviruses, spuma ukon ‘nagabukal’ nga mga virus, enteroviruses, Epstein-Barr virus, kag ang herpesvirus type 6 sang tawo amo tanan ang nalakip sa posible nga mga kabangdanan sang CFS,” siling sang The Journal of the American Medical Association sang nagligad nga Nobiembre.

Sa anong paagi ang mga virus mahimo makatuga sing CFS? Wala ina mahibaluan. Apang, si Dr. Anthony L. Komaroff, ang kilala nga mananalawsaw sa CFS, nagsiling: “Ang sulundan nga nagalutaw amo ang isa ka ginpapagsik sing dalayon nga immune system, isa ka immune system nga nagapakigbahin sa pila ka sahi sang dalayon nga inaway batok sa pila ka sahi sang butang nga ginahantop sini subong dumuluong.”

Ang mapagros nga immune system nagabatu sa kaaway nga virus, ukon mga virus, paagi sa pagpaguwa sing mga kemikal, nga ginatawag cytokines, agod awayon ang mga nagasalakay. Walay sapayan, kon ang emerhensia gintatap, ang produksion sang cytokines nagauntat sing normal. Apang sa mga pasyente nga may CFS ang immune system mahimo nga wala nagauntat. Sing talalupangdon, ang pirme nga nakita sa mga tawo nga may CFS amo ang dugang nga produksion sang cytokines.

Importante ini, bangod indi ang virus ang nagapamasakit sa tawo kon magsalakay ini sa iya lawas. Nagabatyag sia nga nagamasakit bangod ang mga selula sang iya lawas nagapatubas sing cytokines, nga nagatuga sang hilanat, pagpalanakit, kag kakapoy. Si Dr. William Carter, isa ka propesor sa medisina sa E.U., nagkomento: “Ang cytokines nagapabilin kag nagasugod sa pagsamad sa tawo tubtob nga sa ulihi makita naton ang nagahigda na lamang sa katre nga pasyente nga haluson makagiho.”

Apang, ano ang nagahimo sa immune system nga magpadayon sa pagpatubas sing cytokines nga dapat na ini kuntani mag-untat? “Ang nagakatulog nga virus ginapapagsik sang isa ka sahi sang manugpukaw,” suno kay Dr. Jay A. Goldstein, “nga nagahimo sa mga selula sang immune system nga magpatubas sing [cytokines] sa abnormal nga kadamuon.”

Dugang pa, daw subong bala nga ang kinaugali nga mga selula nga nagapatay kag ang macrophages, nga amo ang nagapanguna nga manugpangapin batok sa nagasalakay nga mga organismo, ginbuhinan ayhan sa kadamuon ukon sa pagpanghikot sa mga pasyente nga may CFS, dugang nga nagapaluya sang immune system. Ang importante nga butang amo nga ang immune system sang mga pasyente nga may CFS daw wala nagapanghikot, bisan pa nga ang mga opinyon nanuhaytuhay sa kon ngaa amo sini.

Subong sang ginsiling sa nauna nga artikulo, masami nga napanilagan sang mga doktor nga sa madamong pasyente ang kapung-aw indi amo ang kabangdanan sang CFS. Apang, sa iban nga mga pasyente ang iban nga mga doktor nagapati nga ang mga problema sa hunahuna, subong sang kapung-aw, mahimo nga amo ang kabangdanan. Sing makawiwili, ginpakita sang panalawsaw nga ang kapung-aw sarang makahalit sa immune system. “Ang sikolohiko nga kahuol mismo makapatubas sing mga tublag sa neurohormonal kag immunolohiko nga pagpanghikot,” sulat ni Dr. Kurt Kroenke, sang Walter Reed Army Medical Center sa Washington, D.C.

Busa, sa pila ka hitabo ang kapung-aw mahimo magapukaw sang mga pagbalhin sa immune system nga mahimo magadul-ong sa CFS. Apang, madamo iban pa nga mga rason nga sarang makapaluya sang immune system ang ayhan nadalahig man.

Madamong Kabangdanan

Ang kalabanan nga mga imbestigador nagaugyon nga indi gid mahimo nga isa ka butang ang nagatuga sang CFS. “Sa baylo, ang CFS ayhan isa ka balatian nga nagaabot sa madali malatnan nga indibiduwal nga sa iya ang kapung-aw, [mga alerdyi], mga impeksion sa virus, ukon iban pa nga rason nagresulta sa bisan paano sa pagkasamad sang inugbatu,” paathag sang magasin sa medisina nga Cortlandt Forum.

Ang isa ka doktor, nga nagasulat sa Medical Post sang Canada, nagkomento: “Mahimo nga may napanubli nga madali malatnan nga kinahanglanon kag ang sobra nga paggamit sa lawas mahimo nga isa pa ka kabangdanan. Nian ang isa ka grabe nga hitabo, sa masami ang grabe nga impeksion sa virus, nagaatake sa indibiduwal nga nagagamit sing sobra sang iya lawas. Ining tanan nga gintingob nga mga kabangdanan ayhan nagatuga sing halit sa immune system.”

“Ang kahuol amo ang pinakadaku nga kabangdanan nga nakita namon,” siling ni Dr. Charles Lapp. “Kon kaisa nakita namon ang pila ka kemikal nga may gintungdan nga papel. . . . Kag makatilingala nga madamo sa akon mga pasyente (bisan wala pa kami sing ginhimo nga pagtuon) ang nagsambit nga ang mga hilo sa sapat, mga pintura, kag mga barnis daw may labot kon ang ila balatian mag-atake.”

Wala pa gid matabo sa maragtas nga ang tawo nahayag sa mas daku nga pagsalakay sa ila mga lawas sang polusyon sa palibot. Ang mga ginadugang sa pagkaon kag mga bulong mahimo man makahalit sa lawas kag makasamad sa immune system. Ang iban nga mga doktor nagasiling pa gani nga ang madugay nga paggamit sing mga antibiotiko nagapaluya sang immune system.

Ang iban man nga kabangdanan mahimo nga nalakip sa pag-antos nga nakita sa linibolibo ka pasyente nga may CFS. Apang samtang may makalilibog nga mga ideya kag makawiwili nga mga posibilidad, ang kabangdanan sang CFS wala gihapon mahibaluan.

Isa ka Tanda sang Katapusan nga mga Adlaw

Sa iya dakung tagna nahanungod sa katapusan nga mga adlaw sang sistema sang kalibutan, si Jesucristo nagtagna: “Sa nagakalainlain nga mga duog . . . mga kamatay.” (Lucas 21:11) Matuod gid ini sa tion naton! Madamo sang mga balatian karon ang wala sing nahibaluan nga kabangdanan, apang wala ini nagahimo sa ila nga indi matuod ukon makapaluya.

Ang CFS mahimo nga isa lamang ka balatian nga nagahuman sang bahin sang tanda nga ginsiling ni Jesus nga magatanda sang katapusan nga mga adlaw. Apang ang pagkahibalo sini wala nagahimo sang kabuhi nga mas mahapos para sa mga nagaantos. Paano malandas sang mga pasyente nga may CFS ang ila balatian?