Pagbantay sa Kalibutan

Mga Gerilya nga Kabataan

Nangin kinaandan na ang mga kabataan sa tunga sang gerilya nga mga soldado sa bug-os nga globo. Suno sa International Herald Tribune, madali makatuon ang kabataan sa pagpatay, kag ang ila igbalatyag sa husto kag sayop indi subong kabaskog sa ila handum nga batunon sang kon ano man nga militar nga grupo nga nangin pamilya nila. “Sa Rwanda kag sa iban pa nga mga duog, ang mga nagahimo sing pila ka pinakagrabe nga mga pagpamintas amo ang kabataan,” siling sang isa ka humalambal sang Nasyones Unidas. “Luyag nila nga batunon sila kag dayawon, kag kahamut-an lamang sila kon mas maisog sila ukon mas mapintas sangsa mga adulto.” Sa isa ka inaway sa Aprika, ang kabataan nga lalaki nga subong ka lamharon sa otso anyos ginhanas kag ginpilit sa pagpamintas, subong sang pagtiro sa ila kaugalingon nga mga ginikanan kag paggurot sang ila mga puwak. Ang ginkidnap nga kabataan nga babayi, ginpilit sa pagluto, sa pagpaninlo, kag sa paghatag sing seksuwal nga kalingawan sa mga lalaki. “Ginabulubanta nga ang kadamuon sang kabataan nga nagapakigbahin karon sa mga inaway nagadamo kutob sa 50,000 tubtob sa 200,000 sa 24 ka inaway,” siling sang Newsweek nga magasin.

Pag-amlig sa Cycad

Ginakabig sang madamo nga botanista ang cy­cad Encephalartos woo­dii nga amo ang pinakamaiwat nga ta­nom sa kalibutan. Gani sang namat-od ang Bagatnan nga Aprika sa pagpadala sing isa ka espesimen sining kaangay-palma nga tropikal nga tanom sa Lon­don Chel­sea Flow­er ­Show sang nagligad nga tuig, ginhalungan nila ini paagi sa paglubong sa sanga sini sing batok sa makawat nga micro­chip nga ginaputos sa batok sa bakterya nga ­cream. Ang tanan nga cy­cad nga ginadala sa Bagatnan nga Aprika ginaamligan karon sa sining paagi, report sang New Scientist. Agod matapna ang mga kawatan, ang mga manugtipig sa Bagatnan nga Aprika nagaamlig karon sa ilahas nga mga cy­cad sa amo man nga paagi, sa bulig sang sat­el­lite track­ing nga sistema.

Nagakadula nga mga Takop sang Manhole

Kapin sa 200 ka pumuluyo sang Beijing ang nagakahulog sa bukas nga mga man­hole sang 1994, report sang Economic Daily nga pamantalaan. Ang kabangdanan? Ginkawat sang mga kawatan ang kapin sa 2,000 ka takop sang man­hole gikan sa mga kalye sang kapital sang Tsina sadtong tuig. Ginsiling nga ang kalabanan ginkawat sang mga pangayaw, ginatawag nga nagalaaslaas nga populasyon sang Tsina. Ang kinawatay sang mga takop nagadugang sang nagligad nga dekada upod sa nagadamo nga mga pangayaw nga populasyon sang siudad. Ang 60 kilogramos nga mga takop sarang mabaligya sing kapin sa 100 yuan ($12, U.S.). Ang nahalitan nga mga pumuluyo nagalakip sa mga nagatabok kag mga nagabisikleta.

Bag-o nga mga Badbad sang Biblia

“Nagadasig ang pagdamo sang bag-o nga mga edisyon sang Biblia sa moderno nga Ingles sa mga balaligyaan sang libro,” siling sang U.S.News & World Report. Ginapatubas ang mga Biblia para sa kabataan, sa mga humalampang, sa mga tigulang, sa mga iloy nga yara lang sa balay, sa mga amay, kag sa iban pa nga mga grupo. Ang isa sini, ang Black Bible Chronicles, “nagagamit sing ­slang kag drama agod papagsikon ang pagsaysay sang Biblia para sa Aprikano-Amerikano nga mga tin-edyer.” Ang isa pa, ang The New Testament and Psalms: An Inclusive Version, nagatilaw sang neutral-sa-sari nga lenguwahe. Ang Dios gintawag nga “Amay-Iloy,” kag ang Anak sang tawo gintawag nga “ang tawo nga isa.” Agod indi masaklaw ang walis nga mga indibiduwal, ginatawag sang mga manugbadbad ang tuo nga kamot sang Dios nga “gamhanan [niya] nga kamot,” kag bangod sang mahimo mangin epekto sa rasa, ang kadulom wala na ginaangot sa kalautan. Kag ang ikatlo, ang New International Reader’s Version New Testament, ginlaragway sang manugbalhag sini subong ang “labing una nga Biblia nga mahangpan sang ikaduha nga grado, ang pinakamahapos mahangpan sa balaligyaan.” Ang artikulo nagahinakop: “Sing tingob, may yara na karon kapin sa 450 ka bersion sang Biblia sa Ingles lamang. Bangod sang tanan bag-o nga mga edisyon nga yara sa balaligyaan sang libro, mahimo gid nga indi madula sa gilayon ang Biblia sa listahan sang pinakamabakal nga libro.”

