Pagkahago—Sin-o ang Madali Maapektuhan Sini kag Ngaa?

HANDURAWA ang imo kaugalingon subong isa ka tawo nga may pamilya kag empleyado sa opisina​—ukon ayhan amo gid ikaw sini. Nagatangkas ang trabaho sa imo lamesa. Wala patay ang ragingring sang telepono bangod sang mga kustomer nga nagapangayo sing mga butang nga halos imposible mahatag sa ila. Wala malipay ang imo superbisor nga wala mo matapos ang imo trabaho. Ang imo anak nga lalaki nagtinonto sa eskwelahan. Luyag sang iya manunudlo nga makigkita sa imo sa gilayon. Nangayo ka sing bulig sa imo asawa apang wala sia magsapak. Kon ang kahimtangan daw indi na makontrol, ang kahuol mangin kasubo, nga nagadul-ong sa pagkahago.

Nahago ka bala bangod sang sobra nga pagtrabaho? Si Ann McGee-Cooper, isa ka mananalawsaw sa utok, nagsiling nga ang pagkahago amo “ang resulta sang indi balanse nga pagkabuhi, puro trabaho kag wala sing pahuway.” Apang, ang sobra nga pagtrabaho indi ang lamang nga kabangdanan; sa idalom sang pareho lang nga pag-ipit kag mga kahimtangan, ang iban ginahago samtang ang iban naman wala.

Ang mga Madali Mabiktima sang Pagkahago

Subong nga may mga tawo nga madali tapikan sang isa ka balatian, may mga sahi man sang mga tawo nga madali haguon. “Agod haguon ikaw,” siling ni Elliot Aronson, propesor sa sosyal nga sikolohiya sa University of California, “dapat daw kalayo ikaw nga nagaharahara.” Gani ang madali haguon nga mga tawo amo ang may mataas nga mga tulumuron kag mga handum. Ginasiling nga ang mga ginahago amo kuno sa masami ang pinakamaayo nga mga tawo sang kompanya.

Sa pagsumaryo sang personalidad sang mga madali mabiktima sang pagkahago, si Propesor Fumiaki Inaoka sang College of Nursing sang Red Cross sang Japan, nagsulat sa libro nga, Moetsukishokogun (Burnout Syndrome): “Ang mga tawo nga madali haguon amo sila ang may mabaskog nga huyog nga mangin mahinuklugon, mapatugsilingon, mautihon, mahugod, kag idealistiko. Indi sila mahuyugon sa makina kundi ‘mahuyugon sa tawo,’ kon sa aton pa.”

Sang ginpangabay nga mag-imbento sing isa ka pagtilaw agod makilala kag indi pagkuhaon ang mga tawo nga madali haguon, ang isa ka espesyalista nagsiling nga ang pagtilaw dapat sa baylo gamiton subong isa ka talaksan sa pagpasulod sing mga tinawo. “Ang dapat himuon sang mga kompanya,” siling niya, “amo nga pangitaon ang mga tawo nga mainulikdon amo kon ngaa madali sila haguon . . . kag dayon mangita sing mga paagi agod batuan ang pagkahago.”

Ang labi na nga madali mabiktima amo ang may mga trabaho nga nagapakig-atubang sa mga tawo, subong sang mga social worker, mga doktor, mga nars, kag mga manunudlo. Hanuot nga nagatinguha sila sa pagbulig sa mga tawo, nagahugod sang ila kaugalingon agod pauswagon ang kabuhi sang iban, kag mahimo nga haguon sila kon marealisar nila nga indi nila mahimo ang kon kaisa indi malab-ot nga mga tulumuron nga ila ginpahamtang para sa ila kaugalingon. Ang matinatapon nga mga iloy mahimo man haguon bangod sini man nga rason.

