Ang Moabinhon nga Bato—Nalaglag Apang Wala Madula

ANG Moabinhon, ukon Mesha, nga Bato hungod nga gindugmok sa sulod sang isa ka tuig nga natukiban ini sang 1868. Halos 3,000 anyos ini. Isa ini ka pidaso sang ginpahining nga maitom nga basalt nga gintipulon sing maayo ang ibabaw, 112 sentimetros kataas, 71 sentimetros kalapad, kag 36 sentimetros kadamol. Mga pila ka tion sa tapos ini gindugmok, 2 ka daku kag 18 ka mas magagmay nga mga pidaso ang natukiban liwat, apang ang ikatlo nga bahin sang bato nadula.

Paano nga inang tumalagsahon nga arti­fact diutayan lang nga nadula sing dayon? Kag daw ano ini ka hamili sa mga estudyante sang Biblia?

Nakapukaw-Interes kag Dipagsalig

Si F. A. Klein amo ang una kag katapusan nga Europeanhon nga nakakita sang bato sang wala pa ini madugmok. Yari ini sa tunga sang mga kagulub-an sang Dibon sa aminhan-sidlangan sang Patay nga Dagat. Naghimo sia sing dalidali nga drowing sang mga parte sang 34-ka-linya nga inskripsion sa marhin sini kag, pagbalik sa Jerusalem, ginreport niya ang natukiban sa iya Prussian nga superyor. Gilayon nga ginkilala ang iskrip subong Feniciahanon kag ginbaton ang pagkaimportante sini. Ang Royal Museum sang Berlin nagtanyag sing kuwarta agod baklon ang bato, apang sang ulihi ang iban pa nga interesado nga mga partido nag-agaway sa sini. Nakahibalo sang balor sang ila tukib, gintago ini sang lokal nga mga sheikh kag ginpataasan ang presyo sing sobra gid katama.

Ginhorma sang isa ka Pranses nga arkeologo ang sulat sa papel, apang bangod gilayon ini nga gintago haluson pa nagmala, ang impresyon indi mabasa. Samtang, nagguwa ang mando halin sa Damasco nga iampo sang Bedouin ang ila bato sa mga opisyales sang gobierno. Sa baylo nga magtuman, determinado ang Bedouin nga laglagon ini. Gani gintutdan nila ang malahalon nga relikya kag liwatliwat nga ginbasyahan sang tubig. Sang mabuka ang bato, ang mga pidaso maabtik nga ginpanagtag sa lokal nga mga pamilya agod ibutang sa ila mga granarya, para kuno siguruhon ang pagpakamaayo sa ila mga patubas. Labing maayo man ini nga paagi para sa mga indibiduwal nga makigsugilanon sing personal para mabaligya ang naglapta nga mga pidaso.

Nabuhi ang Maragtas sa Biblia

Sa bulig sang plaster cast kag paper press­ings sa pagtabo sang mga pidaso nga nabakal, ang inskripsion sa bato nabalik gid man sang ulihi. Sang nabasa ang bug-os nga teksto, nakibot ang mga eskolar. Ang dumaan nga bato ginalaragway sadto anay subong “ang labing tumalagsahon nga bato nga natukiban.”

Ginpatindog ni Hari Mesha sang Moab ang Moabinhon nga Bato sa iya dios nga si Cemos sa pagpahanumdom sang pagpauntat ni Mesha sang paggahom sang Israel, nga, siling niya, naglawig sing 40 ka tuig kag gintugutan ni Cemos bangod kay “akig [sia] sa iya duta.” Ini nga inaway sa Moab masunson nga ginakabig nga may kahilabtanan sa mga hitabo nga narekord sa ikatlo nga kapitulo sang 2 Hari. Sa monumento, si Mesha nagapabugal sang iya sobra nga pagkarelihioso, sang pagtukod sing mga siudad kag haywey, kag sang pagdaug sa inaway batok sa Israel. Sa sini, ginahatag niya ang tanan nga kredito sa iya dios nga si Cemos. Ang pagkapierde ni Mesha kag ang paghalad sa iya kaugalingon nga anak nga lalaki​—⁠nga ginasugid sang Biblia​—⁠wala ginlakip, subong sang mapaabot sang isa, sa sining nagahimaya sa kaugalingon nga inskripsion.

Madamo sa mga lokasyon nga ginlista ni Mesha subong mga lugar nga naagaw niya ginsambit sa Biblia, ang iban sini amo ang Medeba, Ataroth, Nebo, kag Jahaz. Busa, ginasuportahan sang bato ang pagkasibu sang kasaysayan sang Biblia. Apang, ang tumalagsahon amo ang paggamit ni Mesha sa Tetragrammaton, ang YHWH, ang ngalan sang Dios sang Israel, sa ika-18 nga linya sang rekord. Didto si Mesha nagapabugal: “Ginkuha ko gikan didto [sa Nebo] ang [mga suludlan] ni Yahweh, ginguyod ini sa atubangan ni Cemos.” Sa guwa sang Biblia, ayhan amo ini ang pinakadumaan nga rekord sang paggamit sa balaan nga ngalan.

Sang 1873 ang Moabinhon nga Bato napasag-uli, nga ang plaster cast sang nadula nga teksto gindugang, kag gin-ekshibit sa Louvre museum, Paris, diin yari ini. Ang facsimile makita sa British Museum, London.

[Piktyur sa pahina 31]

(Ibabaw) Ang duta sang Moab

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

(Wala) Ang ginpasag-uli nga Moabinhon nga Bato

[Credit Line]

Musée du Louvre, Paris

(Tuo) Ang Tetragrammaton subong makita sa artifact

[Credit Line]

Ang Biblia sa British Museum