Pagtinguha nga Mahibaluan ang Destinasyon sang Tawo

NGAA lapnag gid ang pagpati sa kapalaran? Sa sulod sang mga dag-on, gintinguhaan sang tawo nga matukiban ang mga misteryo sang kabuhi kag makita ang pila ka katuyuan sa mga nagakatabo. “Diri sini nga ang mga ideya nga ‘dios’, ‘destinasyon’, kag ‘kahigayunan’ nagatuhaw, depende sa kon bala ang mga hitabo resulta sang gahom sang tawo, sang isa ka sistema nga wala ginapalakat sang isa ka persona, ukon wala gid sing sistema,” paathag sang istoryador nga si Helmer Ringgren. Ang maragtas puno sing mga pagpati, leyenda, kag mito may kaangtanan sa kapalaran kag destinasyon.

Ang asiriologo nga si Jean Bottéro nagsiling: “Ginadihon kita sing daku sa tanan nga bahin sang aton kultura sang sibilisasyon sang Mesopotamia,” kag nagdugang pa sia nga masapwan naton sa dumaan nga Mesopotamia ukon Babilonia “ang pinakadumaan nga mga reaksion kag opinyon sang katawhan tuhoy sa labaw-sa-kinaugali, ang pinakadumaan nga nakilal-an nga sistema sang relihion.” Diri man naton masapwan ang ginhalinan sang kapalaran.

Ang Dumaan nga Gamot Sang Kapalaran

Sa dumaan nga mga kagulub-an sang Mesopotamia, nga amo karon ang Iraq, natukiban sang mga arkeologo ang pila sang pinakadumaan nga sinulatan nga nakilal-an sang tawo. Linibo ka tapitapi nga nasulat sa cuneiform ang nagahatag sa aton sing maathag nga laragway sang kabuhi sa dumaan nga mga sibilisasyon sang Sumer kag Akkad kag sa bantog nga siudad sang Babilonia. Suno sa arkeologo nga si Samuel N. Kramer, ang mga Sumerianhon “natublag sang problema tuhoy sa pag-antos sang tawo, ilabi na may kaangtanan sa daw makalilibog nga mga kabangdanan sini.” Ang ila pagpangita sing mga sabat nagdul-ong sa ila sa ideya sang kapalaran.

Sa iya libro nga Babylon, nagsiling ang arkeologo nga si Joan Oates nga “ang tagsa ka Babilonianhon may iya personal nga dios ukon diosa.” Nagpati ang mga Babilonianhon nga ang mga dios “nagbuot sa mga destinasyon sang bug-os nga katawhan, sing indibiduwal kag sing tingob.” Suno kay Kramer, ang mga Sumerianhon nagpati nga “ang mga dios nga nagakontrol sa uniberso nagplano kag naghimuno sang kalautan, kabutigan kag kasingki subong importante nga bahin sang sibilisasyon.” Lapnag ang pagpati sa kapalaran, kag ginapabaloran ini sing daku.

Ginhunahuna sang mga Babilonianhon nga posible mahibaluan ang mga plano sang mga dios paagi sa pagpamakot—“isa ka paagi sang pagpakig-angot sa mga dios.” Ang pagpamakot nagadalahig sang pagtinguha nga mahibaluan ang palaabuton paagi sa pag-obserbar, paghangop, kag pagpatpat sa mga butang kag mga hitabo. Kinaandan nga ginausisa ang mga damgo, panimuot sang mga sapat, kag ang mga kasudlan. (Ipaanggid ang Ezequiel 21:21; Daniel 2:1-4.) Ang wala ginapaabot ukon dikinaandan nga mga hitabo nga nagasugid kuno sang palaabuton ginrekord sa mga tapitapi nga daga.

Suno sa Pranses nga iskolar sang dumaan nga sibilisasyon nga si Édouard Dhorme, “kon sumayon naton ang maragtas sang Mesopotamia, masapwan naton ang manugpanagna kag ang ideya sang pagpamakot.” Ang pagpamakot isa ka daku nga bahin sang kabuhi. Sa pagkamatuod, nagsiling si Propesor Bottéro nga “ang tanan nga butang mahimo kabigon subong posible nga butang nga usisaon kag pakton . . . Ang bug-os nga uniberso ginpatihan subong pamatuod nga gikan sa amo ang palaabuton sa pila ka paagi mahimo mahibaluan sa tapos sang maid-id nga pagtuon.” Sa amo, ang mga taga-Mesopotamia debotado gid sa astrolohiya subong paagi sang paghibalo sang palaabuton.—Ipaanggid ang Isaias 47:13.