Mga Problema sa Ngalan

Ang Tsina, nga may kapin sa 1.2 bilyones ka pumuluyo, ginaatubang sing nagadiutay nga mga apelyido nga matigayon. Suno sa mga mananalawsaw, 3,100 ka mga apelyido lamang ang ginagamit karon didto, kon ipaanggid sa mga 12,000 sang nagligad. Mga 350 milyones ka tawo​—⁠pareho sa gintingob nga populasyon sang Estados Unidos kag Japan​—⁠ang pareho nga nagagamit sing lima ka labing kinaandan nga apelyido: Li, Wang, Zhang, Liu, kag Chen. Dugang pa, pareho man nga mga ngalan ang ginagamit sing kinaandan. Sa Tianjin, halimbawa, kapin sa 2,300 ka tawo ang nagagamit sing ngalan nga Zhang Li kag ginasulat ini nga ginagamit ang pareho nga mga karakter, samtang madamo pa ang nagagamit sing amo nga pagmitlang apang ginasulat ini sa tuhay nga mga karakter. Subong resulta sang kagumon, madamo ang naaresto sing sayop, ang mga tinago sa bangko nasal-an nga nakobrahan, kag gin-operahan ang sayop nga mga indibiduwal sa mga ospital. Ang Republika sang Korea may amo man nga problema. Ginpakita sang isa ka surbe sang 1987 nga 1 sa kada 5 ka tawo ang may apelyido nga Kim. Gindumilian ang pag-asawahay sa ulot sang mga tawo nga may pareho nga apelyido agod malikawan ang pagpamata upod sa suod nga mga himata. Nagresulta ini sa linibo ka mag-asawa nga nagapuyo apang wala ginparehistro ang ila pag-asawahay, sa amo indi kalipikado sa pasiguro kag iban pa nga mga benepisyo. Apang, ginapatuman na karon sang pinakamataas nga korte sang pungsod nga ang may pareho-sang-ngalan nga mga pag-asawahay kabigon nga legal kon ang mga mag-asawa magpakasal anay sa iban nga pungsod.

Ginsumbong ang mga Babayi sa Rwanda

Ang mga babayi, subong man ang mga lalaki, dapat manabat sa pagpamatay sa dimagkubos 500,000 ka tawo sa Rwanda sang 1994, siling sang ginpatok sa London nga organisasyon nga Africa ­Rights. “Linibo ka babayi ang ginpatay sang iban nga mga babayi,” siling sang ila report. “Indi matupungan ang kasangkaron sang aktibo nga pagpakigbahin sang mga babayi sa mga pagpamatay. Indi ini natabuan lamang. Ang mga nagpahito sang holo­caust nagtinguha sa paglakip sang halos bug-os nga populasyon​—⁠mga lalaki, mga babayi kag bisan pa ang mga kabataan nga subong ka lamharon sa otso anyos. Ginbuko nila ang pagtuga sing isa ka pungsod sang mga ekstremista nga ginhiusa paagi sa pagpapas sa isa ka rasa.” Madamo sang mga babayi nga nadalahig ang yara sa masaligan nga mga palangakuan​—⁠mga ministro sang kabinete, mga administrador sang rehiyon, mga madre, mga manunudlo, kag mga nars. Ang pila aktibo nga nagpakigbahin sa pagpatay, nagagamit sing mga binangon kag mga pusil, samtang ang iban nagasakdag paagi sa pagpapagsik sa manugpatay nga mga lalaki, paagi sa pagtugot sa ila sa pagsulod sa mga puluy-an kag mga ospital, kag paagi sa pagpangawat sa kabalayan kag paghublas sa mga patay.

