Pagkahago—Paano Mo Malandas Ini?

BANGOD sang sobra nga kahuol nga tuga sang mga kabalaka kag mga kabudlayan sa adlaw-adlaw, ginatinguhaan sang madamo nga lumsan ang ila mga kapaslawan paagi sa pag-inom. Ang alkohol, ang droga nga pinakalapnag nga ginaabusuhan karon, ginagamit sang madamo sa pagtinguha nga likawan ang mga kabudlayan. Ang iban nagasandig sa popular nga ginaresita nga mga droga sa paglandas sa mga kabalaka. Apang ang iban pa gid nagapatupling sa makapierdi sang hunahuna nga mga droga, subong sang marijuana, methamphetamine, kag cocaine. Bisan gani ang magagmay pa nga kabataan nabatian nga nagagamit sing mga droga agod likawan ang mga kabudlayan sang kabuhi. Ginasiling nga 95 porsiento sang Amerikano nga mga pamatan-on ang makagamit sing isa ukon dugang pa sang ginadumilian nga mga sustansia antes sila magradwar sa hayskol.

May yara man nga nagatinguha sa paglikaw sa adlaw-adlaw nga mga kahuol paagi sa paglipaylipay upod sa ila mga abyan ukon sa pagpakunukuno nga malipayon samtang ang matuod ginapung-awan sila. Ukon bangod sa sayop nga mga rason, ginatinguhaan nila ang gugma kag pagpalangga sang tuhay nga sekso. Apang ang paggamit sini nga mga tikang sa paglandas sa kahuol nagapadugang lamang sang kapaslawan. Kon ginatinguhaan sang mga tawo nga pakanayon ang kahuol paagi sa alkohol ukon iban pa makapierdi sang hunahuna nga mga sustansia sa baylo nga mapapagsik ang ila kaugalingon, ginapadasig lamang nila ang proseso sang pagkahago. Ano, nian, ang mahimo mo kon mabatyagan mo nga nagaamat-amat ikaw luya?

Dalanon Padulong sa Paglandas

Wala nagarekomendar ang Magmata! sing espesipiko nga mga terapiya ukon medikasyon. Apang, nagapresentar ini sing pila ka mabuligon nga mga panugda nga napasad sa mga prinsipio sang Biblia nga mahimo makabulig sa imo nga magpagsik liwat. Si Dr. Yutaka Ono, direktor sa Keio University School of Medicine, nagarekomendar sing ‘tatlo ka butang’ sa paglandas sang pagkahago. Nagpaathag sia: “Ang ‘tatlo ka butang’ amo ang pagkontrol, komunikasyon, kag pagkilala.”

Agod malandas ang pagbatyag sing pagkawalay-mahimo, dapat mo mabatyagan nga kontrolado mo ang imo mga balatyagon kag panimuot. Kon ang kapaslawan adlaw-adlaw nga nagadaug sang imo mga emosyon kag nagapaluya sang imo ikasarang sa paglubad sang mga palaligban, mahapos magpati nga indi mo makontrol ang mga butang. Apang, indi magpanimuko lamang kag magsali-palibog. Tinguhai nga lubaron ang imo problema sing isa-isa. (Tan-awa ang kahon, pahina 8.) Indi mag-alang-alang. Paagi lamang sa positibo nga paghulag, mabatyagan mo na sa gilayon nga nag-ayuayo ang imo pamatyag kag may kontrol ka na.

Tinguhai nga buhinan ang makairitar nga mga kahimtangan nga nagaresulta sa pag-ampo. Halimbawa, ang iban madali maugot sa walay namunamo nga mga butang. Ginapamilit nila nga sundon ang pila ka mga pamaagi kag nagapangakig kon ang iban wala nagasunod, ukon mahimo nga nagaluya sila bangod sang ila mga kapaslawan. “Dili ka maglakas katarong,” siling sang isa ka maalam nga tawo sang dumaan nga tion, “kag dili ka maglakas kaalam. Ngaa bala laglagon mo ang imo kaugalingon?” (Manugwali 7:16) Ang pagpanguyapot sa mga talaksan nga sobra kataas kag ang pirme pagbatyag nga indi mo ini malab-ot pat-od nga magapahago sa imo.

