Pagbantay sa Kalibutan
Mga Problema sa Paghupot Sing Paghidait
“Sang nagligad nga dekada, ang mga misyon para sa paghidait sang Nasyones Unidas ginatahod gid amo kon ngaa ginpadyaan sila sing Nobel Peace Prize,” siling sang pamantalaan sa Toronto nga The Globe and Mail. “Sa karon, ang mga katapo sang mga misyon sa paghupot sing paghidait—mga sibilyan, mga pulis kag mga soldado—nagaani sing pagtamay subong man sing panginbulahan.” Ngaa nagbag-o? “Ang panguna nga problema amo ang kahimtangan sang moderno nga inaway. Madamo sang inaway karon ang wala ginaaway sang organisado nga mga soldado nga may pat-od nga tulumuron kag pagpati, kundi sang mga grupo kag mga lider sang mga buyong nga nagagamit sing pamatan-on nga mga soldado agod makapilak. Ginaaway ini agod makontrol ang isa ka estado, indi sa tunga sang mga estado,” siling sang Globe. Subong resulta, dugang sang pamantalaan, “sa baylo nga bantayan ang pormal nga pag-untat sing inaway sa tunga sang mga pungsod,” ang mga puwersa nga nagahupot sing paghidait sang Nasyones Unidas “nagapasilabot sa nagailinaway nga mga grupo nga ang mga tulumuron—kon kaisa bisan ang mga balayan sang ila liderato—indi maathag, kag ang handum sa paghidait indi mapat-od.”
Ang Bag-o nga Pagsulundan Nagaresulta sa Kasingki sa mga Isport
Suno sa magasin nga L’Express sang Pransia, ang mga awtoridad sang soccer sa Pransia nag-uyat sing pinakamataas nga 20,825 ka kaso sang pagdisiplina para sa 1997/98 nga iskedyul sang hampang, kag ang masingki nga mga insidente nagdugang man sa iban nga isport. Ngaa tuman gid ang kasingki? Suno sa manugpanalawsaw nga si Richard Pfister, ang isa ka rason amo “ang kinahanglanon nga magdaug. Kon kuwarta ang ginapili sangsa kadungganan, kon resulta ang ginapadaku sangsa kalipay sa paghampang, ginapahangop nga puwede ang bisan ano.” Si Pfister nagsiling nga ina nga paggawi, nga ginpakita nga hilway sa silot ang mga tawo nga masunson ginatamod subong mga huwaran, daw nagapasaylo sang kasingki sa mga mata sang lamharon kag ginapalig-on sila nga sundon ini.
Ang Hilikuton Sang Pating Mapuslanon Gihapon
Ang departamento sang pulisiya sa estado sang Orissa sa India may isa ka moderno nga network sang mga komunikasyon, apang wala gihapon gin-untat sini ang “serbisyo sang pating,” isa ka panong sang 800 ka pating, siling sang The Indian Express. Suno kay Gg. B. B. Panda, direktor heneral sang pulisiya sang Orissa, ang mga pating nangin kinahanglanon gid sa tion sang mga baha kag mga bagyo sa nagligad nga 50 ka tuig kag praktikal gihapon kon maguba ang wala nagagamit sing alambre nga komunikasyon. Halimbawa, sang ginhapay sang baha ang banwa sang Banki sang 1982, ang mga pating amo lamang ang paagi sang komunikasyon sa ulot sang mga ulong talatapan sang banwa kag sang distrito sang Cuttack. Ang una nga yunit sa Orissa nagsugod sang 1946, nga nagagamit sang ginatawag nga homer gikan sa Belgium, nga makalupad sing tubtob sa 800 kilometros nga wala sing untat sa kadasigon nga 80 tubtob 90 kilometros kada oras. Ang mga pispis, nga may kalawigon sang kabuhi nga 15 tubtob 20 ka tuig, ginasagod karon sa tatlo ka sentro sa pag-inakop sang 34 ka pulis. Si Gg. Panda nagsiling: “Ang mga pating mahimo nga daw kinaraan sa adlaw sang mga cellular phone apang mainunungon gihapon sila nga nagaserbisyo sa estado.”
Ang Kabataan Kulang Sing Edukasyon
Ang Universal Declaration of Human Rights, nga ginpatuman sang United Nations General Assembly sang 1948, nagpaathag sang sadsaran nga kinamatarong sa edukasyon. Samtang madamong dalayawon nga panikasog ang ginhimo, ini nga tulumuron malayo gihapon nga malab-ot. “Kalim-an ka tuig sa tapos ginpatuman ang Universal Declaration of Human Rights, may yara gihapon kapin sa 130 ka milyon ka kabataan sa elementarya nga wala nagaeskwela,” report sang Aleman nga pamantalan nga Allgemeine Zeitung Mainz. “Nagakahulugan ini nga 20 porsiento sang tanan nga kabataan sa kalibutan ang wala makatigayon sing sadsaran nga edukasyon.” Suno kay Reinhard Schlagintweit, pangulo sang United Nations Children’s Fund, Alemanya, magakinahanglan sing mga $7 ka bilyon agod mapaeskwela ang tanan nga kabataan sa bug-os nga kalibutan sa elementarya. Kubos ini sa kuwarta nga ginagasto sa Europa sa sorbete kada tuig ukon sa kantidad nga ginagasto kada tuig sa Estados Unidos sa mga kosmetiko, kag isa lamang ini ka diutay nga bahin sang ginagasto sang kalibutan sa armas.
Pirme Ginaagyan Sing Kalamidad nga Asia
“Anom sa 10 ka dalagku nga kalamidad sa kalibutan sang nagligad nga tuig ang natabo sa Asia, nga nagkutol sing 27,000 ka kabuhi kag nagbili sing US$38 ka bilyon,” siling sang South China Morning Post. Nagalakip ini sa malaglagon nga mga baha sa Bangladesh kag China kag sa sunog sa kagulangan sa Indonesia nga ang aso naglab-ot sa kaingod nga mga pungsod. “Ang Asia naapektuhan sing mas madamo nga kalamidad sangsa bisan diin nga rehiyon sa kalibutan,” siling sang United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific. “Ilabi na sa Asia, ang pagbuhin sa katalagman mangin isa sang dalagku nga mga hangkat sang ika-21 nga siglo.”