Mga Aksidente—Kapalaran Ukon Natabuan Lang?
SANG nagtabok si Cristina, isa ka matahom nga lamharon nga modelo, sa masako nga Nove de Julho Avenue sa São Paulo, Brazil, wala niya nakita ang nagahinampot nga bus. Gintinguhaan sang tsuper nga padulugon ang iya salakyan, apang ulihi na katama. Si Cristina naipit kag napatay.
Ining masubo nga aksidente ginbalita sa unang pahina sang pamantalaan nga O Estado de S. Paulo sa Brazil. (Hulyo 29, 1990) Apang isa lamang ini sa 50,000 ka napatay sa trapiko nga nagakatabo kada tuig sa Brazil. Kag samtang linibo pa ang ginhimo nga inutil sinang mga aksidente, ang iban nakalampuwas nga wala maano. Ngaa, nian, wala makalampuwas ining dalagita? Kapalaran bala niya nga mapatay sadto nga adlaw?
Dimaisip nga mga tawo ang magapangatarungan sing amo sini. Nagapati sila sa kapalaran, nga ang dalagku nga mga hitabo, kaangay sang oras sang kamatayon sang isa, napat-od na nga daan. Ini nga pagpati nagresulta sa mga ekspresyon subong sang “Wala sing makabato sa kapalaran,” “Nag-abot na ang iya tion,” ukon “Kon ano ang ginpat-od nga matabo mahanabo gid.” Matuod bala ang mga hambalanon kaangay sini? Kita bala wala lamang sing mahimo nga mga alagad nga sarang magamit kag masikway sang kapalaran kon luyag niya?
Ang fatalismo, ukon ang ideya nga ang tanan nga mga hitabo ginpat-od nga daan, bantog anay sa tunga sang dumaan nga mga Griego kag mga Romano. Bisan karon makusog gihapon ini sa madamong mga relihion. Ang Islam, halimbawa, nagapati sa pinamulong sang Koran: “Wala sing kalag ang mapatay luwas kon ipahanugot kag italana ni Allah.” Ang pagpati sa kapalaran kinaandan man sa Cristiandad kag ginsakdag sang doktrina sang predestination (gintangdo na nga daan), nga gintudlo ni John Calvin. Busa, kinaandan para sa mga klerigo ang magsiling sa nagapangasubo nga mga paryente nga ang aksidente “kabubut-on sang Dios.”
Walay sapayan, supak sa sentido kumon, eksperiensia, kag lohiko ang pagtamod nga ang mga aksidente bunga sang kapalaran. Una, ang mga aksidente sa awto indi mahimo nga resulta sang pagpasilabot sang Dios, kay masunson ginapakita sang maid-id nga imbestigasyon ang makatarunganon nga kabangdanan. Dugang pa, maathag nga ginapakita sang estadista nga ang paghimo sing rasonable nga paghalong—subong sang pagsuksok sang paha sa pulungkuan—nagabuhin sing daku sang posibilidad sang makamamatay nga aksidente. Mabaliskad gid bala sang maayo nga paghalong ang ginpat-od nga daan nga kabubut-on sang Dios?
Apang, ang pagpati sa kapalaran nagaapektar sing malain sa nagapati. Wala bala ini nagapalig-on sang binuang nga mga buhat, subong sang dipagsapak sa mga latid sa kadasig kag mga senyales sa trapiko ukon pagmaneho nga hubog ukon nakadroga? Sing mas serioso, ang pagpati sa fatalismo nagatiklod sa iban nga basulon ang Dios kon ang aksidente nagaapektar sa ila. Nagabatyag nga akig kag walay mahimo, kag kombinsido nga ang Dios wala nagaulikid, mahimo sila madulaan sing pagtuo. Nagakaigo gid ang ginsiling sang mamalaybay nga si Emerson: “Ang pinakamapait nga masubo nga butang sa kabuhi amo ang pagpati sa mapintas nga Suwerte ukon Kapalaran.”
Apang ano ang ginasiling sang Biblia nahanungod sa mga kapahamakan ukon mga aksidente? Nagatudlo gid bala ini nga tuga ini sang kapalaran? Dugang pa, ano ang ginasiling sini nahanungod sa aton paglaum para sa kaluwasan? May mapilian gid bala kita?
[Kapsion sa pahina 4]
“Ang pinakamapait nga masubo nga butang sa kabuhi amo ang pagpati sa mapintas nga Suwerte ukon Kapalaran.”—Ralph Waldo Emerson