Ang makabulig pa nga laygay gikan sa Biblia, amo ang “mangin maugdang sa paglakat upod sa imo Dios.” (Miqueas 6:8) Ang kaugdang nagakahulugan sing pagkilala sa mga limitasyon sang isa ukon pagbutang sing “makatarunganon nga pagbanabana sa mga ikasarang sang isa.” Mahimo ini magkahulugan sing pagpangindi sa dimakatarunganon nga mga sugo sa ginaobrahan.

Ang mga nagakilala sa ila mga limitasyon nagabaton sing bulig. Ang isa ka babayi nga manedyer nga ginhago nagsiling nga ang sekreto agod malikawan ini amo ang pagpangayo sing bulig. Sa gihapon, siling niya, “madamo nga tawo ang nahadlok mangayo sing bulig bangod basi magdumdom ang iban nga indi sila makasarang sang ila trabaho.” Sa sulod man sang balay, sa eskwelahan, ukon sa sekular nga trabaho​—kon may peligro nga haguon kamo—​ipaambit ang inyo hilikuton kon mahimo ninyo. Makibot gid kamo sa trabaho nga mahimo nga indi kamo ang direkta nga nagadumala sang tanan nga butang.​—Ipaanggid ang Exodo 18:​13-27.

Mahimo nga magakinahanglan kamo sing pahuway. Ang pagkuha sing leave of absence mapuslanon gid para sa madali mabiktima sang pagkahago. Apang, kon indi ini pag-itugot sang imo kahimtangan, “kon makahibalo ka maglipaylipay, makabulig ini,” siling sang mananalawsaw nga si Ann McGee-Cooper. Mahimo nga magadugang pa gani ang imo mahimuan kon umalagi nga bag-uhon mo ang naandan nga rutina, kay makapapagsik ini sa imo hunahuna sa pagpamensar sing bag-o nga mga butang. Matuod gihapon ang ginlaygay ni Hari Solomon sang una: “Maayo pa ang isa ka tapnay nga may kalinong sangsa duha ka tapnay nga may kabudlayan kag pagpanikasog sa hangin.”​—Manugwali 4:6.

Isa ka Masinakdagon nga mga Kaupod Para sa Komunikasyon

Ang ikaduha nga butang nga ginsambit ni Dr. Ono nagadalahig sing komunikasyon. Talalupangdon nga ang mga bombero talagsa lang ginahago. Ayhan bangod, dugang sa ginakabig sila nga mga baganihan, isa sila ka mabakod nga hugpong nga nagabinuligay. Kon may isa ka masinakdagon nga grupo nga masandigan, ang isa makakuha sing bulig gikan sa ila. Sa diin ikaw makasapo sing makapaumpaw nga panakdag karon? Nagalaragway sang mga paagi nga malandas sang mga manugbulong ang pagkahago, ang libro nga Moetsukishokogun (Burnout Syndrome) nagasiling: “Para sa mga doktor, ang ila pamilya, ilabi na ang ila mga asawa, amo ang labing epektibo kag realistiko nga panakdag sa emosyon.” Ang tagsatagsa nagakinahanglan sing isa nga matu-aran niya sang iya personal nga mga balatyagon. Tuhoy sa komunikasyon, nagatanyag ang Biblia sing praktikal nga laygay. Nagapalig-on ini sa mga mag-asawa nga huptan ang romantiko nga relasyon sa isa kag isa kag nagasiling sa tanan nga maghupot sing mga abyan nga makahatag sing praktikal nga mga panugda.​—Hulubaton 5:​18, 19; 11:14.