Dugang pa, ang mga Babilonianhon naggamit sing mga dais ukon papalad sa pagpamakot. Sa iya libro nga Randomness, ginpaathag ni Debo­rah Ben­nett nga ini ginhimo agod “dulaon ang posibilidad sang pagmaniobra sang tawo kag sa amo maghatag sa mga dios sing isa ka maathag nga palaagyan agod mapabutyag nila ang ila diosnon nga kabubut-on.” Apang, ang mga desisyon sang mga dios wala ginkabig nga indi mabag-o. Ang bulig agod malikawan ang malain nga kapalaran mahimo matigayon paagi sa pagpakitluoy sa mga dios.

Ang Kapalaran sa Dumaan nga Egipto

Sang ika-15 nga siglo B.C.E., ang relasyon sa ulot sang Babilonia kag Egipto may daku nga kasangkaron. Nagresulta ini sa pagbayluhanay sing kultura nga naglakip sa relihioso nga mga buhat may kaangtanan sa kapalaran. Ngaa ginbaton sang mga Egiptohanon ang pagpati sa kapalaran? Suno kay ­John R. Baines, propesor sang Egiptolohiya sa University of Oxford, “ang daku nga bahin sang relihion [sang mga Egiptohanon] naangot sa mga pagtinguha nga hangpon kag atubangon ang dimapaktan kag dimalas [nga mga hitabo].”

Sa tunga sang madamo nga dios sang Egipto, si Isis ginlaragway subong ang “agalon sang kabuhi, manuggahom sang kapalaran kag destinasyon.” Ang mga Egiptohanon nagbuhat man sing pagpamakot kag astrolohiya. (Ipaanggid ang Isaias 19:3.) Ang isa ka istoryador nagsiling: “Ang ila mga ikasarang sa pagpamangkot sa mga dios wala sing latid.” Apang, indi lamang ang sibilisasyon sang Egipto ang nagbaton sing ideya tuhoy sa kapalaran gikan sa Babilonia.

Gresya kag Roma

Kon tuhoy sa relihioso nga mga butang, “ang dumaan nga Gresya wala makalikaw sa masangkad kag mabaskog nga impluwensia sang Babilonia,” siling ni Jean Bottéro. Ginpaathag ni Propesor Peter Green kon ngaa ang pagpati sa kapalaran popular sa Gresya: “Sa kalibutan nga wala sing kapat-uran, diin ang mga tawo nagapangalag-ag nga manabat sa ila mga desisyon, kag masami gid nagbatyag nga daw mga kiko-kiko lamang sila, nga ginamaniobra sang misteryoso kag dimabag-o nga Kapalaran, ang diosnon nga panagna sang mga orakulo [kapalaran nga ginapat-od sang mga dios] amo ang isa ka paagi nga ginaplano ang palaabuton sang indibiduwal. Ang gintalana sang Kapalaran mahimo mahibaluan sing abanse kon ang isa may pinasahi nga mga ikasarang ukon paghantop. Mahimo nga indi ini ang luyag nga mabatian sang isa; apang ang abanse nga paghibalo sini makabulig sa isa nga makapangaman.”

Dugang sa pagpasalig sa mga indibiduwal tuhoy sa palaabuton, ang pagpati sa kapalaran gingamit man sa malain nga mga katuyuan. Ang ideya sang kapalaran nakabulig sa pagkontrol sa mga timawa, kag bangod sina, suno sa istoryador nga si F. H. Sandbach, “ang pagpati nga ang kalibutan bug-os nga ginagamhan sang Dios makagalanyat sa awtoridad sang isa ka nagagahom nga katawhan.”

Ngaa? Ginpaathag ni Propesor Green nga ining pagpati “isa ka duna nga pagpakamatarong—moral, teolohikal, semantiko—sa malig-on nga sosyal kag politikal nga sistema: amo ini ang labing gamhanan kag malalangon nga instrumento sang pagpadayon-sa-kaugalingon nga nahunahuna sang Helenistiko nga awtoridad. Ang katunayan nga ang bisan anong butang nga nagakatabo nagakahulugan nga gintalana ini nga matabo; kag sanglit ang kinaugali paborable sa katawhan, kon ano ang gintalana pat-od nga maayo gid.” Sa katunayan, naghatag ini sing “pagpakamatarong sa walay pasunaid nga pagkamaiyaiyahon.”