Kinaugali nga mga Ahente sang Katinlo

Ang pila sang nagapamulak nga mga tanom nagapakita sing makatilingala nga ikasarang sa pagtinlo kag pagpauya liwat sa desyerto nga nadagtaan sang langis, report sang The Times sa London. Natukiban sang mga sientipiko nga kon ang kabug-aton sang langis kubos sa 10 porsiento sangsa kabug-aton sang balas, ining tanom sarang maglambo kag ang ila mga gamot nagapabilin nga matinlo gid. Ang kabangdanan? Minilyon sang mga bakterya nga nagapuyo sa palibot sang gamot sang tanom ang nagasuyop sa langis kag ginahimo ini nga indi makahalalit nga mga produkto. Ining mga tanom naghalin sa isa sang pinakadaku nga mga pamilya sang tanom, ang Com­po­sitae, nga nagalakip sa mga dai­sy, mga as­ter, kag madamo nga hilamon. Ginarekomendar sang mga sientipiko nga itanom ini agod mapadasig ang pagtinlo sa mga desyerto sa Kuwait. Apat ka tuig pagkatapos sang inaway batok sa Iraq, mga 50 kilometros kuwadrados sang desyerto ang nadagtaan gihapon.

Nagagamit sang Ila Ulo

Ang mga babayi sa Aprika nagapanglakaton sing mga minilya nga nagadala sing mabug-at nga mga tibod sang tubig ukon mga kulon sang pagkaon subong nga daw wala sila sing ginadala,” siling sang Discov­er nga magasin. “Nasapwan sang mga mananalawsaw nga makadala ang mga babayi sing mabug-at nga dala nga wala sing dugang nga pagpamuwersa.” Ang pila ka babayi sa Kenya makadala tubtob sa 20 porsiento sang ila bug-at nga wala sing dugang nga panikasog. Paano nila ginahimo ini? Paagi sa pagdala “sang ila mga lulan sing mas maayo pa sangsa mga tawo nga nagapas-an sa ila likod sing mabug-at nga dala ukon sa mga tawo nga wala nahanas sa paggamit sang ila ulo,” sabat sang New Scientist. “Nagapati ang mga mananalawsaw nga ang sekreto yara sa daw pendulo nga panghulag sang babayi.” Kon nagalakat kita, kaangay kita sang pendulo nga nagahabyog, ginasaylo ang pila sang enerhiya sa masunod nga tikang. Para sa mga taga-Europa, ang pagkasangkol sa sining pagsaylo sang enerhiya nagabuhin samtang nagabug-at ang dala. Apang para sa mga babayi sa Aprika nga nagalukdo sang ila mga dala, ang pagkasangkol nagauswag pa, amo kon ngaa ang ila mga maskulo indi na kinahanglan magpamuwersa sing dugang. Apang, tinuig ang kinahanglan antes mangin sampaton sa sining pamaagi.

Ang “Jerusalem Syndrome”

Isa ini ka “balatian sang mga turista nga, bangod nasobrahan sang tuman kabaskog nga emosyon nga yara sia sa Jerusalem, nakumbinse nga sila amo ang Manluluwas, ukon ang iban pa nga mga karakter sa Biblia, ukon nga sila ginhatagan sang Dios sing isa ka pinasahi nga mensahe ukon sugo,” siling sang Time nga magasin. “Ang kalabanan may pinanubli nga mga problema sa hunahuna.” Ang isa ka buranguson nga Italyano, nasapwan nga nagalagawlagaw sa mga pukatod malapit sa Betlehem nga nagabayo sing sako, nagapangangkon nga sia si Jesus. Ang isa ka hublas nga tawo nga may espada, nagadalagan sa Old City nga nagasiling nga may misyon sia sa pag-ayo sa mga bulag. Ang isa ka mabukod nga taga-Canada nagasiling nga sia si Samson kag “ginapamatud-an” ini paagi sa pagbingat sang salsalon nga mga rehas sang bintana sang iya kuwarto sa ospital kag magpalagyo. Yadtong mga nagbalatian masami nga ginadala sa ­Kfar ­Shaul Psy­chia­tric Hos­pital sang Jerusalem​—⁠indi agod bulngon kundi pakalmahon agod makapauli kag didto sila magpabulong. Ang ospital may mga 50 ka subong nga pasyente sa isa ka tuig, kalabanan nagikan sa Nakatundan nga Europa kag Estados Unidos.