“Dapat kita magtukod sing isa ka panakdag nga sistema sang suod nga mga abyan kag pamilya,” siling sang USA Today. Kag nagdugang pa ini: “Indi man kita dapat magkahangawa nga gamiton ang bulig sang aton relihioso nga mga sentro kag sang mga serbisyo para sa ikapagros sang panghunahuna.” Tuhoy sa kon paano magamit ang relihioso nga mga bulig, ang utod sa iloy ni Jesus nga si Santiago nagsulat: “May nagamasakit bala sa inyo? Magpatawag sia sang mga gulang sang kongregasyon, kag pangamuyuan nila sia, nga ginahaplasan sia sing lana sa ngalan ni Jehova.” (Santiago 5:14) Ang mga Cristiano nga may problema makasapo sing kaumpawan paagi sa pagpakighambal sa mga gulang sang mga kongregasyon sang mga Saksi ni Jehova. Bisan pa ang mga gulang indi mga espesyalista sa paglandas sang pagkahago, ang espirituwal nga panakdag nga ginatanyag nila mapuslanon.

Samtang ang panakdag nga sistema sang tawo mahimo nga makapapagsik sa aton para sa masunod nga adlaw, mahimo nga indi ini pirme bastante. Sa introduksion sa iya libro nga, Helplessness, ginpatuhuyan ni Martin E. P. Seligman ang espiritu sang pagkaindependiente kag pagsalig sa kaugalingon nga makit-an sa Nakatundan subong isa ka kabangdanan sang pagdugang sang kapung-aw karon, kag nagsiling sia nga kinahanglan makasapo ang isa sing katuyuan sa kabuhi. Dayon ginpakita niya nga ang “isa ka kinahanglanon agod makasapo sing katuyuan sa kabuhi amo ang pagpakig-angot sa isa nga mas daku pa sa imo.” Bisan pa madamo nga mga tawo sa karon ang indi serioso sa ila relasyon sa Dios, ang pagkomunikar sa Manunuga​—nga sa pagkamatuod “mas daku pa sa imo”—​makabulig sa imo sa paglandas sang balatyagon nga pagkawalay-mahimo.

Si Hari David nga nakasumalang sing madamo nga krisis, nagpalig-on sa iya mga sinakpan: “Salig sa [Dios] sa tanan nga tion, kamo nga katawhan. Iula sa atubangan niya ang inyo tagipusuon. Ang Dios dalangpan naton.” (Salmo 62:8) Handa ang Dios nga mamati, bisan sa aton “mga pag-ugayong nga dimamitlang.” (Roma 8:26) Ang hanuot nga pagpangamuyo sa iya magaresulta sa paghidait nga ‘makatipig sa inyo mga tagipusuon kag inyo mga painuino’ batok sa pagkahago.​—Filipos 4:​6, 7.

Pagbag-o sang Imo Pagtamod

Bilang katapusan, mahimo nga kinahanglan bag-uhon ang imo pagtamod sa imo kahimtangan. Ang pagkilala, ukon paghantop, amo ang katapusan nga butang nga ginapanugda ni Dr. Ono subong isa ka paagi sa paglandas sang pagkahago. Kon may sobra nga kahuol, may huyog kita sa paghimo sing negatibo nga mga pagbanabana sa tanan nga butang kag magpaduyog sa indi malaumon nga mga pagtamod. Apang, dapat kita mangin realistiko. Binagbinaga kon bala may yara gid ukon wala sing rason inang negatibo nga panghunahuna. Subong gid bala kalain sa ginakahangaw-an mo ang mangin resulta? Tinguhai nga bag-uhon ang pagtamod sa mga butang.

“Makasugod ikaw paagi sa paghunahuna nga kon ikaw ginahago na, ayhan bangod ‘maayo’ ikaw, kag indi bangod ‘malain’ ikaw,” siling sang magasin nga Parents. Dumduma: Ang sahi sang mga tawo nga madali haguon amo ang may mataas nga mga talaksan kag mainulikdon sa iban. Ang labi nga makabulig sa isa ka biktima sang pagkahago amo ang mainapresyahon nga mga pulong. Daku ang mangin epekto sa isa ka iloy kon ang iya bana kag kabataan magpabutyag kag magpakita sing apresasyon para sa tanan nga hilikuton nga nadalahig sa pagpalakat sa panimalay. Kon ang isa ka manedyer ginahago bangod sang trabaho, ang mainapresyahon nga komento kag ang pagpikpik sa iya abaga makapauswag sa iya pagtamod.