Nga ang kapalaran ginbaton sang kalabanan mapamatud-an sa Griegong literatura. Lakip sa dumaan nga mga estilo sang literaryo amo ang epiko, leyenda, kag trahedya nga drama—diin ang kapalaran may daku nga papel. Sa Griegong mitolohiya, ang kapalaran sang tawo ginarepresentar sang tatlo ka diosa nga ginatawag Moirai. Si Clotho amo ang nagapulon sa hilo sang kabuhi, si Lachesis ang nagapat-od kon daw ano kalawig ang kabuhi, kag si Atropos ang nagautod sang kabuhi kon ang gintalana nga tion matapos. Ang mga Romano may kaangay man nga trinidad nga dios nga gintawag nila nga Parcae.

Nalangkag ang mga Romano kag mga Griego nga mahibaluan ang ila kuno mangin kapalaran. Sa amo, nagbaton sila sing astrolohiya kag pagpamakot gikan sa Babilonia kag ginpauswag pa ini. Gintawag sang mga Romano ang mga hitabo nga gingamit sa paghibalo sa palaabuton nga portenta, ukon mga tanda. Ang mga mensahe nga ginhatag sining mga tanda gintawag nga omina. Sang ikatlo nga siglo B.C.E., nangin bantog ang astrolohiya sa Gresya, kag sang 62 B.C.E., nagtuhaw ang pinakauna nga nakilal-an nga Griegong horoscope. Interesado gid ang mga Griego sa astrolohiya amo nga suno kay Propesor Gilbert Mur­ray, ang astrolohiya “nag-apektar sa Helenistiko nga hunahuna subong sang pag-apektar sang isa ka bag-o nga balatian sa mga tawo sa pila ka naligwin nga isla.”

Sa pagtinguha nga mahibaluan ang palaabuton, ang mga Griego kag mga Romano lapnag nga naggamit sing mga orakulo ukon mga medium. Paagi sa sini nagapakig-angot kuno ang mga dios sa mga tawo. (Ipaanggid ang Binuhatan 16:16-19.) Ano ang epekto sining mga pagpati? Ang pilosopo nga si Bertrand Russell nagsiling: “Ang kahadlok nagkuha sa lugar sang paglaum; ang katuyuan sang kabuhi amo ang paglikaw sa kadimalason sa baylo nga tinguhaan ang bisan anong positibo nga kaayuhan.” Ang kaangay nga mga tema nangin topiko sang binais sa Cristiandad.

“Cristianong” mga Binais Tuhoy sa Kapalaran

Ang una nga mga Cristiano nagkabuhi sa kultura nga mabaskog nga naimpluwensiahan sang Griego kag Romano nga mga ideya tuhoy sa destinasyon kag kapalaran. Ang ginatawag nga mga Amay sang Simbahan, halimbawa, nagsandig sing daku sa mga sinulatan sang Griegong mga pilosopo subong nanday Aristotle kag Plato. Ang isa ka problema nga gintinguhaan nila nga lubaron amo, Paano ang isa ka nakahibalo-sang-tanan, labing gamhanan nga Dios, “ang Isa nga nagapahayag sang katapusan kutob sang ginsuguran,” mapahisanto sa Dios sang gugma? (Isaias 46:10; 1 Juan 4:8) Kon nahibaluan sang Dios ang katapusan kutob sang ginsuguran, pangatarungan nila, nian pat-od nga nahibal-an na niya nga daan ang tuhoy sa pagpakasala sang tawo kag ang makahalalit nga mga resulta sini.

Si Origen, isa sang may pinakamadamo nga sinulatan sa unang Cristiano nga mga manunulat, nagsiling nga ang isa sang importante nga mga butang nga dapat dumdumon amo ang ideya tuhoy sa hilway nga pagbuot. “Sa pagkamatuod, may madamo kaayo nga teksto sa Kasulatan nga nagapakita sing maathag gid sang pagluntad sang kahilwayan sa pagbuot,” sulat niya.

Nagsiling si Origen nga ang pagpatungod sa pila ka nagguwa nga puwersa sa salabton naton sa aton mga buhat “indi matuod kag indi man nahisanto sa rason, kundi pagpahayag ini sang isa nga luyag magguba sa ideya sang hilway nga pagbuot.” Si Origen nagsiling nga bisan mahimo mahibaluan sang Dios sing abanse ang mga hitabo sing kronolohiko, wala ini nagakahulugan nga ginapahanabo niya ang isa ka hitabo ukon nga kinahanglan gid ini pahanabuon. Apang, indi tanan nag-ugyon.