Kon Ngaa Ginahago ang mga Tawo

Ang surbe nga ginhimo sa tunga sang mga nars nagpakita sing tatlo ka kabangdanan sang pagkahago. Ang una nga ginsambit amo ang madamo nga kabudlayan sa adlaw-adlaw nga ginabangdan sang kapaslawan. Halimbawa, ang kalabanan sa mga nars dapat magpas-an sing mabug-at nga mga salabton, mag-atubang sa mga kabudlayan sa pagpakig-angot sa mga pasyente, magpasibu sa bag-o nga kasangkapan, mag-atubang sa nagadaku nga mga gasto, kag magbatas sang dikinaandan nga estilo sang pagkabuhi. “Ining mga kabudlayan sa adlaw-adlaw amo ang pinakadaku nga ginabangdan sang ila pagkahago,” siling sang libro nga Moetsukishokogun. Kon ang mga problema magapabilin nga indi malubad, ang kapaslawan nagadugang pa kag nagadul-ong sa pagkahago.

Ang ikaduha nga kabangdanan nga ginsambit amo ang kakulang sing supurta, wala sing isa ka tawo nga matu-aran. Sa amo, ang isa ka iloy nga nagapain sang iya kaugalingon gikan sa iban nga mga iloy mahimo gid nga haguon. Nasapwan sang nasambit nga surbe nga ang dalaga nga mga nars mas madali haguon sangsa mga may bana na. Apang, mahimo man madugangan pa ang mga kabudlayan sa adlaw-adlaw sang mga minyo na kon wala sing tampad nga komunikasyon ang mag-asawa. Bisan pa kon ang tanan yara sa balay, mahimo nga masapwan sang isa ka tawo ang iya kaugalingon nga nagaisahanon, bangod ang iya pamilya nagakabanga sa pagtan-aw sing telebisyon.

Ang ikatlo nga kabangdanan amo ang pagbatyag sing pagkawalay-mahimo. Halimbawa, ang mga nars mas madali nga makabatyag sing pagkawalay-mahimo sangsa mga doktor bangod wala sing awtoridad ang mga nars sa pagdesisyon sa mga kahimtangan. Ang mga manedyer mahimo nga haguon kon ginabatyag nila nga wala sila nagaasenso walay sapayan sang ila pinakadaku nga mga panikasog. Subong ginsiling sang isa ka manedyer sang mga empleyado, ang pagkahago amo ang resulta sang “kapaslawan bangod sang imo pagtinguha nga makabulig ka sing daku apang wala ka ginasapak.”

Ang pagbatyag sang tawo sing pagkawalay-mahimo nagatubo sa duta sang dimainapresyahon nga mga panimuot kag nagapamunga sing pagkahago. Ang mga asawa ginahago kon wala ginakilala sang mga bana ang kadamuon sang hilikuton nga nadalahig sa pag-atipan sa puluy-an kag sa kabataan. Ang mga manedyer ginahago kon wala ginasapak sang ila mga boss ang ila maayo nga nahimo kag ginaakigan sila sa diutay nga mga sayop. “Ang importante amo nga luyag naton tanan nga apresyahon kag kilalahon ang aton mga panikasog,” siling sang magasin nga Parents, “kag kon nagatrabaho kita sa isa ka duog nga wala nagapadya sa aton mga panikasog​—sa aton man puluy-an ukon sa aton opisina—​nian mahimo gid nga haguon kita.”

Sing makatilingala, samtang madamo gid sa mga nars ang ginahago, diutay lamang sa mga doktor nga manugpabata. Sa kabilugan, ang mga doktor nga manugpabata nagabulig sa bag-o nga mga kabuhi sa pagsulod sa kalibutan. Ginapasalamatan sila sang mga iloy kag mga amay bangod sang ila ginahimo. Ginabatyag sang mga tawo nga mapuslanon sila kag ginapisanan kon ginaapresyar sila.

Sa tion nga mahibaluan sang isa kon sin-o ang madali haguon kag ngaa, mas madali atubangon ang problema. Ang masunod nga artikulo makabulig sa mga biktima sang pagkahago kon paano atubangon sing balanse ang kabuhi.

[Blurb sa pahina 6]

Ang pagkahago resulta sang puro trabaho kag wala sing pahuway