Ginapakita sang Biblia kon paano hatagan sing komendasyon ang isa ka sangkol nga asawa: “Ang iya mga anak nga lalaki nagabangon kag nagatawag sa iya nga malipayon; ang iya bana man, kag sia nagadayaw sa iya. Madamo nga mga anak nga babayi ang nakapakita sing pagkasangkol, apang ikaw​—ikaw nagalabaw sa ila tanan.” (Hulubaton 31:​10, 28, 29) Sa pagkamatuod, “ang matahom nga mga pulong subong sang uludlan sang dugos, matam-is sa kalag kag ikaayo sa mga tul-an.”​—Hulubaton 16:24.

Si Shinzo, ang Cristianong gulang nga ginsambit sa unang artikulo, nakalandas sang iya pagkahago. Bisan pa nakabaton sia sing bulig gikan sa isa ka espesyalista, ang labi nga nakabulig kay Shinzo amo ang iya mga pangamuyo kay Jehova. Pagkatapos sang iya hanuot nga mga pangamuyo nga nagapangayo sing bulig, natabuan nga nagkitaay sila sang gulang nga una nga nagtuon sang Pulong sang Dios upod sa iya. Ginsakdag sia sini nga gulang, kag sang iban pa gid nga mga gulang, paagi sa pagpamati sa iya mga kabalaka. Gikan sa nauna nga guwa sang magasin nga imo karon ginabasa, ginbasahan sia sang iya asawa sing mga artikulo tuhoy sa kon paano landason ang negatibo nga mga emosyon. (Awake!, Oktubre 8, 1992) Sing amat-amat narealisar niya nga ginasolo niya ang paghimo sang tanan nga butang. Nagsugod sa pagbag-o ang iya pagtamod sa mga butang nga nagakatabo sa palibot niya. Bisan pa sang primero ginabatyag niya nga daw yara sia sa sulod sang isa ka walay katapusan nga tanel sang kasubo, nakakita sia sing kapawa sa pihak nga punta nga amat-amat nga nagasanag tubtob sang ulihi nakaguwa sia gikan sa iya tanel.

Kaangay ni Shinzo, sarang mo man malandas ang pagkahago kag atubangon ang kabuhi liwat.

[Kahon sa pahina 8]

Napulog-duha ka Sekreto Agod Mapunggan ang Pagkahago

ANG masunod ginpasad sa pila lamang ka panugda nga gintanyag sang isa ka espesyalista sa mapagros nga panghunahuna.

1. Kontrola ang imo mga panghunahuna, mga balatyagon, kag paggawi​—isa ka daku nga bulig ang pangamuyo.

2. Kon magsugod ka sa pagpalibog, hungda nga iliso ang kaugalingon sa mapuslanon kag desidido nga panghunahuna.

3. Kon maugot ikaw, magginhawa sing madalom kag magpahunayhunay.

4. Pamangkuta ang iban kon ano ang pagtamod nila sa kahimtangan agod mahangpan mo kon ano ang ginhalinan sang kahuol.

5. Talupangda ang butang lamang nga ginaapresyar mo sa iban kag hatagi sila sing komendasyon. Indi mang-into kundi maghatag sing nagakadapat nga pagdayaw.

6. Hibalua kag punggi ang negatibo, malaglagon nga panghunahuna.

7. Tun-i nga mangindi kon wala ini ginatugot sang imo kusog kag iskedyul.

8. Mag-ehersisyo kada adlaw​—maayo ang magdagundagon.

9. Tahura ang iban, nga nagatinguha agod mapakita nila ang ila labing maayo nga mga kinaiya.

10. Mangin masinadyahon kag positibo.

11. Indi pagdalha sa balay ang imo mga problema sa trabaho.

12. Himua karon ang dapat himuon​—indi magpabuyan-buyan.

(Ginpasibu gikan sa “Dealing With Feelings, Beating Burnout,” ni Ruth Dailey Grainger, American Journal of Nursing, Enero 1992.)

[Retrato sa Pahina 8, 9]

Ang pagkahago masami nagasalakay sa tawo nga wala sing pahuway