Ginpasibod sang maimpluwensia nga Amay sang Simbahan, nga si Augustine (354-430 C.E.), ang argumento paagi sa pagpakadiutay sa papel nga ginatungdan sang hilway nga pagbuot sa mga hitabo. Teolohiko nga ginpasad ni Augustine ang predestinasyon sa Cristiandad. Ang iya mga sinulatan, ilabi na ang De libero arbitrio, nangin sentro sa mga pagbinaisay sang Edad Media. Sang ulihi, ang binaisay naglab-ot sa putukputukan sini sa Repormasyon, kag ang Cristiandad nabahinbahin sing daku sa hulusayon sang predestinasyon.a

Isa ka Lapnag nga Pagpati

Apang, ang ideya tuhoy sa kapalaran, indi lamang makita sa Nakatundan nga kalibutan. Nagapakita sang ila pagpati sa kapalaran, madamo nga Muslim ang nagasiling sing “mektoub”—nasulat na—kon nagaatubang sang kasisit-an. Bisan pa matuod nga madamo nga relihion sa Sidlangan ang nagapadaku sa papel sang indibiduwal sa personal nga destinasyon, may yara, walay sapayan, mga ideya sang kapalaran sa ila mga panudlo.

Ang Karma sa Hinduismo kag Budhismo, halimbawa, amo ang indi malikawan nga destinasyon bangod sang mga binuhatan sa nagligad nga kabuhi. Sa China, ang una nga mga sinulatan nga nadiskobrehan yara sa mga balay sang bao nga gingamit sa pagpamakot. Ang kapalaran nangin bahin man sang mga pagpati sang tumandok nga mga tawo sa Amerika. Ang mga Aztec, halimbawa, naghimo sing mga kalendaryo sa pagpamakot nga gingamit sa pagpakita sang kapalaran sang mga indibiduwal. Ang pagpati sa kapalaran kinaandan man sa Aprika.

Ang lapnag nga pagbaton sa ideya sang kapalaran sa pagkamatuod nagapakita nga ang tawo may daku nga pagkinahanglan sa pagpati sa isa ka superyor nga gahom. Si John B. Noss, sa iya libro nga Man’s Religions, nagbaton: “Ang tanan nga relihion nagasiling sa nanuhaytuhay nga paagi nga ang tawo wala, kag indi, makatindog sing isahanon. Naangot sia sing daku kag nagasandig pa gani sa mga gahom sang Kinaugali kag Katilingban nga sa guwa sang iya kaugalingon. Sing dimaathag ukon maathag, nahibaluan niya nga indi sia independiente nga sentro sang puwersa nga sarang makatindog nga nahamulag sa kalibutan.”

Dugang pa sa kinahanglanon nga magpati sa Dios, may daku man kita nga kinahanglanon nga mahangpan ang nagakatabo sa palibot naton. Apang, ang pagkilala sa makagagahom sa tanan nga Manunuga tuhay sa pagpati nga dimabag-o nga ginapat-od niya ang aton destinasyon. Ano gid ang papel nga aton ginatungdan sa pagdihon sang aton destinasyon? Ano ang papel sang Dios?

[Footnote]

[Laragway sa pahina 5]

Isa ka kalendaryo sang astrolohiya sa Babilonia, 1000 B.C.E.

[Kapsion]

Musée du Louvre, Paris

[Laragway sa pahina 7]

Ang mga Griego kag mga Romano nagapati nga ang destinasyon sang tawo ginpat-od sang tatlo ka diosa

[Kapsion]

Musée du Louvre, Paris

[Laragway sa pahina 7]

Si Isis sang Egipto, ang “manuggahom sang kapalaran kag destinasyon”

[Kapsion]

Musée du Louvre, Paris

[Laragway sa pahina 8]

Ang pinakauna nga mga sinulatan sang mga Intsik sa mga balay sang bao gingamit sa pagpamakot

[Kapsion]

Institute of History and Philology, Academia Sinica, Taipei

[Laragway sa pahina 8]

Ang mga simbulo sang zodiac makita sa sining Persianhon nga kahon

[Kapsion]

Ang retrato ginkuha sa maayong kabubut-on sang British Museum